Ký ức mục đồng

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Con trâu vốn gắn bó chí cốt với đời sống người Việt qua nhiều đời. “Con trâu là đầu cơ nghiệp”. Trong nhiều trường hợp, trâu còn liên quan đến vận mệnh con người. Nhà nông có câu: “Trâu cười, người khóc”. Là kiêng nuôi những con trâu không đâu cứ nhe răng cười khan. 
Thế là xui, nhà sắp có chuyện! Lại có những con trâu mang xoáy phản chủ, dễ làm cho gia đình nhà chủ sạt nghiệp, không gặp việc này cũng gặp việc nọ, khó ngóc đầu lên nổi. Rồi kiêng trâu bò bạch thiệt (lưỡi trắng), thực ra là mồm đỏ, lưỡi đỏ, khi há mồm nhìn ghê như họng quỷ!
Con trâu còn gắn với ruộng đồng, với cây lúa nước hàng ngàn năm. Đó là một thành tố làm nên nền văn minh lúa nước của người Việt. Trong vốn từ Hán Việt, mục súc gồm những con vật lớp thú ăn cỏ trên đồng bãi. Du mục là kiểu chăn nuôi mục súc trên thảo nguyên lớn, đi từ xứ này tới vùng nọ theo mùa trong năm. Ở Việt Nam, mục súc phổ biến nhất là trâu bò. Trong đó, con trâu được yêu quý nhất. Chăn trâu thường là bọn trẻ trâu, nói chữ là mục đồng (đứa trẻ chăn mục súc).
Vùng lúa nước, bãi chăn trâu là những bờ đê bờ đập, những cồn bãi hoang không có khả năng trồng lúa. Thời xưa, làng nào cũng có những cồn cao giữa đồng, là nơi nghĩa địa, bãi tha ma, bãi chăn thả trâu... Vùng bán sơn địa, bãi chăn trâu nhiều hơn, rộng hơn, là những lưng đồi bát ngát, những khu rừng nghèo cây bụi khe suối.
Mục đồng có rất nhiều thú vui. Đầu tiên là thú cưỡi trâu. Cưỡi trâu kiểu thấp kém nhất là leo lên lưng trâu từ phía sau. Những đứa trẻ đứng chỉ tầm đít trâu, tay phải cầm chắc khấu đuôi, chân phải xòe ngón cái kẹp vào khoeo chân trâu (gân thắt sau gối chân sau). Chân lấy đà bật lên kết hợp với sức kéo của cánh tay phải, toàn thân nhào lên, tay trái bám vào xương hông trâu trườn lên lưng ngồi chễm chệ, vắt vẻo mà sướng.
Những đứa cao lớn hơn tý xíu thì cưỡi trâu bên hông. Hai tay với níu xương cành (xương sống lưng có vây nhô cao vùng lồng ngực), chân phải đạp lên u xương bả vai trâu (chân trước), nhún cái tót ngay lên lưng.
Minh họa: Thủy Ngọc
Minh họa: Thủy Ngọc
Hùng dũng nhất là cưỡi trâu từ phía trước. Con trâu mộng to cao lực lưỡng đang mải mê gặm cỏ, chỉ cần nghe khẩu lệnh “cúi”, lập tức ngừng ăn. Đầu trâu cúi thấp. Đứa trẻ oai phong tiến đến trước mặt trâu, tay cầm lấy hai chóp đôi cánh sừng lớn, chân giẫm lên đầu trâu. Chỉ cần thế, con trâu đã được huấn luyện sẽ từ từ ngẩng đầu lên đưa “chủ soái” bò nhẹ nhàng qua cổ đến ngồi đĩnh đạc trên lưng.
Cưỡi trâu ngắm mây trời gió núi là một thú vui nơi thôn dã. Trên lưng trâu có thể đọc sách học bài, đọc chuyện lịch sử, đọc sách võ sách Tàu,... đều rất thú vị. Cuối chiều đưa trâu về, ngẫu hứng có đứa còn giở trò phi trâu. Có đứa phi ngồi, có đứa đứng trên lưng trâu như người làm xiếc.
Thời chiến tranh, những đứa trẻ thành phố thường được bố mẹ gửi lên vùng bán sơn địa tránh bom đạn, chúng thấy trẻ hạ bạn đen đúa khẳng khiu cưỡi những con trâu to oành thì thán phục và mê mẩn lắm. Cứ mường tượng như Quan Vũ cưỡi ngựa Xích Thố thời Tam Quốc! Có đứa phải năn nỉ hứa hẹn dấm díu cho con mực khô, túm dây dù để được cưỡi trâu một lần trong đời cho biết.
Vùng bán sơn địa, cho trâu ra bãi, trẻ như lạc vào cõi thần tiên mơ mộng. Bãi rộng lại nhiều khe suối, những đồi sim, rừng ổi lôi cuốn trẻ trâu cả ngày. Lại thú câu cá, bắt trứng chim. Mùa khoai lang ra củ thì chất lửa nướng. Mùa hè chăn trâu cả ngày, bọn trẻ góp gạo nấu ăn trong rừng, trong suối. Nồi có khi chỉ là ống lon sữa bò, hộp thiếc, có khi là mảnh sành sứt mẻ. Những bữa cơm xì xụp mùi khói mà ngạt ngào thơm thảo.
Mùa đông gió rét, chất lửa nghi ngút bãi rừng. Gió lồng lộng, rét căm căm, mục đồng đứa nào cũng quàng vào mình cái bao tải gai như áo giáp của chiến binh thời trung cổ. Cái bao tạ dệt sợi đay dày bì, gập lộn nửa cái cho hai góc bao bì lồng vào nhau, chụp lên đầu thế là có một chiếc áo khoác liền mũ chụp cả đầu xuống lưng, giúp trẻ đi qua ngày gió bấc đồng quê.
Ngày râm mát, thả trâu ra bãi, mục đồng nhào ngay vào các trò chơi chọi cù, đánh khăng, chơi trò kháng chiến lôi kéo, vật lộn... Qua những trò chơi ấy, trẻ nhà quê tự chọn cho mình những thủ lĩnh nhí, để mà tuân phục khi cần phán xử, khi cần hành động.
Mục đồng xưa vui quên ngày tháng. Bây giờ cảnh chăn trâu đã không còn như trước. Con trâu rồi sẽ thành nỗi nhớ. Mục đồng rồi sẽ thành ký ức niềm thương!
PHẠM ĐỨC LONG

Có thể bạn quan tâm

Thắp lên lời thơ quê xứ

Thắp lên lời thơ quê xứ

(GLO)- Giữa thời đại ngổn ngang những thanh âm đô thị, giữa nhịp sống hối hả dễ bào mòn gốc rễ bản thể, tập thơ Cồn quê xứ (NXB Hội Nhà văn, 2025) vừa ra mắt bạn đọc đầu tháng 7-2025 như một vọng âm dịu dàng từ đất mẹ, khiến ta như lắng lại...

Giải mã 'năm số 9'

Giải mã 'năm số 9'

Trào lưu “năm số 9” hay "năm thế giới số 9" bùng nổ trong ngày 9/9. Không chỉ nhiều bạn trẻ hưởng ứng, chia sẻ những bài học, chiêm nghiệm của bản thân mà nhiều nghệ sĩ Việt cũng hưởng ứng.

Dấu ấn nhiếp ảnh trẻ ở sân chơi quốc gia

Dấu ấn nhiếp ảnh trẻ ở sân chơi quốc gia

(GLO)- Tham gia Festival Nhiếp ảnh trẻ năm 2025, các tay máy Gia Lai đã đạt giải thưởng cao hoặc có tác phẩm được chọn triển lãm, củng cố kỳ vọng về lứa nghệ sĩ kế thừa với tố chất trẻ trung, tư duy nhanh nhạy và cực kỳ nghiêm túc trong sáng tạo nghệ thuật.

Tiểu thuyết 'Mưa đỏ' cháy hàng, in không kịp bán

Tiểu thuyết 'Mưa đỏ' cháy hàng, in không kịp bán

Sau thành công vang dội của bản điện ảnh, "Mưa đỏ" tiếp tục gây “cơn sốt” trên thị trường xuất bản. Nhiều hiệu sách cho biết độc giả phải chờ tới 15-20 ngày mới nhận được tiểu thuyết. Hiện tại, lượng đặt hàng sách đã vượt xa dự đoán, lên tới hàng chục nghìn cuốn chỉ trong ít ngày.

Hòa tiếng cồng chiêng vang vọng đại ngàn

Hòa tiếng cồng chiêng vang vọng đại ngàn

(GLO)- Cồng chiêng của người Jrai và người Bahnar cùng sinh sống trên mảnh đất Gia Lai đã hòa quyện trong mạch nguồn chung của bản sắc-niềm tự hào văn hóa truyền thống. Tiếng cồng chiêng nối liền con người với đất trời, gắn kết bền chặt cộng đồng nơi rừng núi.

Đồng đội

Đồng đội

(GLO)- Cả nhà không yên tâm khi bố quyết định theo đoàn Cựu chiến binh về Quảng Trị thăm lại chiến trường xưa. Bố vừa trải qua một đợt điều trị dài vì thoái hóa khớp, đầu gối đau nhức, đi lại rất khó khăn.

Lan tỏa văn hóa đọc

Lan tỏa văn hóa đọc đến buôn làng vùng sâu

(GLO)- Cuộc thi “Giới thiệu sách trực tuyến” năm 2025 do Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai tổ chức thu hút nhiều cá nhân là người đồng bào dân tộc thiểu số tham gia. Bằng tình yêu với sách, họ đã góp phần lan tỏa văn hóa đọc đến buôn làng vùng sâu.

Giải Booker 2025: Danh sách đề cử đa dạng nhất trong lịch sử 56 năm

Giải Booker 2025: Danh sách đề cử đa dạng nhất trong lịch sử 56 năm

(GLO)-Danh sách đề cử của Giải Booker 2025 danh giá mới được công bố, trong đó có 13 tác phẩm của các tác giả đến từ nhiều quốc gia khác nhau, cũng như sự cân bằng về tỷ lệ nam - nữ và sự đan xen giữa tên tuổi cũ và mới. Điều này cho thấy sự đa dạng nhất trong lịch sử 56 năm của giải thưởng này.

Triển vọng “Cây cọ nhí” Nguyễn Trịnh Gia Thy

Triển vọng “Cây cọ nhí” Nguyễn Trịnh Gia Thy

(GLO)- 11 tuổi, Nguyễn Trịnh Gia Thy (học sinh lớp 5.9, Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, phường Pleiku) được nhiều người ưu ái gọi là “cây cọ nhí”. Những bức tranh của Thy không chỉ khéo léo về đường nét, bố cục, màu sắc mà còn chứa đựng những thông điệp ý nghĩa về cuộc sống.

null