Tín ngưỡng dân gian ở miếu Tân Chánh

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Miếu Tân Chánh (tổ 1, phường An Bình, thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai) được xây dựng vào đầu thế kỷ XX. Miếu ghi dấu buổi đầu khai khẩn, lập làng của người Kinh bên bờ Tây sông Ba.

Miếu Tân Chánh (tên gọi khác là vạn Tân Chánh, miễu Gò Sặt) có mối quan hệ đặc biệt với miếu Tân Lai và đình Tân Lai, tạo thành cụm đình miếu Tân Lai-Tân Chánh, có chung Ban nghi lễ. Trong đó, việc tế lễ được chia cụ thể: lễ cúng Khai sơn, Thanh minh tiến hành tại miếu Tân Chánh; lễ cúng Quý Xuân tiến hành tại đình Tân Lai; lễ cúng Quý Thu tiến hành tại miếu Tân Lai. Xét về niên đại, Tân Chánh là ngôi miếu có lịch sử xa xưa nhất với những liễn đối ra đời từ năm Kỷ Dậu (1909) và kiến trúc chánh điện cổ xưa còn tương đối nguyên vẹn.

Trong chánh tẩm miếu Tân Chánh, giữa án chính thờ chữ THẦN lớn khảm sành sứ màu rất đẹp, là phiếm chỉ tượng trưng chung cho các vị thần linh được người Tân Chánh tín phụng. Hai bên chánh điện có 2 ban thờ Đông phối và Tây phối mà theo văn tế cho biết, đó là nơi thờ phụng thần Thổ địa (thần đất, phía Đông) và thần Tiên nông hậu tắc (thần nông, phía Tây).

Về di sản văn tự, chánh điện có 2 câu đối. Câu ở hàng cột ngoài nét chữ khảm sành sứ viết: “Trạc trạc quyết linh thị phất thính phất/Dương dương tại thượng thanh vô khứu vô” (Rực rỡ linh thiêng mà nhìn và nghe không ra/Bao la ở trên cao mà lắng và ngửi không thấy). Câu ở hàng cột trong bằng ván treo chữ nhũ vàng viết: “Tân vũ do linh sơn dục tú/Chánh tâm hóa suất ấp hoàn thuần” (Miếu mới linh thiêng là bởi có núi thiêng nuôi dưỡng/Lòng ngay thẳng khiến cho dân chúng trong ấp thuần phác).

Danh mục thần linh thờ phụng ở miếu Tân Chánh được liệt kê trong bản chúc văn (văn tế) gồm các thần có nguồn gốc từ thiên nhiên như: Hỏa tinh thần nữ, Thổ thần, Thổ địa, Táo quân, Tiên nông hậu tắc, Hà bá thủy quan (thần nước), Mộc trụ thần quan (thần cây cối), Chúa tể sơn lâm đại tướng quân (thần hổ) và các thần có nguồn gốc từ con người: Thiên y A na, Bổn cảnh Thành hoàng, Bổn xứ tôn thần, Bổn xứ Tiên sư, Tả ban hữu ban liệt vị tiền hiền là các tiền nhân có công với làng xóm.

Nhóm khảo sát di tích trước chánh điện miếu Tân Chánh năm 2019 (ảnh tư liệu).

Nhóm khảo sát di tích trước chánh điện miếu Tân Chánh năm 2019 (ảnh tư liệu).

Trong số các thần linh được thờ phụng ở miếu Tân Chánh có một trường hợp khá đặc biệt là “Chúa tể sơn lâm đại tướng quân”. Thờ hổ là tín ngưỡng cổ xưa của cư dân sống trong không gian rừng núi như vùng An Khê. Trải qua biến đổi lịch sử, khi hổ không còn là mối đe dọa đối với con người thì tín ngưỡng này cũng phai nhạt dần trong sinh hoạt văn hóa làng xã. Ngày nay, thờ hổ chỉ còn là ký ức, huyền thoại xa xưa đối với cư dân địa phương, các “dinh” thờ hổ trong khuôn viên nhiều đình miếu ở An Khê là những dấu tích còn lại.

Nơi thờ hổ tại miếu Tân Chánh gọi là “dinh Ông Hổ” hay “dinh Ông Chúa”. Ban đầu, dinh chỉ là một chòi lá phía trước miếu, sau này trùng tu di dời đến vị trí hiện tại (bên hông phải miếu), vách xi măng, mái lợp ngói. Giữa khám thờ của dinh hiện có một hình hổ đắp nổi tô màu, hai bên có câu đối gỗ sơn son thếp vàng cổ kính: “Tôn ti đẳng cấp chính tân hương/Tả hữu chỉnh tề an thạch bảo” (Thứ tự cấp bậc rõ ràng ở làng mới/Phải trái ngay ngắn như bàn đá), đây cũng là một kiểu “tôn chỉ”, “hương ước” dành cho cộng đồng Tân Chánh-Tân Lai xưa. Tại An Khê, ngoài miếu Tân Chánh có dinh thờ hổ riêng thì một số ngôi miếu khác cũng gắn tượng hổ trên tường bao để hộ miếu trừ tà như thấy ở miếu Tân Lai, miếu Thanh Minh, miếu An Xuyên, miếu An Tân.

Lễ Khai sơn được tổ chức vào đầu mùa xuân, sau khi kết thúc những ngày nghỉ ngơi vui chơi Tết Nguyên đán với lễ “hạ nêu”. Người dân xin phép thần linh được vào rừng vào núi săn bắt hái lượm, lên rẫy ra ruộng gieo trồng. Lễ cúng Khai sơn ở miếu Tân Chánh diễn ra vào mùng 10 tháng Giêng gắn liền với việc cúng Ông Hổ. Về lễ vật, ngoài “lục phẩm” thông thường (nhang, đèn, trà, rượu, hoa, quả) và chè xôi thì trọng hậu nhất là 1 con heo sống hoặc đơn giản hơn khi kinh tế kém là 3 miếng sườn heo sống.

Hệ thống tín ngưỡng đa thần của người Kinh ở miếu Tân Chánh được phân cấp rõ ràng, mỗi vị thần linh đều có những chức năng và phạm vi, quyền hạn khác nhau, nhưng không tồn tại độc lập mà cùng bổ sung cho nhau tạo nên một hệ tín ngưỡng văn hóa chặt chẽ, phục vụ cho nhu cầu tâm linh của con người, cũng như thể hiện tinh thần nhân văn, uống nước nhớ nguồn của người Tân Chánh nói riêng và người An Khê nói chung. Từ khi hình thành đến ngày nay, miếu Tân Chánh đã trải qua hơn 1 thế kỷ với nhiều biến động lịch sử. Sự tồn tại của miếu và các hoạt động tín ngưỡng định kỳ tại đây thể hiện một cách cụ thể ý thức của người dân trong việc gìn giữ bảo vệ di sản văn hóa địa phương. Năm 2019, UBND thị xã An Khê đã tiến hành lập hồ sơ khoa học cho cụm đình miếu Tân Lai-Tân Chánh và cuối năm 2020 các di tích này đã chính thức được xếp hạng là di tích lịch sử cấp tỉnh.

Có thể bạn quan tâm

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Di sản nếu không được số hóa, không được kể lại theo cách của thời đại sẽ dần bị đứt gãy trong trí nhớ cộng đồng. Một thế hệ lớn lên không thấy được những giá trị đã tạo nên cội nguồn sẽ khó tìm thấy niềm tự hào, khó kiến tạo tương lai có chiều sâu văn hóa.

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

(GLO)- Giữa cái nắng oi ả của tháng 4, chúng tôi từ TP. Pleiku vượt hơn 70 km về thăm làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), quê hương của Anh hùng Núp. Nơi đây có nhà lưu niệm mang dấu ấn lịch sử-văn hóa độc đáo, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.

Di sản Hán Nôm: Khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

Di sản Hán Nôm khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

(GLO)- Có những trầm tích văn hóa nằm im lìm trong những đạo sắc phong cũ kỹ, tờ khế ước ruộng đất phủ bụi thời gian hay văn tế cổ xưa xướng lên nơi đình làng. Tại Gia Lai, kho báu di sản Hán Nôm ấy đang dần được đánh thức, góp phần khai mở lịch sử văn hóa của vùng đất cao nguyên.

Làng Mông trên cao nguyên

Làng người Mông trên cao nguyên

(GLO)- Tính đến thời điểm này, những hộ gia đình người Mông đã sinh sống được 42 năm trên cao nguyên Gia Lai. Vùng đất mà họ chọn là xã Ya Hội, huyện Đak Pơ. Theo thời gian, dấu ấn người Mông ngày càng in đậm trên mảnh đất này.

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

(GLO)- Thoát khỏi không gian gò bó trên sân khấu, Ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc thiểu số huyện Krông Pa lần thứ III-2025 được tổ chức dưới những bóng cây cổ thụ trong Công viên Phú Túc đã tái hiện một cách chân thực không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba.

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

(GLO)- Gần 2 năm đi vào hoạt động, Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm làng Groi (xã Ya Hội, huyện Đak Pơ) đã trở thành mái nhà chung cho những phụ nữ yêu thích nghề dệt. Thông qua các buổi sinh hoạt, chị em có cơ hội giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và chung tay gìn giữ, phát huy nghề dệt truyền thống.

Lễ cúng bến nước. Ảnh: M.H

Bến nước buôn Pông

(GLO)- Bến nước, dòng sông cũng như tập tục của bà con Jrai đã trở nên quen thuộc với tôi trong thời gian dài công tác tại ngôi trường bên bờ sông Ba.

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

(GLO)- Nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các đoàn thể chính trị-xã hội, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Jrai ở huyện Chư Pưh (tỉnh Gia Lai) đang có cơ hội để nâng tầm phát triển và khẳng định giá trị trong đời sống hiện đại.

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

(GLO)- Sau một thời gian dài gián đoạn, UBND xã Ia Peng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) vừa phục dựng lễ cúng Yă Pum của người Jrai tại thôn Sô Ma Hang A. Đây là hoạt động tâm linh với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu bình an, sức khỏe cho dân làng.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.