Miếu Tân Chánh (tên gọi khác là vạn Tân Chánh, miễu Gò Sặt) có mối quan hệ đặc biệt với miếu Tân Lai và đình Tân Lai, tạo thành cụm đình miếu Tân Lai-Tân Chánh, có chung Ban nghi lễ. Trong đó, việc tế lễ được chia cụ thể: lễ cúng Khai sơn, Thanh minh tiến hành tại miếu Tân Chánh; lễ cúng Quý Xuân tiến hành tại đình Tân Lai; lễ cúng Quý Thu tiến hành tại miếu Tân Lai. Xét về niên đại, Tân Chánh là ngôi miếu có lịch sử xa xưa nhất với những liễn đối ra đời từ năm Kỷ Dậu (1909) và kiến trúc chánh điện cổ xưa còn tương đối nguyên vẹn.
Trong chánh tẩm miếu Tân Chánh, giữa án chính thờ chữ THẦN lớn khảm sành sứ màu rất đẹp, là phiếm chỉ tượng trưng chung cho các vị thần linh được người Tân Chánh tín phụng. Hai bên chánh điện có 2 ban thờ Đông phối và Tây phối mà theo văn tế cho biết, đó là nơi thờ phụng thần Thổ địa (thần đất, phía Đông) và thần Tiên nông hậu tắc (thần nông, phía Tây).
Về di sản văn tự, chánh điện có 2 câu đối. Câu ở hàng cột ngoài nét chữ khảm sành sứ viết: “Trạc trạc quyết linh thị phất thính phất/Dương dương tại thượng thanh vô khứu vô” (Rực rỡ linh thiêng mà nhìn và nghe không ra/Bao la ở trên cao mà lắng và ngửi không thấy). Câu ở hàng cột trong bằng ván treo chữ nhũ vàng viết: “Tân vũ do linh sơn dục tú/Chánh tâm hóa suất ấp hoàn thuần” (Miếu mới linh thiêng là bởi có núi thiêng nuôi dưỡng/Lòng ngay thẳng khiến cho dân chúng trong ấp thuần phác).
Danh mục thần linh thờ phụng ở miếu Tân Chánh được liệt kê trong bản chúc văn (văn tế) gồm các thần có nguồn gốc từ thiên nhiên như: Hỏa tinh thần nữ, Thổ thần, Thổ địa, Táo quân, Tiên nông hậu tắc, Hà bá thủy quan (thần nước), Mộc trụ thần quan (thần cây cối), Chúa tể sơn lâm đại tướng quân (thần hổ) và các thần có nguồn gốc từ con người: Thiên y A na, Bổn cảnh Thành hoàng, Bổn xứ tôn thần, Bổn xứ Tiên sư, Tả ban hữu ban liệt vị tiền hiền là các tiền nhân có công với làng xóm.
 |
Nhóm khảo sát di tích trước chánh điện miếu Tân Chánh năm 2019 (ảnh tư liệu). |
Trong số các thần linh được thờ phụng ở miếu Tân Chánh có một trường hợp khá đặc biệt là “Chúa tể sơn lâm đại tướng quân”. Thờ hổ là tín ngưỡng cổ xưa của cư dân sống trong không gian rừng núi như vùng An Khê. Trải qua biến đổi lịch sử, khi hổ không còn là mối đe dọa đối với con người thì tín ngưỡng này cũng phai nhạt dần trong sinh hoạt văn hóa làng xã. Ngày nay, thờ hổ chỉ còn là ký ức, huyền thoại xa xưa đối với cư dân địa phương, các “dinh” thờ hổ trong khuôn viên nhiều đình miếu ở An Khê là những dấu tích còn lại.
Nơi thờ hổ tại miếu Tân Chánh gọi là “dinh Ông Hổ” hay “dinh Ông Chúa”. Ban đầu, dinh chỉ là một chòi lá phía trước miếu, sau này trùng tu di dời đến vị trí hiện tại (bên hông phải miếu), vách xi măng, mái lợp ngói. Giữa khám thờ của dinh hiện có một hình hổ đắp nổi tô màu, hai bên có câu đối gỗ sơn son thếp vàng cổ kính: “Tôn ti đẳng cấp chính tân hương/Tả hữu chỉnh tề an thạch bảo” (Thứ tự cấp bậc rõ ràng ở làng mới/Phải trái ngay ngắn như bàn đá), đây cũng là một kiểu “tôn chỉ”, “hương ước” dành cho cộng đồng Tân Chánh-Tân Lai xưa. Tại An Khê, ngoài miếu Tân Chánh có dinh thờ hổ riêng thì một số ngôi miếu khác cũng gắn tượng hổ trên tường bao để hộ miếu trừ tà như thấy ở miếu Tân Lai, miếu Thanh Minh, miếu An Xuyên, miếu An Tân.
Lễ Khai sơn được tổ chức vào đầu mùa xuân, sau khi kết thúc những ngày nghỉ ngơi vui chơi Tết Nguyên đán với lễ “hạ nêu”. Người dân xin phép thần linh được vào rừng vào núi săn bắt hái lượm, lên rẫy ra ruộng gieo trồng. Lễ cúng Khai sơn ở miếu Tân Chánh diễn ra vào mùng 10 tháng Giêng gắn liền với việc cúng Ông Hổ. Về lễ vật, ngoài “lục phẩm” thông thường (nhang, đèn, trà, rượu, hoa, quả) và chè xôi thì trọng hậu nhất là 1 con heo sống hoặc đơn giản hơn khi kinh tế kém là 3 miếng sườn heo sống.
Hệ thống tín ngưỡng đa thần của người Kinh ở miếu Tân Chánh được phân cấp rõ ràng, mỗi vị thần linh đều có những chức năng và phạm vi, quyền hạn khác nhau, nhưng không tồn tại độc lập mà cùng bổ sung cho nhau tạo nên một hệ tín ngưỡng văn hóa chặt chẽ, phục vụ cho nhu cầu tâm linh của con người, cũng như thể hiện tinh thần nhân văn, uống nước nhớ nguồn của người Tân Chánh nói riêng và người An Khê nói chung. Từ khi hình thành đến ngày nay, miếu Tân Chánh đã trải qua hơn 1 thế kỷ với nhiều biến động lịch sử. Sự tồn tại của miếu và các hoạt động tín ngưỡng định kỳ tại đây thể hiện một cách cụ thể ý thức của người dân trong việc gìn giữ bảo vệ di sản văn hóa địa phương. Năm 2019, UBND thị xã An Khê đã tiến hành lập hồ sơ khoa học cho cụm đình miếu Tân Lai-Tân Chánh và cuối năm 2020 các di tích này đã chính thức được xếp hạng là di tích lịch sử cấp tỉnh.
