Có rất nhiều truyền thuyết về Tết Trùng cửu (do sự lặp lại 2 lần của con số 9), tuy nhiên đa số đều cho rằng Tết Trùng cửu có nguồn gốc từ Trung Hoa, dù vậy cụ thể từ khi nào vẫn không nhất quán bởi chỗ thì nói có xuất xứ từ thời Hán (206 trước Công nguyên - 220 sau Công nguyên), chỗ thì nói từ thời Đường (618 - 907)…
Dẫu vậy, điều có thể đúng nhất, theo quan niệm của người Trung Hoa, là con số 9 mang ý nghĩa tốt lành, tượng trưng cho sự trường thọ, vì vậy mà còn được cho là tết của người cao tuổi, tết người già. Ở Nhật Bản, Tết Trùng cửu cũng là ngày lễ hội của hoa cúc, song vẫn không rõ xuất hiện từ khi nào.
 |
| Cúc đại đóa. Nguồn: hatgiongphuongnam |
Là người nghiên cứu nên nhân dịp Tết Trùng cửu hôm nay - 9 tháng 9 Âm lịch (23.10), từ các tư liệu trong lịch sử, tôi xin được hé lộ một số thông tin về ngày tết này như sau:
Vào thời Trần (1225 – 1400), trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông xâm lược, danh tướng Trần Khắc Chung từng mượn Tết Trùng dương và hoa cúc để làm thơ kêu gọi mọi người phò vua giúp nước đánh đuổi quân giặc thay vì hưởng an nhàn như: Trùng Dương hái cúc ủ men đào/Thu đến ăn hoa bác khuất cao/Phong lưu nhị lão nghìn năm cũ/Cúc ẩn đành ra gánh trời cao. Trần Khắc Chung có hiệu là "Cúc Ẩn", được xem là người tiên phong trong thơ vịnh cúc của Việt Nam (thơ của Trần Khắc Chung trong Thơ văn Lý Trần, tập II, NXB KHXH – 1988, và tác giả Lưu Hồng Sơn với bài Biểu tượng hoa cúc của Đào Uyên Minh trong thơ ca cổ Việt Nam và Hàn Quốc đăng trong Nghiên cứu Đông Bắc Á, số 11 (141), tr 26-36).
Tiếp đến là thơ của thiền sư Huyền Quang (sống ở thời Trần): Cuối năm giữa rừng không có lịch/Nhìn hoa cúc nở biết Trùng Dương (thơ Hoa cúc của thiền sư Huyền Quang).
Ngoài ra, sách An Nam chí lược cũng nói về Tết Trùng cửu ở thời Trần như: "Đó là những ngày mà các nhà quý tộc uống rượu, ngâm thơ và dạo xem phong cảnh" (Lê Tắc – An Nam chí lược, tr 83).
 |
| Tết Trùng cửu diễn ra vào ngày mùng 9 tháng 9 Âm lịch hằng năm ở Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam và một số nước châu Á. Ảnh: T.L |
Còn ở thời Nguyễn, sách Đại Nam thực lục (NXB Giáo Dục) cho biết: "Mậu Tuất, Minh Mệnh năm thứ 19 (1838)… Tiết Trùng dương. Vua đi chơi núi Ngự Bình. Trước đấy, vua bảo Bộ Lễ rằng: Trùng dương nhai tiết, từ xưa đã có. Nước ta tục dân thuần phác, phàm các tiết Thất tịch, Trùng dương, phần nhiều không thưởng ngoạn, nay trong nước được yên, chính là gặp thời vui chơi, nên lấy năm nay làm bắt đầu, mùng 9 tháng 9 trẫm đi chơi núi Ngự Bình, cho các quan theo hầu dự yến, nhân dân được du thưởng để tỏ cùng vui… Trăm quan làm lễ khánh thọ, lễ xong, vào hầu yến. Vua thân rót rượu cúc của vua dùng ban cho hoàng tử, thân công, đại thần văn võ, mỗi người một chén và nói: Rượu này rất tốt, trẫm uống 1 chén, 2 lần mới hết…".
Như vậy, có thể thấy Tết Trùng cửu ở nước ta được biết đến sớm nhất là vào thời Trần.
Được biết, ở chùa Ba Vàng từ nhiều năm qua đã khôi phục những nét đẹp của ngày Tết Trùng cửu với tên gọi Lễ hội hoa cúc chùa Ba Vàng, được tổ chức 2 năm/1 lần vào ngày mùng 9 tháng 9 Âm lịch, nhằm gìn giữ một nét đẹp trong truyền thống văn hóa dân tộc và tôn vinh hình ảnh một biểu tượng của văn hóa Phật giáo Trúc Lâm.
