Truyền thống trọng lão của người Tây Nguyên

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Cũng như mọi vùng dân cư trên đất nước Việt Nam, người Tây Nguyên nhiều đời mang đậm truyền thống trọng lão, tức là sự kính trọng và nghe theo người già. Tuy nhiên ở Tây Nguyên, truyền thống ấy có nhiều nét đặc sắc, khác biệt do một số nét về văn hóa bản địa quy định.
Làng ở Tây Nguyên là một cơ cấu xã hội mang tính cộng đồng tự quản. Ở đó, già làng giữ vai trò quan trọng, được bà con xem như là một pho tri thức sống. Trong điều kiện cộng đồng dân cư sống chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, già làng là người tích lũy được các tri thức mang tính trải nghiệm về sản xuất, đất đai, khí hậu, thậm chí là cả những luật tục cổ xưa. Khi chưa có chữ viết, những luật lệ truyền khẩu đều do già làng ghi nhớ và giải thích, đó là cơ sở để hình thành nên quyền lực của già làng Tây Nguyên.
Người Tây Nguyên xưa, nhất nhất đều tin tưởng và nghiêm ngặt tuân thủ lời của người xưa truyền lại. Họ rất sợ trái ý người xưa, rất sợ sai với luật tục. Cũng vì vậy, luật tục từ sự phán truyền của già làng được coi như là tất cả. Trong điều kiện như vậy, việc “trọng lão” luôn được đề cao một cách tuyệt đối. Mặc dù cộng đồng còn mang nặng truyền thống mẫu hệ, con mang họ mẹ, chồng theo vợ, ở nhà vợ, tài sản do phụ nữ trong gia đình quản lý; nhưng ngoài làng, mọi việc làng đều do già làng quyết định. Tất tật việc làng đều phó thác cho già làng thu xếp. Đó là một nét trọng lão rất độc đáo của người Tây Nguyên.
Với xã hội người Kinh thời phong kiến, cùng với việc trọng lão, người làng còn có các truyền thống trọng trí, tức là quý trọng người có học đỗ đạt và trọng quan viên, tức quý trọng người có địa vị xã hội. Ngày trước, người đỗ tân khoa luôn được làng rước đón long trọng khi vinh quy bái tổ, võng lọng, chiếu hoa về đến đình làng, lại được cấp đất, cấp ruộng. Thời xưa, người học hành đỗ đạt luôn được làng miễn hết mọi phu phen tạp dịch.
Niềm vui tuổi già. Ảnh: N.L.V.Q
Niềm vui tuổi già. Ảnh: N.L.V.Q
Trong mối quan hệ giữa trọng lão, trọng trí và trọng quan viên, trên thực tế cũng khá phức tạp, lại tùy vùng dân cư mà có sự nặng nhẹ khác nhau. Tương truyền, ông Cao Xuân Dục, là người Diễn Thịnh (Diễn Châu, Nghệ An), tuy không học cao lắm nhưng làm đến quan Thượng Thư (Tứ Trụ), là thầy dạy của Vua Khải Định. Con rể của ông Cao Xuân Dục là ông Đặng Thụy lại là người học cao hơn, đỗ Hoàng Giáp nhưng làm quan nhỏ hơn (Quan Tế Tửu - lo việc tiệc tùng, khánh tiết). Khi Tổng Cao Xá mời dự lễ, vì sự tế nhị, ông Cao Xuân Dục hỏi con rể: Năm nay anh mày có đi dự trên Tổng không? Con rể bảo: Năm nay con không đi. Nghe vậy, ông Cao Xuân Dụ mới nhận lời đi, tránh việc cả hai cùng đi, bố phải ngồi dưới con, làng xóm cười.
Ở Tây Nguyên xưa không hề có những đặc quyền ấy. Người già được tôn trọng một cách tuyệt đối, tuân thủ một cách tuyệt đối. Người trẻ trong gia đình, không dám cãi lại người già là cha mẹ, ông bà. Người trẻ ngoài làng không dám trái lời già làng. Điều đó đã giúp làng Tây Nguyên tự quản hàng ngàn năm, nằm trong vòng nền nếp tôn ti trật tự, có trên có dưới mà ổn định bền vững trường tồn...
PHẠM ĐỨC LONG

Có thể bạn quan tâm

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

'Bảo hiểm' cho di sản

'Bảo hiểm' cho di sản

Tại lễ công bố các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và quyết định xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố tại TPHCM vào cuối tháng 3 vừa qua, Công ty CP Tư vấn Cảng - kỹ thuật biển (Portcoast) đã trao tặng toàn bộ sản phẩm số hóa của Nhà hát Thành phố cho Trung tâm Nghệ thuật TPHCM.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

(GLO)- Không chế độ phụ cấp, bổng lộc nhưng nhiều năm qua, các cụ từ, bà vãi trong đội hậu cần, ban nghi lễ tại các đình, miếu trên địa bàn thị xã An Khê vẫn thầm lặng, miệt mài với công việc. Sự tự nguyện ấy xuất phát từ tâm huyết dành cho văn hóa, di sản của cha ông.

Tùy theo điều kiện của từng gia đình để chuẩn bị quy mô lễ cúng lớn hay nhỏ

Gia Lai: Độc đáo lễ thổi tai của người Jrai

(GLO)- Nằm trong chuỗi các hoạt động Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui huyện Phú Thiện năm 2025, sáng 27-3, tại xã Ia Yeng đã diễn ra lễ thổi tai của người Jrai. Nghi lễ được tái hiện rõ nét giúp du khách hiểu được ý nghĩa văn hóa tâm linh trong đời sống của người Jrai nơi đây.

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

(GLO)- Trên đời có thực sự tồn tại những con người có quyền năng hô mưa gọi gió? Chính hiện thực và truyền thuyết hư ảo đan cài vào nhau khiến lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui ở thung lũng Ayun Hạ trở thành một hiện tượng đặc biệt, hấp dẫn bởi sự linh thiêng, huyền bí.

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

(GLO)- Đền thờ Hai Bà Trưng là di tích quốc gia đặc biệt, tọa lạc tại thôn Hạ Lôi, xã Mê Linh, huyện Mê Linh, TP. Hà Nội. Đây cũng là quê hương của Hai Bà Trưng-những nữ tướng anh hùng đã nổi dậy chống quân xâm lược nhà Hán.

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

(GLO)- Ngày 9-3, tại đình làng An Mỹ (thôn 2, xã An Phú, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) diễn ra lễ cúng đình với các nghi thức long trọng tưởng nhớ công ơn của các vị tiền hiền có công khai hoang mở đất, lập làng và cầu quốc thái dân an.