Tín ngưỡng dân gian ở miếu Tân Chánh

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Miếu Tân Chánh (tổ 1, phường An Bình, thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai) được xây dựng vào đầu thế kỷ XX. Miếu ghi dấu buổi đầu khai khẩn, lập làng của người Kinh bên bờ Tây sông Ba.

Miếu Tân Chánh (tên gọi khác là vạn Tân Chánh, miễu Gò Sặt) có mối quan hệ đặc biệt với miếu Tân Lai và đình Tân Lai, tạo thành cụm đình miếu Tân Lai-Tân Chánh, có chung Ban nghi lễ. Trong đó, việc tế lễ được chia cụ thể: lễ cúng Khai sơn, Thanh minh tiến hành tại miếu Tân Chánh; lễ cúng Quý Xuân tiến hành tại đình Tân Lai; lễ cúng Quý Thu tiến hành tại miếu Tân Lai. Xét về niên đại, Tân Chánh là ngôi miếu có lịch sử xa xưa nhất với những liễn đối ra đời từ năm Kỷ Dậu (1909) và kiến trúc chánh điện cổ xưa còn tương đối nguyên vẹn.

Trong chánh tẩm miếu Tân Chánh, giữa án chính thờ chữ THẦN lớn khảm sành sứ màu rất đẹp, là phiếm chỉ tượng trưng chung cho các vị thần linh được người Tân Chánh tín phụng. Hai bên chánh điện có 2 ban thờ Đông phối và Tây phối mà theo văn tế cho biết, đó là nơi thờ phụng thần Thổ địa (thần đất, phía Đông) và thần Tiên nông hậu tắc (thần nông, phía Tây).

Về di sản văn tự, chánh điện có 2 câu đối. Câu ở hàng cột ngoài nét chữ khảm sành sứ viết: “Trạc trạc quyết linh thị phất thính phất/Dương dương tại thượng thanh vô khứu vô” (Rực rỡ linh thiêng mà nhìn và nghe không ra/Bao la ở trên cao mà lắng và ngửi không thấy). Câu ở hàng cột trong bằng ván treo chữ nhũ vàng viết: “Tân vũ do linh sơn dục tú/Chánh tâm hóa suất ấp hoàn thuần” (Miếu mới linh thiêng là bởi có núi thiêng nuôi dưỡng/Lòng ngay thẳng khiến cho dân chúng trong ấp thuần phác).

Danh mục thần linh thờ phụng ở miếu Tân Chánh được liệt kê trong bản chúc văn (văn tế) gồm các thần có nguồn gốc từ thiên nhiên như: Hỏa tinh thần nữ, Thổ thần, Thổ địa, Táo quân, Tiên nông hậu tắc, Hà bá thủy quan (thần nước), Mộc trụ thần quan (thần cây cối), Chúa tể sơn lâm đại tướng quân (thần hổ) và các thần có nguồn gốc từ con người: Thiên y A na, Bổn cảnh Thành hoàng, Bổn xứ tôn thần, Bổn xứ Tiên sư, Tả ban hữu ban liệt vị tiền hiền là các tiền nhân có công với làng xóm.

Nhóm khảo sát di tích trước chánh điện miếu Tân Chánh năm 2019 (ảnh tư liệu).

Nhóm khảo sát di tích trước chánh điện miếu Tân Chánh năm 2019 (ảnh tư liệu).

Trong số các thần linh được thờ phụng ở miếu Tân Chánh có một trường hợp khá đặc biệt là “Chúa tể sơn lâm đại tướng quân”. Thờ hổ là tín ngưỡng cổ xưa của cư dân sống trong không gian rừng núi như vùng An Khê. Trải qua biến đổi lịch sử, khi hổ không còn là mối đe dọa đối với con người thì tín ngưỡng này cũng phai nhạt dần trong sinh hoạt văn hóa làng xã. Ngày nay, thờ hổ chỉ còn là ký ức, huyền thoại xa xưa đối với cư dân địa phương, các “dinh” thờ hổ trong khuôn viên nhiều đình miếu ở An Khê là những dấu tích còn lại.

Nơi thờ hổ tại miếu Tân Chánh gọi là “dinh Ông Hổ” hay “dinh Ông Chúa”. Ban đầu, dinh chỉ là một chòi lá phía trước miếu, sau này trùng tu di dời đến vị trí hiện tại (bên hông phải miếu), vách xi măng, mái lợp ngói. Giữa khám thờ của dinh hiện có một hình hổ đắp nổi tô màu, hai bên có câu đối gỗ sơn son thếp vàng cổ kính: “Tôn ti đẳng cấp chính tân hương/Tả hữu chỉnh tề an thạch bảo” (Thứ tự cấp bậc rõ ràng ở làng mới/Phải trái ngay ngắn như bàn đá), đây cũng là một kiểu “tôn chỉ”, “hương ước” dành cho cộng đồng Tân Chánh-Tân Lai xưa. Tại An Khê, ngoài miếu Tân Chánh có dinh thờ hổ riêng thì một số ngôi miếu khác cũng gắn tượng hổ trên tường bao để hộ miếu trừ tà như thấy ở miếu Tân Lai, miếu Thanh Minh, miếu An Xuyên, miếu An Tân.

Lễ Khai sơn được tổ chức vào đầu mùa xuân, sau khi kết thúc những ngày nghỉ ngơi vui chơi Tết Nguyên đán với lễ “hạ nêu”. Người dân xin phép thần linh được vào rừng vào núi săn bắt hái lượm, lên rẫy ra ruộng gieo trồng. Lễ cúng Khai sơn ở miếu Tân Chánh diễn ra vào mùng 10 tháng Giêng gắn liền với việc cúng Ông Hổ. Về lễ vật, ngoài “lục phẩm” thông thường (nhang, đèn, trà, rượu, hoa, quả) và chè xôi thì trọng hậu nhất là 1 con heo sống hoặc đơn giản hơn khi kinh tế kém là 3 miếng sườn heo sống.

Hệ thống tín ngưỡng đa thần của người Kinh ở miếu Tân Chánh được phân cấp rõ ràng, mỗi vị thần linh đều có những chức năng và phạm vi, quyền hạn khác nhau, nhưng không tồn tại độc lập mà cùng bổ sung cho nhau tạo nên một hệ tín ngưỡng văn hóa chặt chẽ, phục vụ cho nhu cầu tâm linh của con người, cũng như thể hiện tinh thần nhân văn, uống nước nhớ nguồn của người Tân Chánh nói riêng và người An Khê nói chung. Từ khi hình thành đến ngày nay, miếu Tân Chánh đã trải qua hơn 1 thế kỷ với nhiều biến động lịch sử. Sự tồn tại của miếu và các hoạt động tín ngưỡng định kỳ tại đây thể hiện một cách cụ thể ý thức của người dân trong việc gìn giữ bảo vệ di sản văn hóa địa phương. Năm 2019, UBND thị xã An Khê đã tiến hành lập hồ sơ khoa học cho cụm đình miếu Tân Lai-Tân Chánh và cuối năm 2020 các di tích này đã chính thức được xếp hạng là di tích lịch sử cấp tỉnh.

Có thể bạn quan tâm

Cồng chiêng “nhí”: Nối dài mạch nguồn văn hóa

Cồng chiêng “nhí”: Nối dài mạch nguồn văn hóa

(GLO)- Sự ra đời và hoạt động hiệu quả của những đội cồng chiêng “nhí” ở huyện Kbang (tỉnh Gia Lai) không chỉ là kế thừa mà còn trở thành nhịp cầu nối dài mạch nguồn văn hóa truyền thống, để hồn cốt dân tộc tiếp tục sống mãi qua từng thế hệ.

Tôn giáo luôn đồng hành cùng dân tộc

Tôn giáo luôn đồng hành cùng dân tộc

Việc Việt Nam tổ chức thành công Đại lễ Phật đản Liên Hợp Quốc - Vesak 2025 một lần nữa khẳng định vai trò ngày càng lớn của Phật giáo Việt Nam trong đời sống tôn giáo quốc tế.

Ksor Mang nặng lòng với văn hóa Jrai

Ksor Mang nặng lòng với văn hóa Jrai

(GLO)- Nhiều năm qua, anh Ksor Mang (SN 1986, buôn Phu Ma Nher, xã Ia Rtô, thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai) có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Jrai, nhất là việc truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ.

Xác lập 5 kỷ lục Phật giáo Việt Nam

Xác lập 5 kỷ lục Phật giáo Việt Nam

Trong khuôn khổ lễ bế mạc Đại lễ Phật đản Liên Hiệp Quốc - Vesak 2025 diễn ra ngày 8/5, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam ghi nhận cùng lúc 5 kỷ lục về Phật giáo. Các kỷ lục được trao tặng cho Ban Văn hóa Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam.

Xa dần tiếng trống hơ gơr

Xa dần tiếng trống hơ gơr

(GLO)- Đối với đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, trống là vật thiêng, có Yàng trống bảo hộ, có giá trị cao nên cất giữ nơi trang trọng và được đem ra dùng trong những dịp lễ hội lớn của buôn làng hoặc gia đình. Ngày nay, các buôn làng ở Tây Nguyên dường như xa dần tiếng trống hơ gơr.

Lan tỏa tình yêu thổ cẩm

Lan tỏa tình yêu thổ cẩm

(GLO)- Diễn ra trong gần 1 tháng, cuộc thi “Nét đẹp trang phục truyền thống các dân tộc thiểu số qua ảnh” do Hội Liên hiệp phụ nữ huyện Ia Pa (tỉnh Gia Lai) tổ chức đã nhận được 33 tác phẩm dự thi. Mỗi bức ảnh là một thông điệp ý nghĩa mà những người mẫu không chuyên muốn truyền tải đến mọi người.

Nhà giáo Tạ Chí Tào tặng hiện vật quý cho Bảo tàng tỉnh

Nhà giáo Tạ Chí Tào tặng hiện vật quý cho Bảo tàng tỉnh Gia Lai

(GLO)- Nhiều lần đến tham quan Bảo tàng Hồ Chí Minh (thuộc Bảo tàng tỉnh Gia Lai), nhà giáo Tạ Chí Tào rất tâm đắc với những hiện vật thể hiện tấm lòng của người dân Tây Nguyên đối với Bác. Vì vậy, ông đã quyết định trao tặng một số hiện vật liên quan đến Bác Hồ mà mình đã sưu tầm cho Bảo tàng tỉnh.

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Di sản nếu không được số hóa, không được kể lại theo cách của thời đại sẽ dần bị đứt gãy trong trí nhớ cộng đồng. Một thế hệ lớn lên không thấy được những giá trị đã tạo nên cội nguồn sẽ khó tìm thấy niềm tự hào, khó kiến tạo tương lai có chiều sâu văn hóa.

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

(GLO)- Giữa cái nắng oi ả của tháng 4, chúng tôi từ TP. Pleiku vượt hơn 70 km về thăm làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), quê hương của Anh hùng Núp. Nơi đây có nhà lưu niệm mang dấu ấn lịch sử-văn hóa độc đáo, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.