Điêu khắc gỗ trong đời sống văn hóa, tâm linh người dân ở trung Trường Sơn

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Chưa thành tour tuyến rõ nét, thật sự thu hút du khách đến với chương trình khám phá đường Trường Sơn huyền thoại, song con đường HCM xuyên rừng, bạt núi, băng qua đại ngàn nguyên sinh, những bản làng dân tộc thiểu số vùng cao nguyên và phía tây miền Trung đã thật sự hấp dẫn với nhiều du khách.

Một mảng điêu khắc gỗ sinh động trong nhà Gươil- nhà sinh hoạt cộng đồng của người Cơ Tu ở huyện Tây Giang, Quảng Nam. Ảnh Thanh Hải
Một mảng điêu khắc gỗ sinh động trong nhà Gươil- nhà sinh hoạt cộng đồng của người Cơ Tu ở huyện Tây Giang, Quảng Nam. Ảnh Thanh Hải


Với những nhóm người thích khám phá, sưu tầm văn hoá dân gian và ưa mạo hiểm thì cung đường HCM ngang qua trung Trường Sơn là tuyến đầy hấp dẫn. Mỗi vùng đất, mỗi bản làng mang một phong vị, bản sắc riêng có, hấp dẫn du khách.

Chỉ riêng, “món” điêu khắc tượng gỗ và kiến trúc nhà Rông, Gươil, nhà sinh hoạt cộng đồng hay nhà mồ của các dân tộc thiểu số chắc chắn đã làm mê hoặc du khách trên hành trình “xẻ dọc Trường Sơn”...

 

 
Bên ngoài của một Gươil - nhà sinh hoạt cộng đồng của người Cơ Tu, Quảng Nam. Ảnh: Thanh Hải
Bên ngoài của một Gươil - nhà sinh hoạt cộng đồng của người Cơ Tu, Quảng Nam. Ảnh: Thanh Hải


Chia của cho người chết

Đối với các dân tộc thiểu số vùng cao các tỉnh miền Trung như Pakô, Vân Kiều, Tà Riềng, Cơ Tu, hay đồng bào Gia Rai, Bana, Êđê... của Tây Nguyên thì đều có tập tục na ná giống nhau đó là lễ “bỏ mả” và xây dựng nhà mồ cho người thân đã chết. Thông thường, người chết một năm sẽ được gia đình làm cơm giỗ đầu, cũng là thời điểm chia tài sản và xây dựng nhà mồ cho người âm. Chi tiết cụ thể và quy mô của các phần lễ hội có khác nhau, nhưng hầu hết các dân tộc đều có tục chia tài sản cho người chết.

Ngoài chum, ché, chén bát... những vật dụng sinh hoạt thường ngày, tuỳ theo phần mộ đó là đàn ông hay đàn bà mà gia quyến sẽ chia gùi, xà-lét, rựa và những nông cụ tương ứng để người chết... lao động như sinh thời.


 

 
 Tài sản của người Cơ Tu chia cho người mất, vừa chôn theo, vừa trưng bày lộ thiên ngoài nhà mồ. Ảnh: Thanh Hải
Tài sản của người Cơ Tu chia cho người mất, vừa chôn theo, vừa trưng bày lộ thiên ngoài nhà mồ. Ảnh: Thanh Hải

 
Lễ “bỏ mả” là hoạt động tín ngưỡng mang đậm bản sắc văn hoá người vùng cao, truyền từ nhiều thế hệ. Không chỉ có phần lễ nghi cúng bái mà người chánh bái và gia quyến đều ăn mặc như... diễn tuồng mà phần hội cũng rộn ràng với rượu thịt, những bài hát tế mang âm hưởng khi bi ai, lúc hùng tráng, hoang dã. Dù chỉ một lần, song tài sản của người âm vẫn được chia tương đối đầy đủ, sòng phẳng.

 

 Cổ quan tài của người Cơ Tu làm từ 1 thân cây (độc mộc) với nhiều chạm trổ, điêu khắc như một tác phẩm nghệ thuật. Ảnh Thanh Hải
Cổ quan tài của người Cơ Tu làm từ 1 thân cây (độc mộc) với nhiều chạm trổ, điêu khắc như một tác phẩm nghệ thuật. Ảnh Thanh Hải


Và ngôi nhà tâm linh của người Cơ Tu

“Chết là mất đi phần xác, nhưng linh hồn con ma vẫn còn quanh quẩn nơi trần thế. Tình cảm của gia đình và con ma đó thắm nồng hơn khi còn sống, bởi chỉ còn tình thương trong tâm linh người sống kết nối được 2 thế giới chứ mọi đụng chạm, xích mích đời thường không còn nữa”.
Một nhà mồ của người Cơ Tu ở huyện Đông Giang, Quảng Nam. Ảnh: Thanh Hải


 

 Một nhà mồ của người Cơ Tu ở huyện Đông Giang, Quảng Nam. Ảnh: Thanh Hải
Một nhà mồ của người Cơ Tu ở huyện Đông Giang, Quảng Nam. Ảnh: Thanh Hải


Arất Nhiên đã nói với chúng tôi những câu đầy vẻ uyên thâm và nhân bản đến khó tin so với bề ngoài của anh ta. Arất Nhiên là người Cơ Tu, ở xã Ating, huyện Đông Giang, Quảng Nam. Ông dắt chúng tôi thăm một ngôi nhà mồ của dòng họ mình. “Người thân và ngay cả con ma đó lúc còn sống cũng không có được ngôi nhà đẹp và dày công như thế này” Arất Nhiên giải thích, phải mất nhiều tháng ròng rã mới xây dựng được nhà mồ ưng ý, tương xứng với tình cảm của người thân dành cho người đã chết.

Còn với chúng tôi, niềm say mê không dấu được. Vẻ đẹp ngôi nhà mồ Cơ Tu có thể làm mê hoặc ngay với cả những người không yêu thích điêu khắc, kiến trúc, hội hoạ. Ngôi nhà mồ được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ, từ cột, xà gồ, mái lợp, các vày kèo đến những hoa văn, hoạ tiết độc đáo.

 

 
 
 Điêu khắc đầu trâu trên mái 1 nhà mồ Cơ Tu ở huyện Đông Giang, Quảng Nam. Ảnh: Thanh Hải
Điêu khắc đầu trâu trên mái 1 nhà mồ Cơ Tu ở huyện Đông Giang, Quảng Nam. Ảnh: Thanh Hải



Hầu hết nhà mồ của người Cơ Tu đều có điêu khắc hình đầu trâu, lưỡng rồng chầu nguyệt và tượng người bằng gỗ. Đáng khâm phục nhất là dù “tay ngang”, song hầu hết các tác phẩm của họ đều tuyệt vời. Đường nét chạm trổ gỗ rất mềm mại, tinh tế và chuẩn mực. Tác phẩm còn cho thấy người làm đã tỉ mỉ, công phu. Họ không phải nghệ nhân, nghệ sĩ hay những người thợ chuyên nghiệp. Đơn giản, họ đã khắc hoạ sống động những vật thể, hình ảnh gần gũi đời sống thường ngày bằng cả tấm lòng dành cho người chết.

 

 Bên ngoài một nhà sinh hoạt cộng đồng của người Cơ Tu ở Quảng Nam. Ảnh: Thanh Hải
Bên ngoài một nhà sinh hoạt cộng đồng của người Cơ Tu ở Quảng Nam. Ảnh: Thanh Hải


Trên các nẻo đường nhánh, hoặc các bản làng ven đường HCM, nếu để ý, du khách dễ dàng bắt gặp những ngôi nhà mồ ấn tượng như vậy. Riêng đường ĐT 604-nối QL 1A từ Đà Nẵng đi đường HCM, du khách bắt gặp rất nhiều ngôi nhà Gươil, nhà Rông, nhà mồ đẹp ven đường.

Nhà mồ là một phần đặc sắc của di sản văn hoá người Cơ tu, nó không chỉ phản ánh khía cạnh về xã hội, tín niệm cổ truyền Cơ tu về thế giới bên kia của ma người chết, mà còn đặc biệt thể hiện đậm nét những đặc điểm tạo hình trang trí và nghệ thuật trang trí dân gian trên gỗ của người Cơ tu. Thêm nữa, nó gắn chặt chẽ với nghi lễ lớn nhất trong tập tục tang ma Cơ tu, chứa đựng đồng thời cả những giá trị văn hoá vật thể, cả những giá trị văn hoá phi vật thể của một tộc người.

Rất tiếc, nét văn hóa này đã dần mai một, bị bê tông hóa và vì thế mà những "công trình nghệ thuật" cũng dần mất theo thời gian.

https://laodong.vn/van-hoa/dieu-khac-go-trong-doi-song-van-hoa-tam-linh-nguoi-dan-o-trung-truong-son-963347.ldo
 

Theo Thanh Hải (LĐO)

Có thể bạn quan tâm

"Núi trên đất bằng"

"Núi trên đất bằng"

(GLO)- Tiến sĩ Hà Thanh Vân đã nhận xét Tiểu thuyết "Núi trên đất bằng" của Võ Đình Duy là một tác phẩm văn chương đầu tay ra mắt năm 2025, đánh dấu bước chuyển đầy bất ngờ từ một kiến trúc sư trẻ sống ở Gia Lai sang hành trình kiến tạo thế giới văn chương.

NHÀ THƠ ĐÀO AN DUYÊN: Thiết tha giữ lại những xanh tươi cuộc đời

Nhà thơ Đào An Duyên: Thiết tha giữ lại những xanh tươi cuộc đời

(GLO)- Với nhà thơ Đào An Duyên, đọc và viết chính là hành trình nuôi chữ. Trong hành trình ấy, chị chọn một lối đi riêng, chắt chiu xúc cảm, gửi tiếng lòng vào từng con chữ với niềm mong giữ lại những xanh tươi cuộc đời, từ đó góp thêm một giọng thơ giàu hương sắc cho văn chương Gia Lai.

BẢO TỒN CÁC KỊCH BẢN TIÊU BIỂU CỦA HÁT BỘI BÌNH ĐỊNH: Nên tìm hướng đi mới, phù hợp thực tế

Bảo tồn các kịch bản tiêu biểu của hát bội Bình Định: Nên tìm hướng đi mới, phù hợp thực tế

(GLO)- Hát bội Bình Định là một di sản văn hóa đặc sắc với nhiều vở tuồng kinh điển như: Sơn Hậu, Tam nữ đồ vương, Ngũ hổ Bình Tây, Hồ Nguyệt Cô hóa cáo (còn có tên khác là Chém cáo, Cổ miếu vãn ca) của Nguyễn Diêu, Trầm hương các, Diễn võ đình và Cổ thành… của Đào Tấn.

Đèo An Khê: Dấu ấn lịch sử

Đèo An Khê: Dấu ấn lịch sử

(GLO)- Nếu như Tây Bắc có “tứ đại danh đèo”: Mã Pí Lèng, Ô Quy Hồ, Pha Đin, Khau Phạ thì vùng duyên hải miền Trung lên đại ngàn Tây Nguyên cũng có “ngũ danh đèo”: An Khê, Phượng Hoàng, Khánh Lê, Ngoạn Mục, Violak.

default

Địa phận Phủ Hoài Nhơn được xác lập năm Hồng Đức thứ 2 (1471), là miền “viễn châu” khá rộng; sau hơn 550 năm, vùng đất rộng lớn lúc ban đầu được phân chia thành nhiều tỉnh thuộc Nam Trung bộ và Bắc Tây Nguyên. 
Pleiku, miền nhớ...

Pleiku, miền nhớ...

(GLO)- Nếu tính từ dấu mốc ký Nghị định Toàn quyền Đông Dương thành lập đại lý hành chính Pleiku thuộc tỉnh Kon Tum ngày 24-5-1925, Pleiku với ý nghĩa một địa danh cả về cách đọc và cách viết đã ra đời và tồn tại đến ngày nay đã được 100 năm.

Ðại ngàn nối liền những niềm vui

Ðại ngàn nối liền những niềm vui

Trong ngôi nhà sàn dưới chân núi ở làng K8, xã Vĩnh Sơn (huyện Vĩnh Thạnh), Nghệ nhân nhân dân Ðinh Chương nở nụ cười sảng khoái, hồ hởi nói: “Bà con trong làng đang trông chờ ngày 1.7.2025, để không chỉ núi liền núi, sông liền sông mà đồng bào Bana ở hai tỉnh trước đây sẽ về chung mái nhà tỉnh Gia Lai mới”.
Tổng Bí thư Tô Lâm dự khai mạc Triển lãm “Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh - Cuộc đời và sự nghiệp”

Tổng Bí thư Tô Lâm dự khai mạc Triển lãm “Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh - Cuộc đời và sự nghiệp”

Nhân dịp kỷ niệm 110 năm ngày sinh Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh (1.7.1915 – 1.7.2025), sáng 29.6, tại Hà Nội, Văn phòng Trung ương Đảng tổ chức Triển lãm “Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh - Cuộc đời và sự nghiệp” nhằm tri ân những cống hiến to lớn của đồng chí Nguyễn Văn Linh đối với Đảng, đất nước và nhân dân. Tổng Bí thư Tô Lâm dự và cắt băng khai mạc Triển lãm.
Cuộc thi thơ, truyện ngắn tỉnh Bình Ðịnh năm 2024 - 2025: Góp phần khơi dậy tiềm năng sáng tạo

Cuộc thi thơ, truyện ngắn tỉnh Bình Ðịnh năm 2024 - 2025: Góp phần khơi dậy tiềm năng sáng tạo

Triển khai trong thời gian chưa tròn 1 năm, Cuộc thi thơ, truyện ngắn tỉnh Bình Ðịnh năm 2024 - 2025 đã thu hút nhiều người yêu văn chương trong và ngoài tỉnh tham gia. Tác phẩm được gửi về không chỉ thể hiện sự đầu tư công phu về nội dung và hình thức, mà còn góp phần lan tỏa hình ảnh vùng đất Bình Ðịnh giàu bản sắc văn hóa, chiều sâu lịch sử.
Núi lửa Chư Đang Ya (huyện Chư Păh) đã đi vào thơ của tác giả Nguyễn Thanh Mừng. Ảnh: Phạm Quý

Cao nguyên trong thơ Nguyễn Thanh Mừng

(GLO)- Tên tuổi nhà thơ Nguyễn Thanh Mừng gắn liền với các tập thơ “Rượu đắng”, “Ngàn xưa”, .... Viết không nhiều nhưng thơ ông lại có mặt trong hầu hết các tuyển tập danh tiếng thơ Việt Nam hiện đại. Mấy năm gần đây, ông dành tình thương mến với Tây Nguyên và viết nhiều về vùng đất này.

Nơi chắp cánh đam mê âm nhạc

Nơi chắp cánh đam mê âm nhạc

(GLO)- Với đặc thù làm việc trong sự cô đơn, tĩnh lặng, nhiều kỹ thuật viên (KTV) có kinh nghiệm tại một số phòng thu trên địa bàn TP. Pleiku (tỉnh Gia Lai) đang âm thầm đứng sau những bản thu chất lượng của các ca sĩ chuyên và không chuyên, chắp cánh cho đam mê âm nhạc.

null