Độc đáo chiêng Kjeng

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Xã Đất Bằng (huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai) có nhiều người Chăm sinh sống, trong đó, buôn Ma Giai tập trung đông nhất. Người Chăm theo chế độ mẫu hệ, cùng có tín ngưỡng đa thần và sinh sống đan xen với người Jrai từ lâu đời nên trong văn hóa ứng xử, tập tục cũng như những đặc điểm văn hóa truyền thống giữa người Chăm và người Jrai có những tương đồng nhất định.

Trong đó, việc sử dụng chung các loại nhạc khí là một biểu hiện cụ thể, nổi trội hơn cả là cồng chiêng. Chiêng Kjeng là bộ chiêng cổ của người Chăm, nhưng được người Jrai ở Đất Bằng sử dụng khá phổ biến trong các sinh hoạt văn hóa gia đình và cộng đồng. Chiêng Kjeng có giai điệu vui nhộn, chủ yếu được đánh trong các lễ mừng lúa mới, đám cưới, lễ cầu sức khỏe, lễ kết bạn (các lễ hội mang tính chất vui vẻ); không đánh trong các lễ hội buồn bã, trầm lắng như: tang ma, bỏ mả…

Ông Nay Thơi (buôn Ia Rbua) cho biết: Người Chăm và người Jrai đều gọi tên chung là chiêng Kjeng, đều đánh bộ chiêng này trong các sinh hoạt văn hóa, nghi thức, lễ cúng. Đặc biệt, người đánh chiêng Kjeng thường lớn tuổi và chiêng được đánh trong các lễ hội lớn, có vật hiến sinh là dê, heo, trâu, bò… và rượu. Vì vậy, khi giai điệu chiêng Kjeng ngân lên cũng là lúc những người đánh cồng chiêng đều đã lâng lâng trong men rượu. Anh Kpăh Y Khân (dân tộc Chăm ở buôn Ma Giai) cho biết: Chiêng Kjeng là loại chiêng cổ, thường do người lớn tuổi đánh. Lớp trẻ sau này ít người biết đánh chiêng Kjeng, chủ yếu đánh chiêng cải tiến. Một phần vì lớp trẻ ít chịu tìm hiểu, học hỏi cách đánh các bài chiêng cổ, một phần khi chiêng Kjeng vang lên cũng là lúc các già làng đã chếnh choáng hơi men. Vì vậy, việc truyền dạy, chỉ bảo cho lứa trẻ ít được thực hiện.

Người Chăm và người Jrai ở xã Đất Bằng cùng đánh chiêng Kjeng trong lễ hội. Ảnh: X.T

Người Chăm và người Jrai ở xã Đất Bằng cùng đánh chiêng Kjeng trong lễ hội. Ảnh: X.T

Bộ chiêng Kjeng có 6 chiếc, gồm 1 chiếc cồng có núm và 5 chiếc chiêng bằng. Cồng được cấu tạo gồm 3 phần: núm được làm theo hình bán cầu ở trung tâm mặt chiêng, là vị trí dùng để gõ, tạo ra âm thanh vang, ngân dài và có tiếng rung; mặt chiêng là mặt phẳng xung quanh núm chiêng; thành chiêng tạo hình một bản rộng bao quanh mặt chiêng theo hình thẳng đứng hoặc khum vào lòng chiêng. Chiêng bằng được cấu tạo 2 phần, mặt chiêng và thành chiêng. Vị trí đánh của chiêng bằng là ngay trung tâm mặt chiêng. Phần lớn người ta gõ vào mặt trong lòng chiêng, tuy nhiên, cũng có số ít gõ mặt ngoài. Mỗi chiếc đều có tên gọi khác nhau: cồng có núm được gọi là Pớt; 5 chiêng bằng được gọi lần lượt theo thứ tự từ lớn đến nhỏ: Ting, Tlá, Hló, Tnăh, Kcháo. Dùi đánh chiêng được làm từ loại cây gỗ mềm có thắt các dây tua rua nhiều màu sắc ở phần chuôi tạo sự uyển chuyển, bắt mắt hơn khi diễn tấu.

Cũng giống như nhiều bộ cồng chiêng khác, chiêng Kjeng do mỗi người đánh một cái, đi vòng tròn ngược chiều kim đồng hồ quanh biểu tượng thiêng và vật hiến sinh. Trống, chũm chọe và lục lạc là những nhạc cụ đi trước, tiếp theo là cồng có núm, sau đó lần lượt đến các chiêng bằng từ lớn đến nhỏ. Khi đánh chiêng Kjeng được biên chế kèm theo 1 đến 2 chiếc trống nhỏ, lục lạc (Greng neng), chũm chọe (Rak rai). Mỗi khi người dân ở buôn Ma Giai tổ chức lễ hội truyền thống thì tiếng chiêng Kjeng luôn hòa nhịp, tạo không khí vui tươi, rộn ràng trong cộng đồng. Tiếng chiêng giúp con người giao tiếp với thần linh, là tiếng nói của con người mời thần linh đến chứng kiến sự ra đời, trưởng thành của đứa trẻ trong các lễ thổi tai, lễ trưởng thành, là tiếng rền vang vút tận trời xanh mời thần linh về chứng giám trong lễ mừng nhà mới, cúng cơm mới…

Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân khác nhau, hiện nay, bộ chiêng Kjeng ít khi sử dụng rộng rãi và có nguy cơ mai một. Lý giải vấn đề nay, ông Nay Thơi cho biết thêm: Chỉ những gia đình có điều kiện tổ chức lễ cúng và đánh chiêng Kjeng, bởi chiêng chỉ đánh trong các lễ hội có vật hiến sinh… gây tốn kém nhiều tiền bạc và của cải. Hơn nữa, chiêng do người lớn tuổi đánh nên khó huy động một lúc đông người. Do đó, mặc dù hiện nay xã Đất Bằng vẫn còn nhiều bộ chiêng Kjeng, nhưng ít khi được sử dụng.

Có thể bạn quan tâm

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

'Bảo hiểm' cho di sản

'Bảo hiểm' cho di sản

Tại lễ công bố các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và quyết định xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố tại TPHCM vào cuối tháng 3 vừa qua, Công ty CP Tư vấn Cảng - kỹ thuật biển (Portcoast) đã trao tặng toàn bộ sản phẩm số hóa của Nhà hát Thành phố cho Trung tâm Nghệ thuật TPHCM.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

(GLO)- Không chế độ phụ cấp, bổng lộc nhưng nhiều năm qua, các cụ từ, bà vãi trong đội hậu cần, ban nghi lễ tại các đình, miếu trên địa bàn thị xã An Khê vẫn thầm lặng, miệt mài với công việc. Sự tự nguyện ấy xuất phát từ tâm huyết dành cho văn hóa, di sản của cha ông.

Tùy theo điều kiện của từng gia đình để chuẩn bị quy mô lễ cúng lớn hay nhỏ

Gia Lai: Độc đáo lễ thổi tai của người Jrai

(GLO)- Nằm trong chuỗi các hoạt động Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui huyện Phú Thiện năm 2025, sáng 27-3, tại xã Ia Yeng đã diễn ra lễ thổi tai của người Jrai. Nghi lễ được tái hiện rõ nét giúp du khách hiểu được ý nghĩa văn hóa tâm linh trong đời sống của người Jrai nơi đây.

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

(GLO)- Trên đời có thực sự tồn tại những con người có quyền năng hô mưa gọi gió? Chính hiện thực và truyền thuyết hư ảo đan cài vào nhau khiến lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui ở thung lũng Ayun Hạ trở thành một hiện tượng đặc biệt, hấp dẫn bởi sự linh thiêng, huyền bí.

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

(GLO)- Đền thờ Hai Bà Trưng là di tích quốc gia đặc biệt, tọa lạc tại thôn Hạ Lôi, xã Mê Linh, huyện Mê Linh, TP. Hà Nội. Đây cũng là quê hương của Hai Bà Trưng-những nữ tướng anh hùng đã nổi dậy chống quân xâm lược nhà Hán.

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

(GLO)- Ngày 9-3, tại đình làng An Mỹ (thôn 2, xã An Phú, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) diễn ra lễ cúng đình với các nghi thức long trọng tưởng nhớ công ơn của các vị tiền hiền có công khai hoang mở đất, lập làng và cầu quốc thái dân an.