Giải mã hoa văn tượng đầu rồng thời Trần tại Hoàng thành Thăng Long

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Trong số 27 bảo vật quốc gia mới được được Thủ tướng Chính phủ công nhận, tượng đầu rồng thời Trần được đánh giá là một kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc dân tộc. Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long Hà Nội đang bảo quản và trưng bày nhiều hiện vật khảo cổ tiêu biểu, là minh chứng cho thời hoàng kim của Hoàng thành Thăng Long.

Tượng đầu rồng là một bộ phận quan trọng trong bộ sưu tập trang trí trên bộ mái kiến trúc truyền thống nói chung và kiến trúc thời Lý - Trần nói riêng. Tượng đầu rồng thời Trần Hoàng thành Thăng Long có ký hiệu C7-5201 là khối tượng tròn, cao 60cm. Về mặt kích thước, so sánh với các tiêu bản khác hiện biết, tượng đầu rồng thời Trần Hoàng thành Thăng Long thuộc nhóm có kích thước lớn.

Tượng đầu rồng, một kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc dân tộc. Nguồn: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long Hà Nội

Tượng đầu rồng, một kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc dân tộc. Nguồn: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long Hà Nội

Đầu rồng thể hiện rồng ở tư thế chuyển động, bờm và mào chuyển động mạnh với nhiều khúc uốn lượn, hướng về phía trước; má phình rộng; miệng mở to, ngậm ngọc báu; mũi và môi trên biến thành mào lửa hình chữ S. Răng nanh dài và uốn cong lên theo mào lửa, lưỡi nhỏ dài bao ngoài ngọc báu và cũng uốn theo mào lửa; mắt to tròn và nổi rõ, lông mày dài thành dải bay ngược lên trên; tai to, rộng được tạo thế uốn lượn theo chuyển động của mào và bờm; thân phủ kín vảy.

Căn cứ hình dáng, kỹ thuật chế tác, địa tầng xuất lộ tượng đầu rồng Hoàng thành Thăng Long được làm dưới thời Trần, có niên đại tuyệt đối vào khoảng thế kỷ XIII.

Tượng đầu rồng xuất lộ trong hố khai quật. Nguồn: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long Hà Nội.

Tượng đầu rồng xuất lộ trong hố khai quật. Nguồn: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long Hà Nội.

Tượng đầu rồng Hoàng thành Thăng Long là hiện vật gốc, được tìm thấy tại hố khai quật C7 thuộc khu vực phát hiện dấu vết kiến trúc bát giác, nằm trong lớp đất phủ đè lên nền sân gạch phía Tây thuộc Khu di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu, Ba Đình, Hà Nội.

Hiện vật xuất lộ trong địa tầng ổn định là minh chứng cho tính xác thực của hiện vật. Tượng đầu rồng này được tìm thấy cùng các di vật khác là một trong những minh chứng quan trọng giúp các nhà nghiên cứu nhận diện bộ mái kiến trúc thời Lý - Trần.

Do vậy, Tượng đầu rồng Hoàng thành Thăng Long không chỉ là hiện vật gốc, một tác phẩm có giá trị thẩm mỹ cao của nghệ thuật điêu khắc mà nó còn là tư liệu quan trọng có giá trị cho việc nghiên cứu nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thời Trần.

Báu vật ngàn năm của cha ông. Nguồn: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long Hà Nội

Báu vật ngàn năm của cha ông. Nguồn: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long Hà Nội

Đây là hiện vật độc bản, được tạo tác hoàn toàn thủ công do vậy, đó là sản phẩm đơn chiếc và độc bản, không có hiện vật nào hoàn toàn giống với hiện vật này. Thêm vào đó, theo thống kê chưa đầy đủ, hiện loại tượng đầu rồng cỡ lớn của thời Trần được phát hiện ở các địa điểm, như: Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội); Tam Đường (Thái Bình); Tức Mặc (Nam Định); lăng Tư Phúc (Quảng Ninh). Tượng đầu rồng không chỉ là hiện vật độc bản mà đây còn là một trong hai tượng đầu rồng còn nguyên vẹn nhất trong bộ sưu tập tượng đầu rồng của thời Trần hiện biết.

Tượng đầu rồng thời Trần Hoàng thành Thăng Long là tượng trang trí ở vị trí con Kìm, thời Lý - Trần được gọi chung là Xi Vẫn. Xi Vẫn là một loại linh vật được đặt trên mái công trình kiến trúc với hàm ý cầu cho công trình tránh được hỏa hoạn. Huyền Quang, tổ thứ 3 của Thiền phái Trúc Lâm trong bài thơ mô tả về chùa Diên Hựu ở phía Tây của Long thành thời Lý - Trần có câu thơ để nhắc nhở rằng đây là một bộ phận quan trọng của kiến trúc:

Xi Vẫn đảo miên phương kính lãnh

Tháp quang song trĩ ngọc tiêm hàm

Dịch nghĩa:

Bóng Xi Vẫn ngủ được dưới mặt hồ như tấm gương vuông lạnh giá

Ánh tháp đứng song song như ngón tay ngọc rét buốt

Các phát hiện mới ở Hoàng thành Thăng Long cho thấy, hình tượng Xi Vẫn xuất hiện trên các kiến trúc tại An Nam Đô hộ phủ. Tuy nhiên, tượng đầu rồng này là minh chứng cho sự khác biệt trong nghệ thuật trang trí của kiến trúc Đại Việt thời Lý - Trần với Trung Hoa.

Tượng đầu rồng thời Trần Hoàng thành Thăng Long còn là minh chứng cho sự kế thừa và tiếp nối Thăng Long của nhà Trần. Vị trí xuất hiện trong lớp nền sân cải tạo, sửa chữa sân phía Tây của kiến trúc bát giác của Hoàng thành Thăng Long thời Lý - Trần. Các dấu vết cải tạo, sửa chữa bó nền của bát giác cho thấy, đến thời Trần, kiến trúc bát giác đã được cải tạo sửa chữa và pho tượng này là minh chứng xác thực cho việc ấy.

Tượng đầu rồng thời Trần Hoàng thành Thăng Long cùng với đầu rồng phát hiện tại Tam Đường (Thái Bình) là minh chứng sinh động cho sự tiếp nối và kế thừa điêu khắc thời Lý của nghệ thuật tạo hình thời Trần. Qua tác phẩm đỉnh cao này cũng thấy được những biến chuyển của nghệ thuật thời Trần so với nghệ thuật thời Lý.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc tiêu biểu như trên, Tượng đầu rồng thời Trần Hoàng thành Thăng Long, thế kỷ XIII xứng đáng được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia.

Có thể bạn quan tâm

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Di sản nếu không được số hóa, không được kể lại theo cách của thời đại sẽ dần bị đứt gãy trong trí nhớ cộng đồng. Một thế hệ lớn lên không thấy được những giá trị đã tạo nên cội nguồn sẽ khó tìm thấy niềm tự hào, khó kiến tạo tương lai có chiều sâu văn hóa.

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

(GLO)- Giữa cái nắng oi ả của tháng 4, chúng tôi từ TP. Pleiku vượt hơn 70 km về thăm làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), quê hương của Anh hùng Núp. Nơi đây có nhà lưu niệm mang dấu ấn lịch sử-văn hóa độc đáo, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.

Di sản Hán Nôm: Khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

Di sản Hán Nôm khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

(GLO)- Có những trầm tích văn hóa nằm im lìm trong những đạo sắc phong cũ kỹ, tờ khế ước ruộng đất phủ bụi thời gian hay văn tế cổ xưa xướng lên nơi đình làng. Tại Gia Lai, kho báu di sản Hán Nôm ấy đang dần được đánh thức, góp phần khai mở lịch sử văn hóa của vùng đất cao nguyên.

Làng Mông trên cao nguyên

Làng người Mông trên cao nguyên

(GLO)- Tính đến thời điểm này, những hộ gia đình người Mông đã sinh sống được 42 năm trên cao nguyên Gia Lai. Vùng đất mà họ chọn là xã Ya Hội, huyện Đak Pơ. Theo thời gian, dấu ấn người Mông ngày càng in đậm trên mảnh đất này.

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

(GLO)- Thoát khỏi không gian gò bó trên sân khấu, Ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc thiểu số huyện Krông Pa lần thứ III-2025 được tổ chức dưới những bóng cây cổ thụ trong Công viên Phú Túc đã tái hiện một cách chân thực không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba.

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

(GLO)- Gần 2 năm đi vào hoạt động, Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm làng Groi (xã Ya Hội, huyện Đak Pơ) đã trở thành mái nhà chung cho những phụ nữ yêu thích nghề dệt. Thông qua các buổi sinh hoạt, chị em có cơ hội giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và chung tay gìn giữ, phát huy nghề dệt truyền thống.

Lễ cúng bến nước. Ảnh: M.H

Bến nước buôn Pông

(GLO)- Bến nước, dòng sông cũng như tập tục của bà con Jrai đã trở nên quen thuộc với tôi trong thời gian dài công tác tại ngôi trường bên bờ sông Ba.

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

(GLO)- Nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các đoàn thể chính trị-xã hội, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Jrai ở huyện Chư Pưh (tỉnh Gia Lai) đang có cơ hội để nâng tầm phát triển và khẳng định giá trị trong đời sống hiện đại.

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

(GLO)- Sau một thời gian dài gián đoạn, UBND xã Ia Peng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) vừa phục dựng lễ cúng Yă Pum của người Jrai tại thôn Sô Ma Hang A. Đây là hoạt động tâm linh với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu bình an, sức khỏe cho dân làng.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.