Mai này nếu vắng sử thi

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Nghệ nhân Y Wang HWing (ở buôn Tría, xã Ea Tul, huyện Cư MGar, tỉnh Đak Lak) đã dành trọn niềm đam mê để sưu tầm hàng ngàn bài kể khan cho đồng bào Ê Đê.

Say cùng điệu khan

Trong ngôi nhà xây kiên cố, người đàn ông ngoài lục tuần đang say sưa thổi đinh Tak Tar. Những giai điệu lúc trầm hùng, lúc bay bổng, lúc não nề khiến người nghe đắm chìm vào một không gian huyền thoại. Nghệ nhân Y Wang chia sẻ: “Tôi được sinh ra và lớn lên ở quê hương của chàng dũng sĩ Đăm San. Có lẽ bởi thế nên trường ca Đăm San cùng những điệu hát Kưut, hát Ayray đã ngấm vào tôi tự thuở nào”. Đến nay, Y Wang đã thuộc và nhớ 4 sử thi nổi tiếng của người Ê Đê là “Ê Đăm Bhu-Đăm Bha”, “Ê Đăm San”, “Ê Bõng Hiu Knuh” và “Y Bũng Hđăng”. Người bản địa gọi sử thi Ê Đê là Klei Khan. Đây là loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian có từ xa xưa, được truyền miệng từ đời này qua đời khác.

 

 Ông Y Wang HWing là một trong những nghệ nhân hiếm hoi còn biết kể sử thi. Ảnh: D.Y.T
Ông Y Wang HWing là một trong những nghệ nhân hiếm hoi còn biết kể sử thi. Ảnh:  Dạ Yến Thảo

Y Wang là một trong những nghệ nhân hiếm hoi còn biết kể sử thi. Ngày trước, hầu như buôn làng nào cũng có nghệ nhân kể khan, có buôn 2-3 người. Những năm gần đây, đời sống văn hóa xã hội có nhiều biến đổi đã làm cho không gian diễn xướng sử thi Tây Nguyên bị thu hẹp, thậm chí mất đi nên số lượng nghệ nhân biết kể sử thi cũng vơi nhiều.

Không gian thiêng liêng nhất để kể khan là lúc bếp lửa bập bùng cháy, là khi ché rượu cần sắp nhạt, khi bà con ở các buôn xa gần quây tụ. Mỗi cuộc kể sử thi thường bắt đầu lúc 7-8 giờ tối hôm trước đến 5-6 giờ sáng hôm sau, có cuộc kéo từ ngày này sang ngày khác, đêm này nối đêm kia. Giữa không gian yên lặng có thể nghe được tiếng củi nổ tí tách, khi con người có cảm giác lâng lâng, giọng trầm đều của người kể khan cất lên, là lúc lòng yêu mến, quý nhau xích lại gần.

Theo thời gian, nghệ thuật này đã mai một, cơn lốc của nền văn minh đương đại đã đẩy sử thi vào cõi cô đơn. Đáng buồn nữa là lớp trẻ không còn nhiều người mặn mà với những đêm kể khan. Người già nhớ sử thi chỉ biết ngồi bên đống lửa le lói ở góc nhà lẩm nhẩm một mình.

Bảo tồn văn hóa truyền thống

 

Ông Y Kô Niê-Phó Trưởng phòng Quản lý Văn hóa (Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch Đak Lak): Cả tỉnh hiện nay chỉ còn khoảng 8 nghệ nhân hát kể sử thi. Nhiều nghệ nhân hát kể nổi tiếng trước đây đã qua đời, nhiều nghệ nhân lớn tuổi chỉ nhớ một vài đoạn sử thi hoặc chỉ biết tên sử thi mà không còn nhớ nội dung.

Bà con đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên ngày xưa có câu: “Cuộc sống thiếu tiếng chiêng, vắng lời khan, chẳng khác nào thiếu cơm, thiếu muối”. Kể khan là nghi lễ của tình đoàn kết, quần tụ khi lòng yêu quý nhau đã xích lại gần.

Ông Y Toàn-Phó Chủ tịch UBND xã Ea Tul, cho biết: Ngày 6-6-2017, Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch phối hợp với Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Đak Lak khai giảng lớp học kể khan cho 8 học viên tuổi từ 35 trở lên. Nghệ nhân Y Wang và nghệ nhân Y Đhin Niê đứng lớp truyền dạy, mỗi tuần học 2 buổi, thời gian học 2 tháng rưỡi. Kết thúc chương trình học sẽ tổ chức thi và cấp bằng.

Nghệ nhân Y Đhin Niê chia sẻ: “Ngày nay không còn những cánh rừng bạt ngàn và loài cây, loài thú được nhắc đến trong sử thi nên người nghe cũng không hiểu. Theo đó, việc học và truyền lại kể sử thi cũng khó khăn hơn nhiều. Vì vậy, người học phải mất rất nhiều thời gian và phải có niềm đam mê thực sự”.

Nghệ nhân Y Wang luôn đau đáu về những đêm khan huyền thoại, sợ những giá trị này mất đi. Vì vậy, hơn 20 năm qua, ông đi khắp nơi để sưu tầm và lưu giữ những điệu kể khan. “Mình già rồi, không thể sống mãi kể khan cho mọi người nên muốn truyền lại việc kể khan này cho lớp trẻ. Nếu không trong tương lai, kho báu này sẽ theo người già đi về với tổ tiên, ông bà. Cái khó hiện nay không chỉ ở chỗ đào tạo người kế tục hát kể sử thi mà còn làm sao tạo ra lượng người nghe sử thi, bởi không có người nghe thì nghệ nhân không thể hát kể. Thế hệ trẻ ngày nay không đam mê sử thi cũng do ngay từ nhỏ họ đã không có điều kiện tiếp xúc, tìm hiểu sử thi như thế hệ cha ông. Bên cạnh đó, buôn làng bây giờ đã không còn những đêm lễ hội, đêm rượu cần tràn ngập lời kể khan như trước đây”-nghệ nhân Y Wang chia sẻ.

 Dạ Yến Thảo

Có thể bạn quan tâm

"Núi trên đất bằng"

"Núi trên đất bằng"

(GLO)- Tiến sĩ Hà Thanh Vân đã nhận xét Tiểu thuyết "Núi trên đất bằng" của Võ Đình Duy là một tác phẩm văn chương đầu tay ra mắt năm 2025, đánh dấu bước chuyển đầy bất ngờ từ một kiến trúc sư trẻ sống ở Gia Lai sang hành trình kiến tạo thế giới văn chương.

NHÀ THƠ ĐÀO AN DUYÊN: Thiết tha giữ lại những xanh tươi cuộc đời

Nhà thơ Đào An Duyên: Thiết tha giữ lại những xanh tươi cuộc đời

(GLO)- Với nhà thơ Đào An Duyên, đọc và viết chính là hành trình nuôi chữ. Trong hành trình ấy, chị chọn một lối đi riêng, chắt chiu xúc cảm, gửi tiếng lòng vào từng con chữ với niềm mong giữ lại những xanh tươi cuộc đời, từ đó góp thêm một giọng thơ giàu hương sắc cho văn chương Gia Lai.

BẢO TỒN CÁC KỊCH BẢN TIÊU BIỂU CỦA HÁT BỘI BÌNH ĐỊNH: Nên tìm hướng đi mới, phù hợp thực tế

Bảo tồn các kịch bản tiêu biểu của hát bội Bình Định: Nên tìm hướng đi mới, phù hợp thực tế

(GLO)- Hát bội Bình Định là một di sản văn hóa đặc sắc với nhiều vở tuồng kinh điển như: Sơn Hậu, Tam nữ đồ vương, Ngũ hổ Bình Tây, Hồ Nguyệt Cô hóa cáo (còn có tên khác là Chém cáo, Cổ miếu vãn ca) của Nguyễn Diêu, Trầm hương các, Diễn võ đình và Cổ thành… của Đào Tấn.

Đèo An Khê: Dấu ấn lịch sử

Đèo An Khê: Dấu ấn lịch sử

(GLO)- Nếu như Tây Bắc có “tứ đại danh đèo”: Mã Pí Lèng, Ô Quy Hồ, Pha Đin, Khau Phạ thì vùng duyên hải miền Trung lên đại ngàn Tây Nguyên cũng có “ngũ danh đèo”: An Khê, Phượng Hoàng, Khánh Lê, Ngoạn Mục, Violak.

default

Địa phận Phủ Hoài Nhơn được xác lập năm Hồng Đức thứ 2 (1471), là miền “viễn châu” khá rộng; sau hơn 550 năm, vùng đất rộng lớn lúc ban đầu được phân chia thành nhiều tỉnh thuộc Nam Trung bộ và Bắc Tây Nguyên. 
Pleiku, miền nhớ...

Pleiku, miền nhớ...

(GLO)- Nếu tính từ dấu mốc ký Nghị định Toàn quyền Đông Dương thành lập đại lý hành chính Pleiku thuộc tỉnh Kon Tum ngày 24-5-1925, Pleiku với ý nghĩa một địa danh cả về cách đọc và cách viết đã ra đời và tồn tại đến ngày nay đã được 100 năm.

Ðại ngàn nối liền những niềm vui

Ðại ngàn nối liền những niềm vui

Trong ngôi nhà sàn dưới chân núi ở làng K8, xã Vĩnh Sơn (huyện Vĩnh Thạnh), Nghệ nhân nhân dân Ðinh Chương nở nụ cười sảng khoái, hồ hởi nói: “Bà con trong làng đang trông chờ ngày 1.7.2025, để không chỉ núi liền núi, sông liền sông mà đồng bào Bana ở hai tỉnh trước đây sẽ về chung mái nhà tỉnh Gia Lai mới”.
Tổng Bí thư Tô Lâm dự khai mạc Triển lãm “Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh - Cuộc đời và sự nghiệp”

Tổng Bí thư Tô Lâm dự khai mạc Triển lãm “Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh - Cuộc đời và sự nghiệp”

Nhân dịp kỷ niệm 110 năm ngày sinh Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh (1.7.1915 – 1.7.2025), sáng 29.6, tại Hà Nội, Văn phòng Trung ương Đảng tổ chức Triển lãm “Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh - Cuộc đời và sự nghiệp” nhằm tri ân những cống hiến to lớn của đồng chí Nguyễn Văn Linh đối với Đảng, đất nước và nhân dân. Tổng Bí thư Tô Lâm dự và cắt băng khai mạc Triển lãm.
Cuộc thi thơ, truyện ngắn tỉnh Bình Ðịnh năm 2024 - 2025: Góp phần khơi dậy tiềm năng sáng tạo

Cuộc thi thơ, truyện ngắn tỉnh Bình Ðịnh năm 2024 - 2025: Góp phần khơi dậy tiềm năng sáng tạo

Triển khai trong thời gian chưa tròn 1 năm, Cuộc thi thơ, truyện ngắn tỉnh Bình Ðịnh năm 2024 - 2025 đã thu hút nhiều người yêu văn chương trong và ngoài tỉnh tham gia. Tác phẩm được gửi về không chỉ thể hiện sự đầu tư công phu về nội dung và hình thức, mà còn góp phần lan tỏa hình ảnh vùng đất Bình Ðịnh giàu bản sắc văn hóa, chiều sâu lịch sử.
Núi lửa Chư Đang Ya (huyện Chư Păh) đã đi vào thơ của tác giả Nguyễn Thanh Mừng. Ảnh: Phạm Quý

Cao nguyên trong thơ Nguyễn Thanh Mừng

(GLO)- Tên tuổi nhà thơ Nguyễn Thanh Mừng gắn liền với các tập thơ “Rượu đắng”, “Ngàn xưa”, .... Viết không nhiều nhưng thơ ông lại có mặt trong hầu hết các tuyển tập danh tiếng thơ Việt Nam hiện đại. Mấy năm gần đây, ông dành tình thương mến với Tây Nguyên và viết nhiều về vùng đất này.

Nơi chắp cánh đam mê âm nhạc

Nơi chắp cánh đam mê âm nhạc

(GLO)- Với đặc thù làm việc trong sự cô đơn, tĩnh lặng, nhiều kỹ thuật viên (KTV) có kinh nghiệm tại một số phòng thu trên địa bàn TP. Pleiku (tỉnh Gia Lai) đang âm thầm đứng sau những bản thu chất lượng của các ca sĩ chuyên và không chuyên, chắp cánh cho đam mê âm nhạc.

null