"Đóng khung" bản sắc

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Cơn mưa sáng cuối tuần không khiến chúng tôi ngần ngại vượt quãng đường 40 km từ TP. Pleiku về dự lễ mừng nhà rông mới của người dân làng Yah, thị trấn Ia Ly, huyện Chư Păh. Nhưng khi đến nơi, thật khó tránh khỏi cảm giác hẫng hụt khi nhận ra đó không phải là ngôi nhà rông truyền thống, nguyên bản như đã hình dung. Và cũng khi ấy, chúng tôi nhận ra mình đã vô tình “đóng khung” bản sắc trong khi thực tế đang diễn ra rất khác.  

1. Sáng 20-8, mặc cho trời sầm sịt và những cơn mưa mùa cứ chực đổ xuống, người dân làng Yah vẫn tập trung đông đủ ở sân nhà rông. Từ tờ mờ sáng, bà con đã đâm trâu cúng Yàng. Không khí hết sức rộn ràng, đầm ấm, ai nấy đều xắn tay vào chuẩn bị lễ hội.

Tọa lạc giữa khoảng sân rộng là 2 ngôi nhà rông một lớn một bé, cột bằng xi măng, vách và mái bằng tôn. Già làng Rơ Châm Kul cho hay, nhà rông lớn hoàn thiện năm 2020 với chi phí 230 triệu đồng; nhà rông nhỏ làm sau đó 1 năm, chi phí khoảng 40 triệu đồng. Tất cả đều do dân làng góp công, góp của dựng nên. Phụ nữ trong làng không được lên nhà rông nhỏ theo nếp truyền thống, còn với nhà rông lớn thì thoải mái vì nó được xem như nhà cộng đồng. Cho đến giờ, dân làng mới có dịp tổ chức lễ mừng nhà rông mới theo tục lệ ông cha. 1 con trâu, 1 con dê và 2 con heo được ngả thịt để mừng ngày hội lớn. Đội chiêng, đội xoang cũng đã sẵn sàng diễn tấu.

 Người dân làng Yah (thị trấn Ia Ly, huyện Chư Păh) tổ chức lễ mừng nhà rông mới sáng 20-8. Ảnh: Phương Duyên
Người dân làng Yah (thị trấn Ia Ly, huyện Chư Păh) tổ chức lễ mừng nhà rông mới sáng 20-8. Ảnh: Phương Duyên


Anh Rơ Châm Chao-một người dân làng Yah-hồ hởi: “Làng không bỏ truyền thống, tập trung đông đủ như thế này thì rất là vui!”. Khi được hỏi vì sao không làm nhà rông bằng vật liệu như tranh, tre, mây..., anh Chao giải thích: “Giờ rất khó tìm, nhất là tranh. Hồi xưa, tranh nhiều lắm. Nay phát đốt, phun thuốc nên đâu còn nữa”.

Chứng kiến niềm vui của dân làng Yah tại một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất cộng đồng, chúng tôi nhận ra mình đã vô lý khi “đóng khung” bản sắc. Phần lớn đều cho rằng bản sắc là phải nguyên bản, như nó đã từng. Mỗi sự đổi thay đều khiến người ta băn khoăn, thậm chí hụt hẫng. Nhưng đó là cảm giác của những khách đến và đi, chỉ có niềm vui của dân làng là thật nhất, sinh động nhất. Mặc dù nhà rông truyền thống quen thuộc, mang lại nhiều mỹ cảm và cảm xúc hơn, nhưng trên thực tế, hình thức của nó không phải là điều quan trọng nhất. Đáng quý hơn cả là những phong tục vẫn được chính chủ thể văn hóa lưu giữ từ đời này sang đời khác.

2. Chợt nhớ đến những ngôi nhà sàn do nghệ nhân Ksor Đức (TP. Pleiku) làm theo đơn đặt hàng của các gia đình Jrai trên địa bàn tỉnh. Đáp ứng nhu cầu của chủ nhân, chúng vừa bản sắc, lại vừa hiện đại. Khác với nhà sàn truyền thống chủ yếu chú trọng tính kiên cố, nhà sàn do anh Đức thi công tăng độ thẩm mỹ nhờ trang trí thêm hoa văn, họa tiết Jrai. Công năng sử dụng cũng cao hơn khi gian bếp được tách riêng thay vì đặt giữa nhà. Ngoài ra, những ngôi nhà này còn có phòng vệ sinh (điều chưa bao giờ có ở nhà sàn truyền thống). Còn tại huyện Chư Prông, P.V cũng ghi nhận sự cách điệu của nhà sàn các dân tộc phía Bắc như Mường, Tày, Nùng… khi quây diện tích bên dưới nhà sàn để mở rộng không gian; hoặc cầu thang không nhất thiết phải đủ 9 bậc như truyền thống mà có thể là 5 hoặc 7 bậc, tùy độ cao của ngôi nhà.   

Cũng cần nhắc đến dự án thu nhỏ tượng gỗ dân gian thành sản phẩm du lịch. Đó là đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh “Bảo tồn và phát huy giá trị tượng gỗ dân gian Bahnar, Jrai trên địa bàn tỉnh Gia Lai” do Thạc sĩ Hoàng Thị Thanh Hương-Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin công tác tuyên giáo (Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy) làm chủ nhiệm. Ngày trước, mấy ai ở buôn làng hình dung tượng gỗ dân gian có thể nằm gọn trong ba lô, túi xách và ung dung lên máy bay “xuất khẩu” đi khắp nơi? Nhưng giờ đó là chuyện hết sức bình thường. Người viết cũng từng chứng kiến một lớp học đẽo thuyền độc mộc ở huyện biên giới Ia Grai. Do không có gỗ đủ kích thước nên người già, người trẻ thực tập trên khúc gỗ nhỏ, vậy mà ai cũng hào hứng. Tại phần lớn các câu lạc bộ dệt thổ cẩm ở tỉnh ta, sợi bông truyền thống cũng đang thay dần bởi sợi công nghiệp, song không vì thế mà thổ cẩm không có đầu ra.

Hẳn nhiên, ai mà chẳng bâng khuâng khi chạm vào nếp xưa. Nhưng đòi hỏi sự nguyên bản trong khi cuộc sống đổi thay từng ngày là điều rất khó. Quan trọng là biết dựa vào nguồn lực sẵn có, tùy điều kiện thực tế để gìn giữ, bảo tồn bản sắc. Từ chỗ khẳng định giá trị riêng có, đây chính là điều làm nên sự khác biệt, hấp dẫn. Mới đây, chúng tôi có dịp gặp gỡ một nhóm du khách Pháp gồm 3 cặp vợ chồng đang làm một tour phượt bằng xe máy khắp Tây Nguyên. Bà Georges Patrica vui vẻ cho biết, khởi hành từ Hà Nội, họ lần lượt dừng chân ở Kon Tum, Gia Lai rồi Đak Lak. Điểm đến nào cũng đẹp, nhưng điều khiến họ thích thú nhất là có thể tạt vào bất cứ đâu mình thích, nhất là ghé vào các buôn làng để được thực tế, trải nghiệm văn hóa Tây Nguyên từ chính cuộc sống đời thường. Cả nhóm du khách say mê với Tây Nguyên-một nền văn hóa nguyên sơ, tựa như các nhà dân tộc học người Pháp Georges Condominas, Jacques Dournes… trước đây từng bị thu hút mạnh mẽ.

Thực tế ấy cho thấy một tín hiệu vui: Tây Nguyên sẽ mãi là “miền mơ tưởng” nếu bản sắc luôn được các chủ thể văn hóa nêu cao ý thức bảo tồn, dù là hình thức nào.

 

 PHƯƠNG DUYÊN

 

Có thể bạn quan tâm

Dùng mặt nạ kỹ thuật số để phục hồi tranh. (Ảnh: Franetic)

Công nghệ đột phá phục chế tranh cổ chỉ trong vài giờ

(GLO)-Với những bức tranh có niên đại hàng thế kỷ, bị hỏng nặng, việc phục chế gặp nhiều rủi ro và tiêu tốn thời gian. Một bước đột phá về công nghệ vừa được các nhà khoa học thử nghiệm thành công, đã giải quyết được khó khăn này, đó là phương pháp mặt nạ kỹ thuật số.

Đừng để giấc mơ Tây Nguyên ngủ yên trên đỉnh đồi

(GLO)- Người Tây Nguyên làm du lịch không chỉ bằng khu nghỉ dưỡng, mà còn bằng lòng hiếu khách và nghệ thuật kể chuyện. Vậy nên, đừng để giấc mơ Tây Nguyên ngủ yên trên đỉnh đồi mà hãy đánh thức nó bằng chính giọng nói của rừng, bằng bàn tay của bà con và bằng tình yêu với buôn làng của mình.

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

“Khánh Hòa là xứ trầm hương/Non cao biển rộng người thương đi về” - những câu thơ của nhà nghiên cứu Quách Tấn trong biên khảo Xứ trầm hương vừa là sự khẳng định danh xưng của một miền đất, vừa như lời mời gọi lữ khách bốn phương tìm về với thủ phủ của trầm hương Việt Nam.

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

(GLO)- Ở buôn E Kia (xã Ia Rsai, huyện Krông Pa), ông Hiao Thuyên được biết đến là một nghệ nhân tài hoa khi giỏi cả sáo trúc, biểu diễn cồng chiêng, hát dân ca... Bằng những việc làm thiết thực, ông đã góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc Jrai và xây dựng khối đại đoàn kết ở buôn làng.

Tây Nguyên: Nhịp sống mới dưới những nếp nhà xưa

Tây Nguyên: Nhịp sống mới dưới những nếp nhà xưa

Nhắc đến đại ngàn Tây Nguyên, có lẽ biểu tượng văn hóa “sừng sững” chính là những mái nhà rông, nhà dài truyền thống của đồng bào các dân tộc. Trong những biến chuyển của thời đại, không gian che chở các hộ gia đình và lan tỏa văn hóa cộng đồng ấy khó tránh khỏi những hư hao, nghiêng ngả.

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

(GLO)- Người Bahnar quan niệm rằng mọi sự vật, hiện tượng đều có sự hiện diện của thần linh và con người phải tôn trọng, thờ cúng. Vì vậy, họ có nếp sống, sinh hoạt văn hóa với hệ thống lễ hội vô cùng phong phú, gắn với vòng đời người và chu kỳ canh tác nông nghiệp.

Những người “giữ lửa” văn hóa Jrai, Bahnar

Những người “giữ lửa” văn hóa Jrai, Bahnar

(GLO)- Ông Rmah Aleo (làng Pan, xã Dun, huyện Chư Sê) và ông Ayó (làng Piơm, thị trấn Đak Đoa, huyện Đak Đoa, tỉnh Gia Lai) là những người “giữ lửa” và lan tỏa bản sắc văn hóa dân tộc đến cộng đồng buôn làng.

null