Truyền thống trọng lão của người Tây Nguyên

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Cũng như mọi vùng dân cư trên đất nước Việt Nam, người Tây Nguyên nhiều đời mang đậm truyền thống trọng lão, tức là sự kính trọng và nghe theo người già. Tuy nhiên ở Tây Nguyên, truyền thống ấy có nhiều nét đặc sắc, khác biệt do một số nét về văn hóa bản địa quy định.
Làng ở Tây Nguyên là một cơ cấu xã hội mang tính cộng đồng tự quản. Ở đó, già làng giữ vai trò quan trọng, được bà con xem như là một pho tri thức sống. Trong điều kiện cộng đồng dân cư sống chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, già làng là người tích lũy được các tri thức mang tính trải nghiệm về sản xuất, đất đai, khí hậu, thậm chí là cả những luật tục cổ xưa. Khi chưa có chữ viết, những luật lệ truyền khẩu đều do già làng ghi nhớ và giải thích, đó là cơ sở để hình thành nên quyền lực của già làng Tây Nguyên.
Người Tây Nguyên xưa, nhất nhất đều tin tưởng và nghiêm ngặt tuân thủ lời của người xưa truyền lại. Họ rất sợ trái ý người xưa, rất sợ sai với luật tục. Cũng vì vậy, luật tục từ sự phán truyền của già làng được coi như là tất cả. Trong điều kiện như vậy, việc “trọng lão” luôn được đề cao một cách tuyệt đối. Mặc dù cộng đồng còn mang nặng truyền thống mẫu hệ, con mang họ mẹ, chồng theo vợ, ở nhà vợ, tài sản do phụ nữ trong gia đình quản lý; nhưng ngoài làng, mọi việc làng đều do già làng quyết định. Tất tật việc làng đều phó thác cho già làng thu xếp. Đó là một nét trọng lão rất độc đáo của người Tây Nguyên.
Với xã hội người Kinh thời phong kiến, cùng với việc trọng lão, người làng còn có các truyền thống trọng trí, tức là quý trọng người có học đỗ đạt và trọng quan viên, tức quý trọng người có địa vị xã hội. Ngày trước, người đỗ tân khoa luôn được làng rước đón long trọng khi vinh quy bái tổ, võng lọng, chiếu hoa về đến đình làng, lại được cấp đất, cấp ruộng. Thời xưa, người học hành đỗ đạt luôn được làng miễn hết mọi phu phen tạp dịch.
Niềm vui tuổi già. Ảnh: N.L.V.Q
Niềm vui tuổi già. Ảnh: N.L.V.Q
Trong mối quan hệ giữa trọng lão, trọng trí và trọng quan viên, trên thực tế cũng khá phức tạp, lại tùy vùng dân cư mà có sự nặng nhẹ khác nhau. Tương truyền, ông Cao Xuân Dục, là người Diễn Thịnh (Diễn Châu, Nghệ An), tuy không học cao lắm nhưng làm đến quan Thượng Thư (Tứ Trụ), là thầy dạy của Vua Khải Định. Con rể của ông Cao Xuân Dục là ông Đặng Thụy lại là người học cao hơn, đỗ Hoàng Giáp nhưng làm quan nhỏ hơn (Quan Tế Tửu - lo việc tiệc tùng, khánh tiết). Khi Tổng Cao Xá mời dự lễ, vì sự tế nhị, ông Cao Xuân Dục hỏi con rể: Năm nay anh mày có đi dự trên Tổng không? Con rể bảo: Năm nay con không đi. Nghe vậy, ông Cao Xuân Dụ mới nhận lời đi, tránh việc cả hai cùng đi, bố phải ngồi dưới con, làng xóm cười.
Ở Tây Nguyên xưa không hề có những đặc quyền ấy. Người già được tôn trọng một cách tuyệt đối, tuân thủ một cách tuyệt đối. Người trẻ trong gia đình, không dám cãi lại người già là cha mẹ, ông bà. Người trẻ ngoài làng không dám trái lời già làng. Điều đó đã giúp làng Tây Nguyên tự quản hàng ngàn năm, nằm trong vòng nền nếp tôn ti trật tự, có trên có dưới mà ổn định bền vững trường tồn...
PHẠM ĐỨC LONG

Có thể bạn quan tâm

Phát huy sức mạnh văn hóa

Phát huy sức mạnh văn hóa

Khi các giá trị văn hóa, di sản và nghệ thuật tạo ra lợi nhuận nó không chỉ tự “nuôi sống” mình mà còn góp phần tạo thêm những nguồn lực mới, tác động tích cực đến các lĩnh vực khác của ngành công nghiệp văn hóa.

Dùng mặt nạ kỹ thuật số để phục hồi tranh. (Ảnh: Franetic)

Công nghệ đột phá phục chế tranh cổ chỉ trong vài giờ

(GLO)-Với những bức tranh có niên đại hàng thế kỷ, bị hỏng nặng, việc phục chế gặp nhiều rủi ro và tiêu tốn thời gian. Một bước đột phá về công nghệ vừa được các nhà khoa học thử nghiệm thành công, đã giải quyết được khó khăn này, đó là phương pháp mặt nạ kỹ thuật số.

Ý nghĩa các biểu tượng trong lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui

Ý nghĩa các biểu tượng trong lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui

(GLO)- Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui là hiện tượng văn hóa xã hội đặc sắc của cộng đồng người Jrai ở Plei Ơi, xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai. Nghi lễ này tập hợp nhiều biểu tượng văn hóa độc đáo giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thế giới tâm linh của cư dân bản địa.

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

“Khánh Hòa là xứ trầm hương/Non cao biển rộng người thương đi về” - những câu thơ của nhà nghiên cứu Quách Tấn trong biên khảo Xứ trầm hương vừa là sự khẳng định danh xưng của một miền đất, vừa như lời mời gọi lữ khách bốn phương tìm về với thủ phủ của trầm hương Việt Nam.

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

(GLO)- Ở buôn E Kia (xã Ia Rsai, huyện Krông Pa), ông Hiao Thuyên được biết đến là một nghệ nhân tài hoa khi giỏi cả sáo trúc, biểu diễn cồng chiêng, hát dân ca... Bằng những việc làm thiết thực, ông đã góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc Jrai và xây dựng khối đại đoàn kết ở buôn làng.

Đa dạng lễ cúng cầu mưa của người Jrai

Đa dạng lễ cúng cầu mưa của người Jrai

(GLO)- Tuy có sự phát triển của hệ thống thủy lợi song lễ cúng cầu mưa vẫn đóng vai trò quan trọng trong đời sống cư dân vùng thung lũng Cheo Reo. Sự đa dạng trong nghi thức cúng của mỗi cộng đồng dân cư đã góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa đồng bào các dân tộc Tây Nguyên.

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

(GLO)- Người Bahnar quan niệm rằng mọi sự vật, hiện tượng đều có sự hiện diện của thần linh và con người phải tôn trọng, thờ cúng. Vì vậy, họ có nếp sống, sinh hoạt văn hóa với hệ thống lễ hội vô cùng phong phú, gắn với vòng đời người và chu kỳ canh tác nông nghiệp.

null