"Đóng khung" bản sắc

Theo dõi Báo Gia Lai trênGoogle News

(GLO)- Cơn mưa sáng cuối tuần không khiến chúng tôi ngần ngại vượt quãng đường 40 km từ TP. Pleiku về dự lễ mừng nhà rông mới của người dân làng Yah, thị trấn Ia Ly, huyện Chư Păh. Nhưng khi đến nơi, thật khó tránh khỏi cảm giác hẫng hụt khi nhận ra đó không phải là ngôi nhà rông truyền thống, nguyên bản như đã hình dung. Và cũng khi ấy, chúng tôi nhận ra mình đã vô tình “đóng khung” bản sắc trong khi thực tế đang diễn ra rất khác.  

1. Sáng 20-8, mặc cho trời sầm sịt và những cơn mưa mùa cứ chực đổ xuống, người dân làng Yah vẫn tập trung đông đủ ở sân nhà rông. Từ tờ mờ sáng, bà con đã đâm trâu cúng Yàng. Không khí hết sức rộn ràng, đầm ấm, ai nấy đều xắn tay vào chuẩn bị lễ hội.

Tọa lạc giữa khoảng sân rộng là 2 ngôi nhà rông một lớn một bé, cột bằng xi măng, vách và mái bằng tôn. Già làng Rơ Châm Kul cho hay, nhà rông lớn hoàn thiện năm 2020 với chi phí 230 triệu đồng; nhà rông nhỏ làm sau đó 1 năm, chi phí khoảng 40 triệu đồng. Tất cả đều do dân làng góp công, góp của dựng nên. Phụ nữ trong làng không được lên nhà rông nhỏ theo nếp truyền thống, còn với nhà rông lớn thì thoải mái vì nó được xem như nhà cộng đồng. Cho đến giờ, dân làng mới có dịp tổ chức lễ mừng nhà rông mới theo tục lệ ông cha. 1 con trâu, 1 con dê và 2 con heo được ngả thịt để mừng ngày hội lớn. Đội chiêng, đội xoang cũng đã sẵn sàng diễn tấu.

 Người dân làng Yah (thị trấn Ia Ly, huyện Chư Păh) tổ chức lễ mừng nhà rông mới sáng 20-8. Ảnh: Phương Duyên
Người dân làng Yah (thị trấn Ia Ly, huyện Chư Păh) tổ chức lễ mừng nhà rông mới sáng 20-8. Ảnh: Phương Duyên


Anh Rơ Châm Chao-một người dân làng Yah-hồ hởi: “Làng không bỏ truyền thống, tập trung đông đủ như thế này thì rất là vui!”. Khi được hỏi vì sao không làm nhà rông bằng vật liệu như tranh, tre, mây..., anh Chao giải thích: “Giờ rất khó tìm, nhất là tranh. Hồi xưa, tranh nhiều lắm. Nay phát đốt, phun thuốc nên đâu còn nữa”.

Chứng kiến niềm vui của dân làng Yah tại một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất cộng đồng, chúng tôi nhận ra mình đã vô lý khi “đóng khung” bản sắc. Phần lớn đều cho rằng bản sắc là phải nguyên bản, như nó đã từng. Mỗi sự đổi thay đều khiến người ta băn khoăn, thậm chí hụt hẫng. Nhưng đó là cảm giác của những khách đến và đi, chỉ có niềm vui của dân làng là thật nhất, sinh động nhất. Mặc dù nhà rông truyền thống quen thuộc, mang lại nhiều mỹ cảm và cảm xúc hơn, nhưng trên thực tế, hình thức của nó không phải là điều quan trọng nhất. Đáng quý hơn cả là những phong tục vẫn được chính chủ thể văn hóa lưu giữ từ đời này sang đời khác.

2. Chợt nhớ đến những ngôi nhà sàn do nghệ nhân Ksor Đức (TP. Pleiku) làm theo đơn đặt hàng của các gia đình Jrai trên địa bàn tỉnh. Đáp ứng nhu cầu của chủ nhân, chúng vừa bản sắc, lại vừa hiện đại. Khác với nhà sàn truyền thống chủ yếu chú trọng tính kiên cố, nhà sàn do anh Đức thi công tăng độ thẩm mỹ nhờ trang trí thêm hoa văn, họa tiết Jrai. Công năng sử dụng cũng cao hơn khi gian bếp được tách riêng thay vì đặt giữa nhà. Ngoài ra, những ngôi nhà này còn có phòng vệ sinh (điều chưa bao giờ có ở nhà sàn truyền thống). Còn tại huyện Chư Prông, P.V cũng ghi nhận sự cách điệu của nhà sàn các dân tộc phía Bắc như Mường, Tày, Nùng… khi quây diện tích bên dưới nhà sàn để mở rộng không gian; hoặc cầu thang không nhất thiết phải đủ 9 bậc như truyền thống mà có thể là 5 hoặc 7 bậc, tùy độ cao của ngôi nhà.   

Cũng cần nhắc đến dự án thu nhỏ tượng gỗ dân gian thành sản phẩm du lịch. Đó là đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh “Bảo tồn và phát huy giá trị tượng gỗ dân gian Bahnar, Jrai trên địa bàn tỉnh Gia Lai” do Thạc sĩ Hoàng Thị Thanh Hương-Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin công tác tuyên giáo (Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy) làm chủ nhiệm. Ngày trước, mấy ai ở buôn làng hình dung tượng gỗ dân gian có thể nằm gọn trong ba lô, túi xách và ung dung lên máy bay “xuất khẩu” đi khắp nơi? Nhưng giờ đó là chuyện hết sức bình thường. Người viết cũng từng chứng kiến một lớp học đẽo thuyền độc mộc ở huyện biên giới Ia Grai. Do không có gỗ đủ kích thước nên người già, người trẻ thực tập trên khúc gỗ nhỏ, vậy mà ai cũng hào hứng. Tại phần lớn các câu lạc bộ dệt thổ cẩm ở tỉnh ta, sợi bông truyền thống cũng đang thay dần bởi sợi công nghiệp, song không vì thế mà thổ cẩm không có đầu ra.

Hẳn nhiên, ai mà chẳng bâng khuâng khi chạm vào nếp xưa. Nhưng đòi hỏi sự nguyên bản trong khi cuộc sống đổi thay từng ngày là điều rất khó. Quan trọng là biết dựa vào nguồn lực sẵn có, tùy điều kiện thực tế để gìn giữ, bảo tồn bản sắc. Từ chỗ khẳng định giá trị riêng có, đây chính là điều làm nên sự khác biệt, hấp dẫn. Mới đây, chúng tôi có dịp gặp gỡ một nhóm du khách Pháp gồm 3 cặp vợ chồng đang làm một tour phượt bằng xe máy khắp Tây Nguyên. Bà Georges Patrica vui vẻ cho biết, khởi hành từ Hà Nội, họ lần lượt dừng chân ở Kon Tum, Gia Lai rồi Đak Lak. Điểm đến nào cũng đẹp, nhưng điều khiến họ thích thú nhất là có thể tạt vào bất cứ đâu mình thích, nhất là ghé vào các buôn làng để được thực tế, trải nghiệm văn hóa Tây Nguyên từ chính cuộc sống đời thường. Cả nhóm du khách say mê với Tây Nguyên-một nền văn hóa nguyên sơ, tựa như các nhà dân tộc học người Pháp Georges Condominas, Jacques Dournes… trước đây từng bị thu hút mạnh mẽ.

Thực tế ấy cho thấy một tín hiệu vui: Tây Nguyên sẽ mãi là “miền mơ tưởng” nếu bản sắc luôn được các chủ thể văn hóa nêu cao ý thức bảo tồn, dù là hình thức nào.

 

 PHƯƠNG DUYÊN

 

Có thể bạn quan tâm

Người giữ nghề dệt thổ cẩm ở Ia Rsươm

Người giữ nghề dệt thổ cẩm ở Ia Rsươm

(GLO)- Không chỉ dệt thổ cẩm giỏi, chị Rah Lan H’Nghí (SN 1988, buôn Toát, xã Ia Rsươm, huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai) còn nhiệt tình chỉ dạy cho chị em trong buôn để góp phần bảo tồn và phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.

Bảo tồn bản sắc văn hóa ở TP. Pleiku dưới góc nhìn mới - Kỳ cuối: Giữ gìn, phát huy giá trị di sản văn hóa

Bảo tồn bản sắc văn hóa ở TP. Pleiku dưới góc nhìn mới - Kỳ cuối: Giữ gìn, phát huy giá trị di sản văn hóa

(GLO)- Chính quyền TP. Pleiku đã dành nguồn lực đầu tư để Plei Ốp thành điểm đến của du khách trải nghiệm văn hóa truyền thống và bản sắc dân tộc Jrai thông qua phục dựng một số lễ hội cộng đồng như: cúng giọt nước, pơ thi…

Rơ Châm Nguyên nặng tình với dân ca Jrai

Rơ Châm Nguyên nặng tình với dân ca Jrai

(GLO)-Nhiều năm qua, người dân làng Kte (xã Ia Phí, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai) luôn dành sự yêu mến và kính trọng đối với bà Rơ Châm Nguyên bởi bà biết hát và lưu giữ nhiều bài dân ca của dân tộc Jrai.

Bảo tồn và phát huy di sản

Bảo tồn và phát huy di sản

Câu chuyện biệt thự “nhà lầu ông Phủ” (ven sông Đồng Nai, TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai) xôn xao dư luận những ngày qua như một tín hiệu vừa mừng vừa đáng suy ngẫm. Mừng khi cộng đồng ngày càng quan tâm thiết thực đến các giá trị di sản văn hóa.

Cây vũ trụ của nền văn hóa Đông Sơn trên trống đồng

Cây vũ trụ của nền văn hóa Đông Sơn trên trống đồng

Trước nay, các nhà nghiên cứu đều cho rằng mỹ thuật Đông Sơn bị trống vắng yếu tố thực vật. Thế nhưng với sự phát hiện hoa văn vòng tròn hay vòng tròn đồng tâm có chấm giữa là hoa cúc được cách điệu, đã cho thấy yếu tố thực vật chưa bao giờ vắng bóng trong trang trí ở trống đồng.
Nghệ nhân 80 tuổi giữ nghề làm đèn ông sao

Nghệ nhân 80 tuổi giữ nghề làm đèn ông sao

Khung tre được uốn nắn tỉ mỉ, bọc bên ngoài là tấm giấy đầy màu sắc rực rỡ, nghệ nhân Trần Thanh Tùng (80 tuổi, thôn Thu Xà, xã Nghĩa Hòa, huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi) làm thành những chiếc lồng đèn trung thu truyền thống.