Truyền thống trọng lão của người Tây Nguyên

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Cũng như mọi vùng dân cư trên đất nước Việt Nam, người Tây Nguyên nhiều đời mang đậm truyền thống trọng lão, tức là sự kính trọng và nghe theo người già. Tuy nhiên ở Tây Nguyên, truyền thống ấy có nhiều nét đặc sắc, khác biệt do một số nét về văn hóa bản địa quy định.
Làng ở Tây Nguyên là một cơ cấu xã hội mang tính cộng đồng tự quản. Ở đó, già làng giữ vai trò quan trọng, được bà con xem như là một pho tri thức sống. Trong điều kiện cộng đồng dân cư sống chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, già làng là người tích lũy được các tri thức mang tính trải nghiệm về sản xuất, đất đai, khí hậu, thậm chí là cả những luật tục cổ xưa. Khi chưa có chữ viết, những luật lệ truyền khẩu đều do già làng ghi nhớ và giải thích, đó là cơ sở để hình thành nên quyền lực của già làng Tây Nguyên.
Người Tây Nguyên xưa, nhất nhất đều tin tưởng và nghiêm ngặt tuân thủ lời của người xưa truyền lại. Họ rất sợ trái ý người xưa, rất sợ sai với luật tục. Cũng vì vậy, luật tục từ sự phán truyền của già làng được coi như là tất cả. Trong điều kiện như vậy, việc “trọng lão” luôn được đề cao một cách tuyệt đối. Mặc dù cộng đồng còn mang nặng truyền thống mẫu hệ, con mang họ mẹ, chồng theo vợ, ở nhà vợ, tài sản do phụ nữ trong gia đình quản lý; nhưng ngoài làng, mọi việc làng đều do già làng quyết định. Tất tật việc làng đều phó thác cho già làng thu xếp. Đó là một nét trọng lão rất độc đáo của người Tây Nguyên.
Với xã hội người Kinh thời phong kiến, cùng với việc trọng lão, người làng còn có các truyền thống trọng trí, tức là quý trọng người có học đỗ đạt và trọng quan viên, tức quý trọng người có địa vị xã hội. Ngày trước, người đỗ tân khoa luôn được làng rước đón long trọng khi vinh quy bái tổ, võng lọng, chiếu hoa về đến đình làng, lại được cấp đất, cấp ruộng. Thời xưa, người học hành đỗ đạt luôn được làng miễn hết mọi phu phen tạp dịch.
Niềm vui tuổi già. Ảnh: N.L.V.Q
Niềm vui tuổi già. Ảnh: N.L.V.Q
Trong mối quan hệ giữa trọng lão, trọng trí và trọng quan viên, trên thực tế cũng khá phức tạp, lại tùy vùng dân cư mà có sự nặng nhẹ khác nhau. Tương truyền, ông Cao Xuân Dục, là người Diễn Thịnh (Diễn Châu, Nghệ An), tuy không học cao lắm nhưng làm đến quan Thượng Thư (Tứ Trụ), là thầy dạy của Vua Khải Định. Con rể của ông Cao Xuân Dục là ông Đặng Thụy lại là người học cao hơn, đỗ Hoàng Giáp nhưng làm quan nhỏ hơn (Quan Tế Tửu - lo việc tiệc tùng, khánh tiết). Khi Tổng Cao Xá mời dự lễ, vì sự tế nhị, ông Cao Xuân Dục hỏi con rể: Năm nay anh mày có đi dự trên Tổng không? Con rể bảo: Năm nay con không đi. Nghe vậy, ông Cao Xuân Dụ mới nhận lời đi, tránh việc cả hai cùng đi, bố phải ngồi dưới con, làng xóm cười.
Ở Tây Nguyên xưa không hề có những đặc quyền ấy. Người già được tôn trọng một cách tuyệt đối, tuân thủ một cách tuyệt đối. Người trẻ trong gia đình, không dám cãi lại người già là cha mẹ, ông bà. Người trẻ ngoài làng không dám trái lời già làng. Điều đó đã giúp làng Tây Nguyên tự quản hàng ngàn năm, nằm trong vòng nền nếp tôn ti trật tự, có trên có dưới mà ổn định bền vững trường tồn...
PHẠM ĐỨC LONG

Có thể bạn quan tâm

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

(GLO)- Đền thờ Hai Bà Trưng là di tích quốc gia đặc biệt, tọa lạc tại thôn Hạ Lôi, xã Mê Linh, huyện Mê Linh, TP. Hà Nội. Đây cũng là quê hương của Hai Bà Trưng-những nữ tướng anh hùng đã nổi dậy chống quân xâm lược nhà Hán.

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

(GLO)- Ngày 9-3, tại đình làng An Mỹ (thôn 2, xã An Phú, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) diễn ra lễ cúng đình với các nghi thức long trọng tưởng nhớ công ơn của các vị tiền hiền có công khai hoang mở đất, lập làng và cầu quốc thái dân an.

 Linh thiêng lễ cúng Quý Xuân tại An Khê. Ảnh: Ngọc Minh

Linh thiêng lễ cúng Quý Xuân tại An Khê

(GLO)- Ngày 8 và 9-3 (nhằm mùng 9 và 10-2 âm lịch), Ban Nghi lễ đình An Khê tổ chức lễ cúng Quý Xuân tại An Khê trường và An Khê đình thuộc Khu di tích Tây Sơn Thượng đạo (thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai).

Phục dựng lễ mừng lúa mới của người Jrai. Ảnh: Lam Nguyên

Nghĩ suy trong mùa lễ hội

(GLO)- Lễ hội là sinh hoạt văn hóa dân gian đậm tính cộng đồng và được tổ chức khắp mọi miền đất nước. Ngoài 2 dân tộc bản địa Jrai và Bahnar, trên địa bàn tỉnh Gia Lai còn có 42 dân tộc anh em khác sinh sống với bản sắc văn hóa lễ hội độc đáo.

Ông Đinh Plih sắp xếp bộ cồng chiêng và các vật dụng sẵn sàng đem theo khi đi trình diễn, quảng bá văn hóa dân tộc Bahnar. Ảnh: N.M

Đinh Plih: Tự hào “vốn liếng” văn hóa Bahnar

(GLO)- “Ý nghĩa của công việc không phải chỉ nằm ở chỗ tiền bạc mà còn ở nhu cầu về tinh thần, biểu hiện của giá trị, một vốn liếng để tự hào”. Câu nói này thật đúng đối với ông Đinh Plih (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai). Với ông, hạnh phúc đơn giản là bản thân được sống trọn với đam mê.

Sức sống của lễ hội Tây Nguyên

Sức sống của lễ hội Tây Nguyên

(GLO)- Hoa pơ lang thắp lửa cuối khu nhà mồ làng Pyang, thị trấn Kông Chro, tỉnh Gia Lai. Nổi bật giữa lớp lớp nhà mồ cũ là 3 nhà mồ mới làm. Đó là những dấu hiệu mùa lễ hội giữa núi rừng Trường Sơn.

Lễ bỏ mả của người Bahnar ở Kông Chro

Lễ bỏ mả của người Bahnar ở Kông Chro

(GLO)- Từ 21 đến 23-2, làng Pyang (thị trấn Kông Chro, huyện Kông Chro, tỉnh Gia Lai) tưng bừng tổ chức lễ bỏ mả-một trong những lễ hội lớn và đặc sắc nhất của người Bahnar Đông Trường Sơn

Gìn giữ giai điệu của đá

Gìn giữ giai điệu của đá

Trong dịp đầu xuân, tại chương trình trình diễn, trải nghiệm di sản văn hóa diễn ra ở Bảo tàng – Thư viện tỉnh, người dân và du khách có dịp thưởng thức những giai điệu của đá được trình diễn bởi nghệ nhân ưu tú A Thu (50 tuổi) ở thôn Đăk Rô Gia (xã Đăk Trăm, huyện Đăk Tô).

Sức sống từ lễ hội ở làng Kép 2 (xã Ia Mơ Nông, huyện Chư Păh) khiến ngôi làng này trở thành điểm du lịch văn hóa hấp dẫn. Ảnh: M.C

Gìn giữ lễ hội để phát triển du lịch

(GLO)- Lễ hội Tây Nguyên không chỉ là sự kiện mang tính cộng đồng mà là “kho báu” cho du lịch. Đánh giá đúng thực trạng lễ hội trong các buôn làng để có giải pháp khai thác phát triển du lịch là vấn đề cần được tính đến.

Lễ báo hiếu: Thơm thảo tấm lòng con cái

Lễ báo hiếu, thơm thảo tấm lòng con cái

(GLO)- Trong đời sống sinh hoạt hàng ngày, người Bahnar luôn nhắc nhau: “Phải kính trọng cha mẹ như mặt trăng, kính trọng ông bà như mặt trời”. Khi đã trưởng thành, con cái đều nghĩ đến việc tổ chức lễ báo hiếu cha mẹ (teh nhung ăn kră).

Nâng cao chất lượng các danh hiệu văn hóa ở cơ sở

Nâng cao chất lượng các danh hiệu văn hóa ở cơ sở

(GLO)- UBND tỉnh Gia Lai ban hành QĐ số 60/2024/QĐ-UBND quy định chi tiết tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Thôn, tổ dân phố văn hóa”, “Xã, phường, thị trấn tiêu biểu” để hướng dẫn thực hiện, bảo đảm phù hợp với đặc thù văn hóa và tình hình kinh tế-xã hội của địa phương.

Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia vừa họp, bỏ phiếu thống nhất đề xuất Thủ tướng Chính phủ công nhận Quần thể di tích Tây Sơn Thượng đạo là di tích quốc gia đặc biệt. Ảnh: Ngọc Minh

Chuyện làm hồ sơ di tích Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Cuối thập niên 80 của thế kỷ trước, những người làm công tác di sản văn hóa (như cách gọi ngày nay) của tỉnh Gia Lai-Kon Tum bắt tay vào việc thu thập thông tin để làm hồ sơ di tích đề nghị xếp hạng, trong đó có hồ sơ di tích Tây Sơn Thượng đạo.

Chùa Bửu Minh (huyện Chư Păh)

Vọng tiếng chuông ngân

(GLO)- Trên địa bàn tỉnh Gia Lai có nhiều ngôi chùa bắt đầu bằng chữ Bửu như chùa Bửu Minh (huyện Chư Păh), Bửu Thắng, Bửu Nghiêm, Bửu Hải (TP. Pleiku). Riêng cái tên Bửu Tịnh được đặt cho 2 ngôi chùa, 1 ở Ayun Pa, 1 ở Krông Pa. Nhà tôi ở gần chùa Bửu Tịnh (xã Phú Cần, huyện Krông Pa).