Theo dấu trà Shan: Thất thế trên sân nhà

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Những năm 1990, trà Shan cổ thụ Việt đã xuất hiện trên thị trường Đài Loan, Hồng Kông, nhưng nếu muốn bán được giá phải che giấu “thân phận” Việt.
 
Thu hoạch trà Shan tuyết cổ thụ. ẢNH: NGUYỄN ĐÌNH
Trà Shan tuyết cổ thụ cũng có tại các nước Trung Quốc, Myanmar, Thái, Lào, nhưng diện tích trà Shan hoang dã cổ thụ thì Việt Nam đứng đầu. Đặc biệt, Việt Nam hiện còn các vùng trà nguyên sinh (chưa từng được khai thác), thân trà cao 30 - 40 m, mọc dày trong các tán rừng thuộc Vườn quốc gia Hoàng Liên (Lào Cai, Lai Châu), Xuân Sơn (Phú Thọ)...
Câu chuyện “trà biên cương”
Vùng trà Shan cổ thụ Việt Nam phát triển chủ yếu ở khu vực biên giới giáp Trung Quốc qua 4 tỉnh Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang với tổng chiều dài 788,86 km. Nguyên liệu trà Shan từ lâu không thuận hướng về xuôi, mà theo đường biên xuất sang Trung Quốc. Phần vì đường sá về xuôi không thuận tiện, phần vì lối chế biến trà của đồng bào Dao, H’Mông kỹ thuật thô sơ, hong héo, vò nhẹ rồi đem phơi, trà tự lên men, pha nước đỏ quạch. Thị hiếu người xuôi thấy trà nước đỏ, cho rằng hỏng, không mấy ai dùng. Trà Shan cổ thụ thất thế toàn tập trên sân nhà, từ cả cự ly, tốc độ đến kỹ thuật.
 
Mary Jane Hua, chuyên gia trà người Úc gốc Việt, trong chuyến khảo sát các vùng trà cổ thụ ở Việt Nam năm 2019. ẢNH: NGUYỄN ĐÌNH
Cách đây gần 30 năm, thương gia Quách Minh Huy (người Cao Hùng, Đài Loan) thường đến vùng Vân Nam mua trà Phổ Nhĩ (một trong tứ đại danh trà của Trung Quốc) và tình cờ phát hiện một dòng trà có nội chất kỳ lạ, nổi trội hơn các sản phẩm khác. Tìm hiểu kỹ, ông mới biết nguồn nguyên liệu ấy đến từ Tây Bắc, Việt Nam. Thế là ông Huy lặn lội đến Hà Giang và phát hiện nhiều vùng trà Shan cổ thụ còn hoang sơ, ít được khai thác.
Ông bắt đầu thu mua trà đã qua chế biến từ dân bản (chủ yếu ở hai vùng Cao Bồ và Quản Bạ, Hà Giang) đem vào Sài Gòn ép thành từng bánh rồi xuất khẩu sang Đài Loan.
Ông Huy kể lại, những bánh trà đầu tiên có nguyên liệu từ Cao Bồ ép bánh năm 1996, sang xứ Đài, người sưu tầm trà Phổ Nhĩ thử qua đều ngạc nhiên, cứ nghĩ đó phải là danh trà ở Dị Vũ, Mãnh Hải hay Băng Đảo... vùng Phổ Nhĩ. Khi nói đó là trà Việt Nam, dân trà bán tín bán nghi, không ai nghĩ trà Việt đẳng cấp như vậy.
Từ sau đó, nhiều thương lái trà ép bánh ở Cao Hùng thu mua sản phẩm Việt Nam nhưng không dùng nguyên gốc xuất xứ, mà chỉ gọi chung chung là “trà biên cương”. Nguyên do, nếu để xuất xứ trà Việt, không chỉ Đài Loan, mà cả thị trường Hồng Kông khi ấy (đang sốt trà ép bánh) cũng chê, không thèm thử chứ đừng nói đến chuyện mua về làm thương mại, bởi không ai nghĩ Việt Nam có trà cổ thụ. Trà Shan cổ thụ Việt một lần thất thế trên sân khách.
Trung Quốc “lùng” trà Shan Việt
Theo số liệu từ Hiệp hội Trà Việt Nam tháng 12.2019, trà cổ thụ Shan tuyết mọc hoang dã bạt ngàn từ các tỉnh Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu, Sơn La, Điện Biên trên diện tích 8.508,5 ha, nhưng hầu hết sản phẩm đều xuất qua thị trường Trung Quốc. Vụ trà xuân bao giờ thương lái Trung Quốc cũng kéo sang càn quét khắp các địa bàn.
Gặp gỡ những nhà sản xuất trà Shan cổ thụ khắp vùng Hà Giang, nhận định chung là hầu hết máy móc, kỹ thuật làm trà, kể cả đầu ra sản phẩm đều lệ thuộc nguồn Trung Quốc. Mỗi vụ trà, người Trung Quốc sang tận xưởng, cầm tay chỉ việc. Hết vụ, họ mang trà về, người khác đến lại chỉ cách làm khác.
Tham dự các hội chợ trà lớn của Trung Quốc như Hạ Môn (Phúc Kiến) và Thâm Quyến (Quảng Đông), các doanh nghiệp trà Shan cổ thụ Việt Nam mang hàng đến đâu, bán hết đến đấy, ngay sau đó thương lái đều muốn tiếp cận vùng trà. Với chiêu đi tham quan, nhưng tìm cách tận thu nguồn nguyên liệu bằng mọi giá (hái cả lá già, dặn dân đốn đau để trà mau đâm chồi, khiến cây dần suy yếu), đem về nước, chế biến thành trà Phổ Nhĩ cao cấp, dĩ nhiên với nhãn mác không còn tí gì xuất xứ từ Việt Nam.
TS Nguyễn Quốc Vọng, người vừa thực hiện dự án nghiên cứu hoạt chất trong trà Shan cổ thụ ở Việt Nam, cho biết trà Tủa Chùa (Điện Biên) đặc biệt bởi amino acids, theanine, catechin, chất chát tannin... đều có chỉ số cao nhất so với tất cả các vùng trà khác ở Việt Nam. Nổi bật có catechin cao gấp 20 lần so với trà trồng công nghiệp. Vị ngọt umani của trà Tủa Chùa gồm hai thành phần axit amin và theanine cũng chiếm tỷ lệ cao nhất, gấp đôi với trà công nghiệp Mộc Châu và gấp ba trà Phú Thọ.
 
Các bánh trà tại chợ trà Cao Hùng, nguyên liệu Shan cổ thụ Việt nhưng không có chút thông tin gì về nơi xuất xứ. ẢNH: NGUYỄN ĐÌNH
Nội chất trà Tủa Chùa thực sự giá trị nên các nhà sản xuất trà Phổ Nhĩ từ Vân Nam, Trung Quốc dùng mọi cách sở hữu được nguyên liệu quý hiếm này. Trà phơi khi đem ép bánh, càng để lâu, nội chất trong trà tự biến chuyển nên sản phẩm được sánh ngang giá trị với vàng. Tiếc bấy lâu nay, nguồn nguyên liệu ấy đang bị bỏ quên.
Biết giá trị của trà Tủa Chùa, các thương lái Trung Quốc sau thời gian ngắn càn quét, thu gom trà tối đa bị địa phương phát hiện mời ra khỏi địa bàn. Sau đó, họ âm thầm thuê người Lào sang tiếp tục thu mua, sơ chế trà rồi chuyển về Trung Quốc.
Thương lái Trung Quốc “say máu” với trà Tủa Chùa, sẵn sàng thu mua bằng mọi giá do thứ nguyên liệu này nếu làm thành phẩm trà xanh bán ở Việt Nam rất khó tiêu thụ (vì độ chát đắng quá mạnh), trong khi làm trà phơi (hái, xào nhẹ, vò, đem phơi, nguyên liệu làm trà Phổ Nhĩ ép bánh danh tiếng) vừa dễ cho bà con thu hái, sản xuất, lại tiện cho thương lái thu gom, mang về chế biến. Trà phơi Tủa Chùa cứ thế âm thầm xuất qua đường tiểu ngạch.
Đến các bản có nhiều trà cổ thụ ở Tủa Chùa như Xín Chải, Páo Tỉnh Làng..., việc sản xuất trà vẫn đều đặn, giá thị trường hiện ở mức 40.000 đồng/kg trà tươi. Giàng A Dè, Trưởng thôn Páo Tỉnh Làng, cho biết: “Làm trà cho Trung Quốc, chỉ cần hái, cho héo nhẹ đem phơi là họ mua. Làm trà cho người Việt, học được nhiều kỹ thuật hơn, có máy móc phụ trợ. Cả thôn mình có khoảng 560 cây cổ thụ, mỗi lần hái một cây được cỡ 25 kg”. (còn tiếp)
Nguyễn Đình (Thanh Niên)

Có thể bạn quan tâm

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Dặm dài Trường Lũy

Dặm dài Trường Lũy

(GLO)- Trường Lũy là một phức hợp bao gồm: lũy-bảo (đồn)-đường, hình thành từ thời chúa Nguyễn, xây dựng quy mô dưới triều Nguyễn; đi qua địa phận 3 tỉnh trước đây: Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Trong hai năm 2024-2025, thủ phủ Tây Nguyên trúng đậm cà phê. Chỉ tính riêng huyện Đắk Mil (tỉnh Đắk Nông cũ), các lão nông đã sắm 1.000 ô tô trong năm 2024. Xã Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum cũ, nay thuộc tỉnh Quảng Ngãi giáp Lào và Campuchia) cũng chung niềm vui ấy...

Những đoản khúc Huế

Những đoản khúc Huế

Hôm ấy, trên xe khi đi qua đoạn đường gần Khách sạn Morin và Trung tâm Nghệ thuật Điềm Phùng Thị ở Huế, nhìn hàng cây rất đẹp, tôi nói với người lái xe: “Nếu thấy cây long não, em chỉ cho anh nhé”. 

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn (view) đắt giá nhất của người Rục ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa (Quảng Bình, nay là tỉnh Quảng Trị), đó là ngôi nhà có mặt tiền bao quát đồng lúa.

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

(GLO)- Khi mới xây dựng, các chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới chỉ có công sự, trận địa chiến đấu. Nhờ bàn tay lao động cần cù của cán bộ, chiến sĩ, chốt được phủ xanh bởi bồn hoa, cây cảnh, thảm cỏ, cây xanh và có vườn tăng gia, ao cá, tạo thêm nét đẹp ở nơi biên cương.

Gìn giữ kỷ vật tri ân

Gìn giữ kỷ vật tri ân

(GLO)- Bảo tàng tỉnh Gia Lai đang lưu giữ hơn 4.000 tài liệu, hình ảnh, hiện vật, kỷ vật có giá trị về 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ; trong đó, có gần 300 hiện vật, tư liệu, hình ảnh về các mẹ Việt Nam anh hùng, liệt sĩ ở vùng đất Bình Định trước đây.

Vào rừng... chờ ươi bay

Vào rừng... chờ ươi bay

Sau 4 năm, khi những cánh rừng già miền núi TP.Đà Nẵng (Quảng Nam cũ) chuyển mình vào mùa ươi chín, hàng ngàn người dân lại có một cuộc 'di cư' tạm thời vào rừng sâu chờ 'lộc trời' rơi xuống để nhặt.

null