Kết quả đàm phán lần 2
"Chúng tôi đã nhất trí sẽ tập trung vào các nhóm cụ thể thay vì số lượng tù binh. Theo đó, hai bên sẽ trao đổi toàn bộ tù binh bị thương nặng, tù binh dưới 25 tuổi theo hình thức 'tất cả đổi tất cả'. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng thống nhất việc mỗi bên trao trả 6.000 thi thể binh lính", ông Umerov cho biết sau cuộc đàm phán thứ 2 với Nga, diễn ra ngày 2/6.
Cũng theo ông Umerov, Ukraine đã ghi nhận đề xuất của Nga về lệnh ngừng bắn, đồng thời thảo luận về một cuộc gặp tiềm năng giữa Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Nga Vladimir Putin. "Chúng tôi đã đề xuất tổ chức vòng đàm phán thứ 3 trong thời gian từ ngày 20 - 30/6", ông Umerov nói thêm.
Về phía Nga, Trợ lý tổng thống Vladimir Medinsky xác nhận việc trao đổi tất cả tù binh dưới 25 tuổi. Ông Medinsky cũng thông báo về việc nhất trí thành lập các ủy ban y tế để giúp lập danh sách trao đổi cho những binh lính bị thương nặng một cách nhanh chóng. "Mỗi bên sẽ trao trả ít nhất 1.000 tù binh, có thể nhiều hơn. Chúng tôi đang hoàn thiện các dữ liệu cụ thể", ông Medinsky nói.
Theo trưởng đoàn đàm phán Nga, Moscow đã đề xuất lệnh ngừng bắn tạm thời trong 2 - 3 ngày ở một số khu vực tiền tuyến để tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu thập thi thể binh lính và ngăn ngừa nguy cơ bùng phát dịch bệnh.
Điều quan trọng là cả phái đoàn Nga và Ukraine đã nhất trí về một cuộc trao đổi tù binh quy mô lớn khác trong cuộc họp này. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan đề xuất Tổng thống Nga Vladimir Putin, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và ông Trump cùng nhau tham dự vòng đàm phán thứ 3 vào cuối tháng này tại Istanbul hoặc Ankara.
Ngày 3/6, Nhà Trắng cho biết Tổng thống Mỹ Donald Trump sẵn sàng gặp người đồng cấp Nga và Ukraine tại Thổ Nhĩ Kỳ sau khi Nga và Ukraine không đạt được tiến triển trong cuộc đàm phán tại Istanbul về một lệnh ngừng bắn.
Cho đến nay, ông Putin luôn từ chối một cuộc họp theo đề xuất trên của ông Trump. Trong khi ông Zelensky khẳng định sẵn sàng tham gia và nhấn mạnh, các vấn đề chính chỉ có thể được giải quyết ở cấp lãnh đạo.
“Tôi đã có một cuộc trao đổi với Tổng thống Erdogan của Thổ Nhĩ Kỳ. Và đúng là ông ấy đã gửi một tín hiệu, hỏi tôi cảm thấy thế nào về một cuộc gặp giữa bốn nhà lãnh đạo: chính ông ấy (Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ), Tổng thống Mỹ, ông Putin và tôi. Tôi nói với ông ấy rằng tôi ủng hộ một cuộc gặp cấp cao, vì tôi có cảm giác rằng sẽ không có lệnh ngừng bắn nếu chúng tôi không gặp nhau”, Tổng thống Ukraine Zelensky nói trong một cuộc họp báo trực tuyến.
Điều khoản trong bản ghi nhớ của 2 bên
Sau cuộc đàm phán ngày 2/6, trợ lý Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin, ông Vladimir Medinsky đã trao cho Ukraine bản ghi nhớ, trong đó nêu các điều khoản nhằm đạt lệnh ngừng bắn hoàn toàn. Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov, người dẫn đầu phái đoàn Ukraine, xác nhận thông tin và cho biết Kiev "cần một tuần" để xem xét tài liệu.
Điều kiện đầu tiên trong bản ghi nhớ của Nga là quốc tế công nhận rằng bán đảo Crimea cùng các tỉnh Lugansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson là lãnh thổ thuộc Nga.
"Ukraine cần duy trì trạng thái trung lập, từ chối tham gia các liên minh quân sự và cấm nước khác tiến hành hoạt động quân sự trên lãnh thổ", bản ghi nhớ có đoạn.
Ukraine cũng phải duy trì tình trạng phi hạt nhân, giới hạn quy mô lực lượng vũ trang, đảm bảo quyền và tự do cho cộng đồng nói tiếng Nga, công nhận tiếng Nga là một trong các ngôn ngữ chính thức và ban hành lệnh cấm "ca ngợi chủ nghĩa phát xít".
Các điều kiện tiếp theo là dỡ bỏ lệnh trừng phạt kinh tế nhằm vào Nga, dần khôi phục quan hệ ngoại giao và thương mại giữa Moscow và Kiev, hai bên cùng từ bỏ yêu cầu bồi thường tổn thất do xung đột, giải quyết các vấn đề liên quan đến đoàn tụ gia đình và người mất nhà cửa vì chiến sự.
Nga cũng nêu các phương án để đạt lệnh ngừng bắn, hướng tới giải pháp hòa bình. Đầu tiên là lực lượng vũ trang Ukraine phải rút hoàn toàn khỏi các tỉnh Lugansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson.
Một phương án nữa là có thể theo nhiều giai đoạn, gồm: cấm Ukraine tái triển khai lực lượng, ngừng tổng động viên và bắt đầu giải ngũ cho quân nhân, loại trừ khả năng hiện diện quân sự của nước thứ ba trên lãnh thổ Ukraine, chấm dứt viện trợ quân sự từ nước ngoài cho Kiev.
"Ukraine cũng cần cam kết không tiến hành hoạt động phá hoại nhằm vào Nga, hai nước ân xá cho tù nhân chính trị và trả tự do cho dân thường. Chính phủ Ukraine cần dỡ bỏ tình trạng thiết quân luật và tổ chức bầu cử tổng thống, quốc hội chậm nhất 100 ngày sau khi dỡ bỏ thiết quân luật", bản ghi nhớ có đoạn.
Còn theo đề xuất của Ukraine, nước này tiếp tục con đường gia nhập EU và trở thành thành viên NATO nếu có sự đồng thuận trong liên minh. Kiev cũng sẵn sàng ủng hộ dỡ bỏ dần một số lệnh trừng phạt đối với Nga, nhưng với cơ chế gia hạn nếu cần thiết, đổi lại các tài sản bị đóng băng của Nga sẽ được sử dụng để khôi phục Ukraine và bồi thường.
Ukraine cũng trình bày một lộ trình chi tiết bao gồm lệnh ngừng bắn hoàn toàn trong tối thiểu 30 ngày, trao đổi tù binh chiến tranh theo hình thức "tất cả đổi tất cả". Kiev cũng yêu cầu đảm bảo Nga ngừng hoạt động tấn công với sự tham gia của cộng đồng quốc tế.
Kiev không đồng ý giới hạn sức mạnh quân đội, không muốn quốc tế công nhận chủ quyền của Moscow với bán đảo Crimea và 4 tỉnh Nga sáp nhập cuối năm 2022, yêu cầu Nga bồi thường tổn thất do xung đột và từ chối bồi thường cho Nga.
"Chúng tôi không thể nhanh chóng đáp lại các đề xuất của Nga", Thứ trưởng Ngoại giao Ukraine Serhii Kyslytsia nói với phóng viên sau cuộc gặp.
Theo ông Zelensky, về bản chất, lệnh ngừng bắn là để không có thêm người chết, cho nên, đề xuất ngừng bắn 2-3 ngày của phía Liên bang Nga “chỉ là một quãng nghỉ ngắn trong chiến tranh”.
Thách thức với cả hai
Trước cuộc đàm phán lần hai, yêu cầu ngừng bắn hoàn toàn trước khi đàm phán đã không được chấp nhận, Nga và Ukraine liên tục tấn công lẫn nhau . Đêm 31/5, Nga tiến hành cuộc tấn công UAV lớn, khi phóng 472 UAV tự sát tầm xa nhằm vào các mục tiêu ở Ukraine. Cuộc tập kích vào vùng Kharkov gây thương vong, cũng như phá hủy một doanh nghiệp và một nhà kho.
Quân đội Nga cũng có thêm bước tiến trên bộ, đặc biệt ở vùng Sumy, đông bắc Ukraine, nơi ông Putin ra lệnh cho lực lượng nước này thiết lập "vùng đệm" dọc biên giới.
Ngay sau đó, Ukraine ngày 1/6 tuyên bố đã phá hủy 40 máy bay chiến lược của Nga, gồm oanh tạc cơ Tu-22M3 và Tu-95MS, cùng phi cơ cảnh báo sớm A-50, trong loạt vụ tấn công sân bay chiến lược Nga. Cơ quan an ninh Ukraine cho biết kế hoạch tấn công được chuẩn bị trong 18 tháng, giáng đòn nặng nề nhất vào phi đội máy bay ném bom tầm xa của Nga kể từ khi xung đột nổ ra.
Vụ tấn công xảy ra cùng ngày ba cây cầu đường sắt và đường bộ ở tỉnh Bryansk và Kursk của Nga, giáp biên giới với Ukraine, bị đánh sập, khiến ít nhất 7 người chết, 69 người bị thương.
Điều đặc biệt là lần này Kiev chủ động tấn công sâu vào lãnh thổ và cơ sở quốc phòng quan trọng của Nga và không thông báo trước cho Mỹ. Tổng thống Trump khá bất ngờ và có vẻ không hài lòng trước quyết định này của Kiev. Một số nhà phân tích cho rằng hành động của Ukraine là “liều lĩnh”, có thể khiến Nga sử dụng đòn giáng trả khốc liệt và làm căng thẳng leo thang.
Nhà phân tích Georgi Bovt ở Moscow nhận xét: "Phái đoàn Ukraine tới Istanbul rõ ràng không cảm thấy mình là 'bên thua cuộc trong cuộc chiến'", trái ngược với nhận định trước đây của Tổng thống Mỹ Donald Trump rằng Ukraine "hiện không có quân bài" để đàm phán.
Liên quan, sau Hội nghị thượng đỉnh nhóm quốc gia được gọi là B9 và Bắc Âu ngày 2/6, các nhà lãnh đạo Ba Lan, Romania và Lithuania xác nhận các thành viên NATO ở Bắc Âu, Baltic và Trung Âu cam kết ủng hộ kết nạp Ukraine vào liên minh quân sự này.
Trong tuyên bố chung, Ba Lan, Romania và Lithuania nhấn mạnh, khu vực vẫn cam kết ủng hộ lộ trình hướng tới tư cách thành viên NATO của Ukraine và kêu gọi tiếp tục gây sức ép đối với Nga, kể cả bổ sung các biện pháp trừng phạt.
Các đồng minh NATO đã tuyên bố ủng hộ “con đường không thể đảo ngược” của Ukraine hướng tới tư cách thành viên tại hội nghị thượng đỉnh ở Washington năm 2024.
Trong một phát biểu bằng video được đăng tải trên kênh Telegram ngày 2/6, ông Zelensky nói: "Chúng tôi đã có cuộc họp với Tổng thư ký NATO. Chúng tôi được mời tham dự hội nghị thượng đỉnh NATO. Tôi nghĩ điều này rất quan trọng".
Tuy nhiên, tình hình có thể không theo chiều hướng mong muốn của Kiev. Bên cạnh Hungary và Slovakia vốn không ủng hộ, tân tổng thống Ba Lan Karol Nawrocki là người chủ trương tập trung vào chủ đề yêu nước, giá trị Công giáo, phản đối ảnh hưởng của EU. Giới quan sát nhận định ông Nawrocki dự kiến định hình chính sách đối nội và đối ngoại của Ba Lan theo hướng dễ gây căng thẳng với EU. Quan hệ giữa Ba Lan và Ukraine có thể xấu đi.
Đặc biệt, Tổng thống Mỹ Donald Trump nhiều lần chỉ rõ, Kiev sẽ không có được tư cách thành viên của NATO.
Trên thực tế, khoảng cách giữa Nga và Ukraine còn rất lớn. Trong khi Ukraine đề xuất ngừng bắn vô điều kiện, Nga tiếp tục thúc đẩy việc thiết lập "vùng đệm" dọc biên giới và yêu cầu nhượng bộ lãnh thổ. Việc hai bên thiếu linh hoạt khiến triển vọng đạt được thỏa thuận hòa bình vẫn còn mơ hồ.
Nhiều nhà phân tích cảnh báo nếu đứng trước viễn cảnh hai bên không thể đạt thỏa thuận sau nhiều vòng đàm phán, ông Trump và đội ngũ của mình có thể chỉ đơn giản chọn rút lui để tập trung cho các ưu tiên khác của Mỹ.
"Rõ ràng là cả Moscow và Kiev đều không thực sự muốn nói chuyện với nhau và không có nhiều kỳ vọng về tiến triển thực chất trong cuộc gặp hôm nay. Họ có khả năng muốn gặp nhau chỉ để khiến ông Trump tiếp tục quan tâm tới cuộc xung đột này", theo bình luận viên Kottasova của CNN.
