Tín ngưỡng dân gian ở miếu Tân Chánh

0:00 / 0:00
0:00
  • Nam miền Bắc
  • Nữ miền Bắc
  • Nữ miền Nam
  • Nam miền Nam

(GLO)- Miếu Tân Chánh (tổ 1, phường An Bình, thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai) được xây dựng vào đầu thế kỷ XX. Miếu ghi dấu buổi đầu khai khẩn, lập làng của người Kinh bên bờ Tây sông Ba.

Miếu Tân Chánh (tên gọi khác là vạn Tân Chánh, miễu Gò Sặt) có mối quan hệ đặc biệt với miếu Tân Lai và đình Tân Lai, tạo thành cụm đình miếu Tân Lai-Tân Chánh, có chung Ban nghi lễ. Trong đó, việc tế lễ được chia cụ thể: lễ cúng Khai sơn, Thanh minh tiến hành tại miếu Tân Chánh; lễ cúng Quý Xuân tiến hành tại đình Tân Lai; lễ cúng Quý Thu tiến hành tại miếu Tân Lai. Xét về niên đại, Tân Chánh là ngôi miếu có lịch sử xa xưa nhất với những liễn đối ra đời từ năm Kỷ Dậu (1909) và kiến trúc chánh điện cổ xưa còn tương đối nguyên vẹn.

Trong chánh tẩm miếu Tân Chánh, giữa án chính thờ chữ THẦN lớn khảm sành sứ màu rất đẹp, là phiếm chỉ tượng trưng chung cho các vị thần linh được người Tân Chánh tín phụng. Hai bên chánh điện có 2 ban thờ Đông phối và Tây phối mà theo văn tế cho biết, đó là nơi thờ phụng thần Thổ địa (thần đất, phía Đông) và thần Tiên nông hậu tắc (thần nông, phía Tây).

Về di sản văn tự, chánh điện có 2 câu đối. Câu ở hàng cột ngoài nét chữ khảm sành sứ viết: “Trạc trạc quyết linh thị phất thính phất/Dương dương tại thượng thanh vô khứu vô” (Rực rỡ linh thiêng mà nhìn và nghe không ra/Bao la ở trên cao mà lắng và ngửi không thấy). Câu ở hàng cột trong bằng ván treo chữ nhũ vàng viết: “Tân vũ do linh sơn dục tú/Chánh tâm hóa suất ấp hoàn thuần” (Miếu mới linh thiêng là bởi có núi thiêng nuôi dưỡng/Lòng ngay thẳng khiến cho dân chúng trong ấp thuần phác).

Danh mục thần linh thờ phụng ở miếu Tân Chánh được liệt kê trong bản chúc văn (văn tế) gồm các thần có nguồn gốc từ thiên nhiên như: Hỏa tinh thần nữ, Thổ thần, Thổ địa, Táo quân, Tiên nông hậu tắc, Hà bá thủy quan (thần nước), Mộc trụ thần quan (thần cây cối), Chúa tể sơn lâm đại tướng quân (thần hổ) và các thần có nguồn gốc từ con người: Thiên y A na, Bổn cảnh Thành hoàng, Bổn xứ tôn thần, Bổn xứ Tiên sư, Tả ban hữu ban liệt vị tiền hiền là các tiền nhân có công với làng xóm.

Tín ngưỡng dân gian ở miếu Tân Chánh  ảnh 1

Nhóm khảo sát di tích trước chánh điện miếu Tân Chánh năm 2019 (ảnh tư liệu).

Trong số các thần linh được thờ phụng ở miếu Tân Chánh có một trường hợp khá đặc biệt là “Chúa tể sơn lâm đại tướng quân”. Thờ hổ là tín ngưỡng cổ xưa của cư dân sống trong không gian rừng núi như vùng An Khê. Trải qua biến đổi lịch sử, khi hổ không còn là mối đe dọa đối với con người thì tín ngưỡng này cũng phai nhạt dần trong sinh hoạt văn hóa làng xã. Ngày nay, thờ hổ chỉ còn là ký ức, huyền thoại xa xưa đối với cư dân địa phương, các “dinh” thờ hổ trong khuôn viên nhiều đình miếu ở An Khê là những dấu tích còn lại.

Nơi thờ hổ tại miếu Tân Chánh gọi là “dinh Ông Hổ” hay “dinh Ông Chúa”. Ban đầu, dinh chỉ là một chòi lá phía trước miếu, sau này trùng tu di dời đến vị trí hiện tại (bên hông phải miếu), vách xi măng, mái lợp ngói. Giữa khám thờ của dinh hiện có một hình hổ đắp nổi tô màu, hai bên có câu đối gỗ sơn son thếp vàng cổ kính: “Tôn ti đẳng cấp chính tân hương/Tả hữu chỉnh tề an thạch bảo” (Thứ tự cấp bậc rõ ràng ở làng mới/Phải trái ngay ngắn như bàn đá), đây cũng là một kiểu “tôn chỉ”, “hương ước” dành cho cộng đồng Tân Chánh-Tân Lai xưa. Tại An Khê, ngoài miếu Tân Chánh có dinh thờ hổ riêng thì một số ngôi miếu khác cũng gắn tượng hổ trên tường bao để hộ miếu trừ tà như thấy ở miếu Tân Lai, miếu Thanh Minh, miếu An Xuyên, miếu An Tân.

Lễ Khai sơn được tổ chức vào đầu mùa xuân, sau khi kết thúc những ngày nghỉ ngơi vui chơi Tết Nguyên đán với lễ “hạ nêu”. Người dân xin phép thần linh được vào rừng vào núi săn bắt hái lượm, lên rẫy ra ruộng gieo trồng. Lễ cúng Khai sơn ở miếu Tân Chánh diễn ra vào mùng 10 tháng Giêng gắn liền với việc cúng Ông Hổ. Về lễ vật, ngoài “lục phẩm” thông thường (nhang, đèn, trà, rượu, hoa, quả) và chè xôi thì trọng hậu nhất là 1 con heo sống hoặc đơn giản hơn khi kinh tế kém là 3 miếng sườn heo sống.

Hệ thống tín ngưỡng đa thần của người Kinh ở miếu Tân Chánh được phân cấp rõ ràng, mỗi vị thần linh đều có những chức năng và phạm vi, quyền hạn khác nhau, nhưng không tồn tại độc lập mà cùng bổ sung cho nhau tạo nên một hệ tín ngưỡng văn hóa chặt chẽ, phục vụ cho nhu cầu tâm linh của con người, cũng như thể hiện tinh thần nhân văn, uống nước nhớ nguồn của người Tân Chánh nói riêng và người An Khê nói chung. Từ khi hình thành đến ngày nay, miếu Tân Chánh đã trải qua hơn 1 thế kỷ với nhiều biến động lịch sử. Sự tồn tại của miếu và các hoạt động tín ngưỡng định kỳ tại đây thể hiện một cách cụ thể ý thức của người dân trong việc gìn giữ bảo vệ di sản văn hóa địa phương. Năm 2019, UBND thị xã An Khê đã tiến hành lập hồ sơ khoa học cho cụm đình miếu Tân Lai-Tân Chánh và cuối năm 2020 các di tích này đã chính thức được xếp hạng là di tích lịch sử cấp tỉnh.

Có thể bạn quan tâm

Tuần lễ “Áo dài Việt-Hương sắc Tây Nguyên”: Tôn vinh vẻ đẹp phụ nữ

Tuần lễ “Áo dài Việt-Hương sắc Tây Nguyên”: Tôn vinh vẻ đẹp phụ nữ

(GLO)- Hội Liên hiệp phụ nữ (LHPN) tỉnh vừa phát động Tuần lễ áo dài (từ ngày 1 đến 8-3) với chủ đề “Áo dài Việt-Hương sắc Tây Nguyên”. Qua các năm hưởng ứng sự kiện do Trung ương Hội LHPN Việt Nam phát động, phụ nữ Gia Lai có cách làm riêng để vừa tôn vinh trang phục truyền thống của người phụ nữ Việt Nam, vừa khẳng định giá trị văn hóa của vùng đất cao nguyên.
Trầm tích miếu cổ An Tân

Trầm tích miếu cổ An Tân

(GLO)- Miếu An Tân (tổ 2, phường An Tân, thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai) tọa lạc bên cạnh quốc lộ 19. Miếu là 1 trong 5 “vệ tinh” của đình An Khê xưa với kiến trúc cổ kính hiếm hoi còn sót lại ở Gia Lai.
Độc đáo nhà sàn ở Ia Yeng

Độc đáo nhà sàn ở Ia Yeng

(GLO)- Về xã Ia Yeng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai), nhiều khách phương xa không khỏi bất ngờ, thích thú trước bản sắc văn hóa Jrai hiện hữu qua kiến trúc nhà sàn của hầu hết các hộ dân nơi đây.
Người thầy đặc biệt Ksor Hnao

Người thầy đặc biệt Ksor Hnao

(GLO)- Nghệ nhân Ưu tú Ksor Hnao (SN 1956, làng Kép, phường Đống Đa) được biết đến là người tạc tượng gỗ dân gian nổi tiếng ở phố núi Pleiku. Ông còn là một người thầy đặc biệt của nhiều thế hệ học trò, trong đó có cả người nước ngoài yêu văn hóa Tây Nguyên.
Lan tỏa nét đẹp vòng xoang trong trường học

Lan tỏa nét đẹp vòng xoang trong trường học

(GLO)- Với mong muốn khơi gợi niềm đam mê với văn hóa truyền thống của dân tộc trong các thế hệ học trò, nhiều thầy-cô giáo ở huyện Ia Pa (tỉnh Gia Lai) đã dành tâm huyết gầy dựng phong trào múa xoang trong trường học. Sau 13 năm triển khai, phong trào đã nhận được sự đón nhận hào hứng của các em học sinh.

Giải mã hoa văn tượng đầu rồng thời Trần tại Hoàng thành Thăng Long

Giải mã hoa văn tượng đầu rồng thời Trần tại Hoàng thành Thăng Long

Trong số 27 bảo vật quốc gia mới được được Thủ tướng Chính phủ công nhận, tượng đầu rồng thời Trần được đánh giá là một kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc dân tộc. Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long Hà Nội đang bảo quản và trưng bày nhiều hiện vật khảo cổ tiêu biểu, là minh chứng cho thời hoàng kim của Hoàng thành Thăng Long.
Hé mở bí ẩn về phế tích Champa Gò Tháp

Hé mở bí ẩn về phế tích Champa Gò Tháp

(GLO)- Việc phát hiện và nghiên cứu những di tích văn hóa Champa là điểm nhấn quan trọng trong quá trình nhận diện lịch sử và văn hóa của cộng đồng các dân tộc đang sinh sống trên địa bàn tỉnh Gia Lai nói riêng và khu vực Tây Nguyên nói chung.

Phụ nữ Ia Rsươm bảo tồn nghề dệt truyền thống

Phụ nữ Ia Rsươm bảo tồn nghề dệt truyền thống

(GLO)- Với mong muốn bảo tồn nét đẹp văn hóa truyền thống, Hội Liên hiệp phụ nữ (LHPN) xã Ia Rsươm, huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai đã thành lập Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm tại buôn Toát. Mô hình được Hội đồng Anh tài trợ kinh phí và mở ra cơ hội mới trong truyền dạy, quảng bá, nâng tầm nghề dệt truyền thống của đồng bào nơi đây.