Từ những buôn làng giữa đại ngàn Tây Nguyên, nhiều đại biểu Quốc hội người dân tộc thiểu số đã được cử tri tin tưởng, gửi gắm trọng trách. Họ không chỉ là tiếng nói đại diện của đồng bào dân tộc thiểu số, mà còn là niềm tự hào khi có những người con ưu tú như ông Y Ngông Niê Kđăm, Ksor Phước từng đảm nhiệm cương vị Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Sau Cách mạng Tháng Tám thành công, cùng Nhân dân Đắk Lắk vùng lên giành chính quyền, bác sĩ, thầy giáo Y Ngông Niê Kđăm đã trở thành cánh chim đầu đàn, là chỗ dựa tinh thần vững chắc của đồng bào các dân tộc nơi đại ngàn Tây Nguyên.
Trong cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đầu năm 1946, chàng trai Y Ngông mới 24 tuổi đã được Nhân dân tín nhiệm bầu làm đại biểu Quốc hội (ĐBQH) khóa I. Từ đó, ông trở thành vị ĐBQH người dân tộc thiểu số (DTTS) hiếm hoi tham gia liên tiếp 9 khóa Quốc hội, ghi dấu ấn sâu đậm bằng trí tuệ, bản lĩnh và tấm lòng son sắt với đồng bào, Tổ quốc.
Lật lại những kỷ vật của cha, bà Linh Nga Niê Kđăm như thấy ký ức ùa về. Bà nói: “Cha tôi kể cho chúng tôi nghe nhiều chuyện và ông cũng viết trong hồi ký của mình”.
Trong hồi ký, Y Ngông Niê Kđăm từng kể lại khoảnh khắc đáng nhớ khi tham dự kỳ họp đầu tiên của Quốc hội khóa I: “Tôi là người Ê Đê, rất tự hào khi được bầu vào Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tôi lo lắng trước trách nhiệm đồng bào giao phó và hứa làm tròn nhiệm vụ. Đồng bào tôi sau tổng khởi nghĩa đã thoát kiếp nô lệ, quyết tâm theo kháng chiến đến cùng để bảo vệ độc lập”.
Từ chàng trai trẻ tuổi đầy nhiệt huyết, Y Ngông Niê Kđăm sau này được tín nhiệm giữ nhiều trọng trách quan trọng: Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ủy viên Hội đồng Nhà nước, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, trở thành niềm tự hào của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên.
Xa quê hương đi hoạt động cách mạng gần 30 năm, khi trở về đã là lãnh đạo cấp cao, nhưng những phẩm chất của người con Tây Nguyên và tình yêu dành cho dân tộc mình nơi ông vẫn không hề thay đổi.
Nhiều người dân Đắk Lắk luôn nhắc nhớ và truyền tai nhau về những đóng góp của Y Ngông đối với sự phát triển của buôn làng. Là Bí thư Tỉnh ủy Đắk Lắk nhưng khi vào các xã, các buôn làng, tiếp xúc với bà con, tác phong của ông thật gần gũi. Ông trao đổi với bà con bằng tiếng dân tộc, mọi người cũng trò chuyện với ông thân mật như người thân. Tính ông giản dị, chân thành. Nhiều bữa, ông ở lại ăn cơm với bà con.
Ở Tây Nguyên, Y Ngông Niê Kđăm được dân làng nhắc đến là vị lãnh đạo gần dân, hết lòng vì dân. Những năm 80 của thế kỷ trước, khi đất nước còn bộn bề khó khăn, nhiều buôn làng ở Đắk Lắk thiếu ăn, ông không kìm được nước mắt khi tận mắt chứng kiến cảnh đồng bào đói khổ.
Trước nỗi xót xa đó, ông lập tức bàn với lãnh đạo Tỉnh ủy tìm cách xóa đói giảm nghèo, phát động phong trào sản xuất lương thực. Xác định nước là vấn đề sống còn đối với Tây Nguyên, ông đã huy động, tập trung mọi nguồn lực để phát triển thủy lợi. Không những vậy, ông còn trực tiếp tham gia cùng bà con dân làng mở rộng khai hoang đồng ruộng, đào kênh, đắp đập, xây dựng nhiều công trình thủy lợi trên địa bàn.
Cũng từ tầm nhìn ấy, ông Y Ngông đề xuất chủ trương liên kết giữa người dân với các nông, lâm trường để trồng cà phê, mở ra hướng đi mới cho kinh tế Tây Nguyên. Nhờ chính sách ấy, hàng nghìn hộ đồng bào DTTS ở Đắk Lắk đã có cuộc sống ấm no hơn và tên tuổi Y Ngông Niê Kđăm trở thành biểu tượng của một thời đổi thay.
Đến tận lúc này, ông Y Blưn Mlô (xã Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk) vẫn nhớ như in chủ trương cho người dân liên kết với các nông, lâm trường để trồng cà phê mà ông Y Ngông đưa ra.
“Chúng tôi có cuộc sống khấm khá như ngày hôm nay là nhờ chủ trương đúng. Trước đây, bà con có đất nhưng chỉ canh tác theo lối truyền thống, chưa biết áp dụng các biện pháp kỹ thuật để nâng cao năng suất nên đời sống khó khăn.
Cụ Y Ngông đưa ra chủ trương ấy, chúng tôi đồng lòng góp đất cùng các đơn vị trồng cà phê, cao su. Nhờ đó, bà con tiếp cận kỹ thuật trồng cà phê, cao su… nên đời sống ngày càng ấm no và ổn định hơn”-ông Y Blưn Mlô chia sẻ.
Y Ngông Niê Kđăm-con người mộc mạc, hào sảng như đất trời Tây Nguyên, song cũng nổi tiếng cương trực, thẳng thắn và luôn đặt lợi ích của dân lên trên hết.
Bà Linh Nga Niê Kđăm kể lại một kỷ niệm đáng nhớ: Trong một kỳ họp Quốc hội, khi bàn về tình trạng một số lâm trường quốc doanh khai thác rừng bừa bãi, cha bà đã đứng lên thẳng thắn nói: “Tôi phê bình Chính phủ đã chỉ đạo chưa tốt đối với vùng miền núi và vùng DTTS. Các lâm trường chặt hết cây mang đi bán, dân không được hưởng gì, rừng chỉ còn trơ gốc. Như thế là “lấy dân làm gốc” hay sao?”.
Lời nói của ông khiến cả hội trường lặng đi. Thủ tướng Võ Văn Kiệt khi ấy rất trăn trở, sau đó đã chỉ đạo kiểm tra, xử lý nghiêm lãnh đạo các lâm trường vi phạm và yêu cầu trồng lại rừng để khôi phục màu xanh Tây Nguyên.
Một lần nữa, Y Ngông Niê Kđăm cho thấy bản lĩnh của người đại biểu dám nói, dám đấu tranh vì quyền lợi của Nhân dân và sự phát triển bền vững của quê hương.
Lên Đắk Lắk đến thăm những ngôi trường, con đường mang tên Y Ngông, tôi chợt nhớ những trang hồi ký của ông: “Là một thanh niên DTTS của Tây Nguyên..., từ tình yêu dân tộc, yêu Tổ quốc, tôi đã đến với Đảng, với Bác Hồ, với lý tưởng cộng sản. Tôi có vinh dự là ĐBQH liên tục từ khóa I tới khóa IX, trong cuộc đời đã nhiều lần được Bác Hồ trực tiếp dạy bảo”.
Nhiều người vẫn thường gọi Y Ngông là “già làng ĐBQH ở Tây Nguyên” khi ông tham gia tận 9 khóa. Không những thế, trọn đời theo Đảng, theo Bác, Y Ngông đã giáo dục, rèn luyện những đứa con kế tục con đường cách mạng của mình.
Tiếp bước cha mình, ông Y Ly Niê Kđăm-nguyên phó Bí thư Tỉnh ủy, ĐBQH khóa XI-đã phát huy truyền thống gia đình, dòng họ trở thành người đại biểu uy tín trong lòng cử tri.
“Ngày 6-1-1946, ba của chúng tôi với sự tín nhiệm của nhân dân các dân tộc đã trúng cử ĐBQH khóa đầu tiên. Ông cũng là người DTTS miền Nam trong đoàn ĐBQH vinh dự được gặp Bác Hồ trước ngày diễn ra phiên họp đầu tiên của Quốc hội khóa I”-ông Y Ly Niê Kđăm kể lại đầy tự hào.
Nhắc đến những cây đại thụ là ĐBQH người DTTS tại Tây Nguyên, không thể không nhắc đến ông Ksor Phước-nguyên Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Gia Lai, tham gia ĐBQH 4 khóa (X, XI, XII, XIII) và nguyên là Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Chúng tôi tìm đến căn nhà nhỏ của ông Ksor Phước trên đường Tô Vĩnh Diện (phường Pleiku). Trong không gian ấm cúng, vị nguyên Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội chậm rãi hồi tưởng về những năm tháng gắn bó với nghị trường-quãng đời mà ông gọi là “không bao giờ phai mờ”.
Ông xúc động chia sẻ: “Tôi mãi mãi biết ơn Đảng, Nhà nước, Quốc hội và Nhân dân đã nuôi dưỡng, giáo dục và rèn luyện tôi biết sống, làm việc vì Tổ quốc, vì Nhân dân”.
Không chỉ là người đại biểu gần dân, vì dân mà truyền thống cách mạng là mạch nguồn chảy mãi trong gia đình ông. Con gái của ông là Ksor H’Bơ Khắp là ĐBQH khóa XIV. Với trọng trách trên vai, bà Ksor H’Bơ Khắp luôn là cầu nối bà con các thôn, làng DTTS tại Gia Lai với Đảng, Nhà nước và ngược lại.
Trên nghị trường, bà luôn trăn trở về đời sống của người dân vùng DTTS và mong muốn Nhà nước quan tâm, đầu tư nhiều hơn cho vùng DTTS để họ có cơ hội phát triển ngang bằng những vùng thuận lợi, nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng cho từng dân tộc.
Khi trở về với cuộc sống đời thường là lãnh đạo Công an tỉnh Gia Lai, bà đã có nhiều đóng góp với địa phương như: lắp đèn chiếu sáng cho xe công nông, đến làng tổ chức thi và cấp bằng lái xe cho người dân tộc thiểu số…
Còn bà Y Vêng được biết đến là người phụ nữ đầu tiên của Tây Nguyên đảm nhận cương vị Bí thư Tỉnh ủy Kon Tum (cũ) và từng là ĐBQH 3 khóa liên tiếp (X, XI, XII). Bà luôn đau đáu một điều: Thế hệ hôm nay, đặc biệt là những đại biểu người DTTS, phải tiếp nối truyền thống của cha anh, mang tinh thần đoàn kết, trách nhiệm để góp sức xây dựng quê hương.
Giờ đây, ở cái tuổi “thập cổ lai hy”, bà Y Vêng vẫn giữ cho mình lối sống giản dị, gần gũi. Bà không nói nhiều về những năm tháng công tác, mà chỉ nhắn gửi: “Đã là đại biểu của nhân dân thì dù làm việc lớn hay việc nhỏ cũng phải tận tâm, tận lực. Muốn dân tin, muốn tạo được niềm tin trong lòng dân thì phải sống chân thành, làm việc vì dân, nghĩ cho dân”.
Với bà, niềm vui lớn nhất là thấy con cháu trưởng thành, tiếp nối con đường phụng sự Tổ quốc và đồng bào. Người con trai cả của bà - ông U Huấn, hiện nay là Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Trưởng đoàn ĐBQH tỉnh, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Quảng Ngãi, đang tiếp bước con đường mà mẹ và các thế hệ đi trước đã chọn.
Từ các gia đình như: Y Ngông Niê Kđăm, Ksor Phước đến Y Vêng… những ĐBQH người DTTS đã góp phần viết nên những trang vàng trong lịch sử nghị trường, để lại di sản không chỉ bằng công lao cống hiến, mà còn góp phần dìu dắt các thế hệ trẻ.
Những người con, cháu của họ và thế hệ hôm nay đang tiếp nối con đường cha ông, giữ trọn niềm tin, trách nhiệm và tình yêu với buôn làng, với Tổ quốc. Chính những ĐBQH ấy góp phần nối tiếp để mạch nguồn cách mạng của đại ngàn Tây Nguyên vẫn chảy mãi, nuôi dưỡng nên các thế hệ ĐBQH hôm nay luôn trung thành, bản lĩnh và tận tâm vì Nhân dân.
