Xây dựng hồ sơ nghệ nhân tạc tượng: Gìn giữ, trao truyền vốn quý

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Là đại diện của nền điêu khắc dân gian Tây Nguyên, tượng gỗ mang giá trị biểu đạt cao về đời sống và quan niệm thẩm mỹ của đồng bào dân tộc thiểu số. Tại TP. Pleiku (tỉnh Gia Lai), một hồ sơ nghệ nhân tạc tượng đã được xây dựng với mong muốn gìn giữ và trao truyền vốn quý di sản.

Mai một nghề truyền thống

Lớn lên tại Gia Lai, Thạc sĩ Nông Bằng Nguyên-hiện là nghiên cứu viên chính Viện Dân tộc học và Tôn giáo học (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) có sự quan tâm đặc biệt về văn hóa Tây Nguyên, trong đó có tượng gỗ dân gian. Đó là lý do anh bắt tay vào thực hiện đề tài “Xây dựng hồ sơ nghệ nhân để thành lập câu lạc bộ nghề điêu khắc gỗ dân gian nhằm phát triển du lịch cộng đồng, tăng cường sinh kế bền vững cho cộng đồng dân tộc Jrai tại TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai”.

1360bb39e8005a5e0311-2.jpg
Thạc sĩ Nông Bằng Nguyên trao đổi ý kiến về xây dựng hồ sơ nghệ nhân để thành lập câu lạc bộ nghề điêu khắc gỗ dân gian. Ảnh: Lam Nguyên

Theo khảo sát của Thạc sĩ Nông Bằng Nguyên, tại Pleiku hiện có 19 nghệ nhân tạc tượng, trong đó số người từ 50 tuổi trở lên là 14/19 nghệ nhân, cho thấy sự đứt quãng trong kế thừa. 77% nghệ nhân học nghề theo lối “cha truyền con nối”, nguồn gỗ chủ yếu từ vườn rẫy của gia đình.

Đội ngũ này tuy lớn tuổi nhưng khá linh hoạt khi có 61% nghệ nhân có thể làm ra sản phẩm với các kích cỡ khác nhau theo yêu cầu của khách hàng; 17% có sử dụng máy móc hỗ trợ. Tuy vậy, chỉ 6% nghệ nhân có thu nhập thường xuyên từ nghề tạc tượng. Phần lớn họ đều mong muốn con em học nghề và thành lập câu lạc bộ nghề điêu khắc gỗ dân gian, nhóm nghề để phát triển nghề truyền thống. Thạc sĩ Nông Bằng Nguyên nhận định, nếu lứa nghệ nhân kế cận tận dụng tốt lợi thế từ mạng xã hội, vừa đổi mới sáng tạo vừa chuyển đổi số thì sẽ quảng bá tốt sản phẩm.

b9a233944fadfdf3a4bc.jpg
Nghệ nhân tạc tượng của TP. Pleiku tham gia một hội thi. Ảnh: Lam Nguyên

Cần quảng bá sản phẩm là bởi tại Pleiku hiện nay, tượng gỗ đang dần thoát ly không gian cộng đồng để trở thành sản phẩm được du khách quan tâm, trong đó có mô hình tượng thu nhỏ. Nghệ nhân Ksor Vân (làng Kép, phường Đống Đa) chia sẻ về sự thay đổi này: “Ngày xưa nghệ nhân tạc tượng theo tâm trạng, ngày nay tạc tượng còn để đáp ứng nhu cầu phát triển du lịch. Nhưng nghề này đang mai một nên chúng tôi mong muốn truyền nghề, xây dựng câu lạc bộ ở các thôn làng”. Nghệ nhân Rơ Châm Vết (cùng làng) cũng hy vọng, nếu gắn kết làng này với làng kia, đa dạng sản phẩm để mang lại sinh kế thì không những duy trì mà còn khơi dậy được nghề tạc tượng.

Những bước đi cần thiết

Tại buổi tọa đàm về đề tài “Xây dựng hồ sơ nghệ nhân để thành lập câu lạc bộ nghề điêu khắc gỗ dân gian nhằm phát triển du lịch cộng đồng, tăng cường sinh kế bền vững cho cộng đồng dân tộc Jrai tại TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai” do Viện Dân tộc học và Tôn giáo học phối hợp với Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh tổ chức mới đây, các đại biểu, nghệ nhân cũng đã trao đổi nhiều nội dung gồm: Hiện trạng đội ngũ nghệ nhân điêu khắc gỗ dân gian Jrai; thách thức, khó khăn và mong muốn của đồng bào Jrai trong bảo tồn nghề thủ công truyền thống.

Các ý kiến còn thảo luận về cơ sở pháp lý trong việc hình thành câu lạc bộ; vai trò của nghề thủ công trong việc phát triển du lịch cộng đồng, tăng cường sinh kế bền vững; xây dựng kinh nghiệm truyền dạy, chia sẻ kiến thức, tinh hoa và đặc trưng của nghề điêu khắc gỗ dân gian để bảo tồn, phát huy.

a7eec5348e0d3c53651c.jpg
Điêu khắc gỗ dân gian được nhận định là di sản văn hóa đặc sắc. Ảnh: Lam Nguyên

Chủ trì buổi tọa đàm, Tiến sĩ Nguyễn Thái Bình-Phó Trưởng ban Thường trực Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy khẳng định: Điêu khắc gỗ dân gian Jrai là di sản văn hóa đặc sắc, thể hiện chiều sâu tâm linh, tín ngưỡng và thẩm mỹ của cộng đồng. Những tác phẩm điêu khắc gắn liền với nhà mồ, lễ hội, đời sống tâm linh… là minh chứng sống động cho bản sắc độc đáo của người Jrai.

“Việc xây dựng hồ sơ nghệ nhân để thành lập câu lạc bộ nghề điêu khắc gỗ dân gian là bước đi cần thiết và cấp bách nhằm tôn vinh, ghi nhận, tạo điều kiện cho các nghệ nhân tiếp tục gìn giữ, lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc. Không những xây dựng không gian giao lưu, phát triển nghề mà điều này còn mở ra cơ hội phát triển du lịch cộng đồng, tạo sinh kế bền vững…”-Tiến sĩ Nguyễn Thái Bình nhận định.

Nhiều năm theo đuổi đề tài nghiên cứu về tượng gỗ dân gian, Thạc sĩ Hoàng Thị Thanh Hương (Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy) nêu những thách thức không nhỏ trong việc gìn giữ, phát huy nghề điêu khắc gỗ dân gian. Danh sách thống kê mới nhất về đội ngũ nghệ nhân tạc tượng tại các thôn làng trên địa bàn tỉnh cho thấy: số nghệ nhân tuổi từ 55 trở lên chiếm đến hơn 70%; lớp nghệ nhân dưới 40 tuổi rất ít (chỉ chiếm 10%). Cùng với đó thị hiếu thẩm mỹ thay đổi; lớp trẻ không mấy mặn mà với nghề truyền thống…

“Song không vì thế mà chúng ta không tích cực hỗ trợ để tạo mọi điều kiện tốt nhất cho loại hình tượng gỗ được sống lâu bền trong đời sống dân gian và tiếp tục phát huy giá trị”-Thạc sĩ Hoàng Thị Thanh Hương nêu quan điểm.

37e1515d2e649c3ac575.jpg
Số nghệ nhân tạc tượng tuổi từ 55 trở lên chiếm đến hơn 70% là thách thức không nhỏ trong công tác gìn giữ, bảo tồn nghề truyền thống. Ảnh: Lam Nguyên

Những cách bảo tồn thiết thực mà chị đề xuất bao gồm: Đề xuất Viện Khoa học Xã hội vùng Tây Nguyên nên xây dựng một website có tên “Điêu khắc dân gian Tây Nguyên” để tăng cường quảng bá; Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam nên đưa ra những tiêu chí phù hợp hơn để có thể xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân dân gian” cho một số nghệ nhân tạc tượng giỏi, bên cạnh đó cần có chế độ, chính sách thỏa đáng động viên đội ngũ này.

Cũng theo Thạc sĩ Hoàng Thị Thanh Hương, trong khi chờ đợi sự công nhận của tổ chức quốc tế, tỉnh cần làm hồ sơ đề nghị công nhận tượng gỗ dân gian là Di sản văn hóa. Đặc biệt, cần gắn hoạt động điêu khắc và sản phẩm điêu khắc với các hoạt động du lịch. Cụ thể là thành lập các làng du lịch truyền thống hoặc chọn thế mạnh của từng làng mà phát triển ngành nghề du lịch (đan lát, dệt thổ cẩm, tạc tượng...). Chỉ khi tượng gỗ trở thành một loại hàng hóa có thể đem lại sinh kế bền vững cho nghệ nhân, giúp những nghệ nhân giỏi sống được bằng nghề thì khi đó mới bảo tồn được nghề tạc tượng truyền thống.

Có thể bạn quan tâm

Giữ “hồn trà” trong từng dáng ấm

Giữ “hồn trà” trong từng dáng ấm

(GLO)- Không ít người vừa mê trà vừa có thú sưu tầm ấm. Với họ, chiếc ấm không chỉ để pha trà mà còn là bạn tri âm, lặng lẽ đồng hành trong từng cuộc trà. Họ “dưỡng ấm” như nâng niu một thú chơi đầy tinh tế.

Thơ Lê Thành Văn: Nghe con đọc thơ về Tổ quốc

Thơ Lê Thành Văn: Nghe con đọc thơ về Tổ quốc

(GLO)- Trong bài thơ "Nghe con đọc thơ về Tổ quốc", tác giả Lê Thành Văn để mạch cảm xúc tuôn chảy tự nhiên: từ sự rưng rưng khi nhớ về chiến tranh đến niềm tin lặng lẽ gửi gắm vào thế hệ mai sau. Bài thơ như một nhịp cầu nối liền quá khứ đau thương và hiện tại bình yên.

Thơ Lê Vi Thủy: Biên cương mùa gió

Thơ Lê Vi Thủy: Biên cương mùa gió

(GLO)- Giữa những cơn gió xào xạc của núi rừng Tây Nguyên bỏng rát, bài thơ “Biên cương mùa gió” của Lê Vi Thủy như thổi vào lòng người nỗi xúc động lặng thầm. Từ ánh mắt trẻ thơ đến no ấm buôn làng và những giọt mồ hôi người lính, tất cả hòa quyện trong khát vọng yên bình nơi địa đầu Tổ quốc.

Từ trong câu ca nghĩa tình

Từ trong câu ca nghĩa tình

(GLO)- Trước việc Bình Định-Gia Lai chuẩn bị về một nhà, chuẩn bị một hành trình mới của đất nước, địa phương và cá nhân, người viết chợt nhớ… chuyện xưa, “cố tình” tìm mối liên hệ với những điều nhỏ nhặt.

Tổ quốc trong tim

Thơ Lenguyen: Tổ quốc trong tim

(GLO)- Bài thơ “Tổ quốc trong tim” của tác giả Lenguyen là lời tri ân sâu sắc với cha ông đã hy sinh vì độc lập dân tộc. Từ Cửu Long đến Trường Sơn, từ Điện Biên đến Sài Gòn, một Việt Nam bất khuất vươn lên giữa máu và hoa, rạng ngời sắc cờ Tổ quốc.

Thơ Đào An Duyên: Lòng quê

Thơ Đào An Duyên: Lòng quê

(GLO)- Trong nhịp sống hiện đại hối hả, bài thơ "Lòng quê" của tác giả Đào An Duyên là tiếng vọng thầm lặng mà day dứt. Người xa quê, dù ở đâu chăng nữa vẫn mang trong tim nỗi nhớ cội nguồn. Qua hình ảnh nước xuôi nước ngược, bài thơ gợi về sự gắn bó thiêng liêng giữa con người và quê hương.

Thơ Sơn Trần: Phía Trường Sơn

Thơ Sơn Trần: Phía Trường Sơn

(GLO)- Bài thơ "Phía Trường Sơn" của Sơn Trần là khúc trầm sâu lắng về nỗi nhớ và sự hy sinh lặng thầm phía hậu phương. Tháng Tư về trên biên cương đầy cỏ xanh và chiều sương phủ trắng, nỗi nhớ hòa quyện cùng đất trời, tạo nên một bản tình ca sâu lắng dành cho cha-người lính năm xưa.

Nẻo về tháng Tư

Nẻo về tháng Tư

(GLO)- Bước chân trên dải biên cương một ngày tháng Tư nắng đượm, tôi thốt nhiên nhớ tới mấy câu thơ của Nguyễn Bình Phương: “Những cột mốc vùng biên bóng trải xiêu xiêu/Dãy núi oằn lên từng nhịp thở”.

Gió đồng mùa hạ

Gió đồng mùa hạ

(GLO)- Gió từ cánh đồng quê lại thổi tràn qua ô cửa nhỏ, mang theo hương thơm nồng nàn của lúa non và mùi ngai ngái của đất sau cơn mưa đầu mùa.

Mùa rẫy tới

Mùa rẫy tới

Mấy ngày nay thường hay có dông vào buổi chiều. Gió ùn ùn thốc tới. Mây từ dưới rừng xa đùn lên đen sì như núi, bao trùm gần kín khắp bầu trời. A Blưn thấy ông nội lẩm nhẩm tính rồi nói mấy hôm nữa đi phát rẫy.

Di sản Hán Nôm: Khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

Di sản Hán Nôm khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

(GLO)- Có những trầm tích văn hóa nằm im lìm trong những đạo sắc phong cũ kỹ, tờ khế ước ruộng đất phủ bụi thời gian hay văn tế cổ xưa xướng lên nơi đình làng. Tại Gia Lai, kho báu di sản Hán Nôm ấy đang dần được đánh thức, góp phần khai mở lịch sử văn hóa của vùng đất cao nguyên.