Đèn Hoa Kỳ một thuở

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Với những đứa trẻ lớn lên trong thời chiến, cái đèn Hoa Kỳ gần gũi thiêng liêng quá. Nó như báu vật của Aladin giúp tuổi thơ đi qua khốn khó mà thành người! 
Thời chiến tranh, con người buộc phải thích nghi với cuộc sống thiếu thốn, mong manh giữa sự sống và cái chết. Tại vùng nông thôn phần lớn vẫn là nhà tranh vách đất. Bữa tối, hôm có trăng thì ăn cơm sáng trăng trên cái chõng tre đặt giữa sân đất, lúc tối trời phải bằng mọi cách ăn trước lúc trời sập xuống. Đèn còn rất hiếm, mà thắp sáng lại sợ máy bay.
Những ngọn đèn Hoa Kỳ thắp bằng dầu hỏa, chủ yếu dành cho trẻ con học bài. Đèn Hoa Kỳ làm bằng sắt tây, một loại sắt tấm mỏng mạ thiếc, không dày cứng như tôn lợp nhà. Đèn gồm 1 cái phao đựng dầu, phần trên vuốt nhỏ lại, có ren để vặn phần cổ đèn. Thân đèn được dập và hàn bằng thiếc trắng. Cổ đèn có ống xâu bấc đèn, gắn một cái hoa khế để vặn bấc lên cao hoặc hạ thấp, điều chỉnh độ sáng. Xung quanh cổ đèn có những lá sắt hình hoa xương rồng để gắn chụp đèn thủy tinh.
Cái đèn ấy xuất phát từ Hoa Kỳ trước thời nhà sáng chế Edison phát minh ra bóng điện. Khi bóng điện mới ra đời, các vua dầu lửa bị sốc, họ sợ bóng đèn điện tỏa sáng ưu thế không có khói, lại cơ động không ngại gió mưa.
Nỗi lo cạnh tranh của bóng điện đã thúc đẩy người Mỹ chuyển giao đèn Hoa Kỳ sang Trung Quốc, đất nước đông dân nhất thế giới, đến lúc đó vẫn thắp đèn bạch lạp hồng lạp, là thứ đèn dùng nguyên liệu sáp paraffin. Ban đầu, người Mỹ biếu người Trung Quốc mấy chuyến tàu thủy đèn Hoa Kỳ, mỗi cái đèn có 1 phao dầu đầy (đó là thuật “cho đèn, bán dầu”). Thế là chiếc đèn kỳ diệu ấy đã nghiễm nhiên tồn tại trong mỗi gia đình Trung Hoa.
Sau vì thấy sự thuận tiện, sinh nghiện ánh sáng đèn Hoa Kỳ, người Trung Hoa buộc phải nhập khẩu rất nhiều dầu hỏa để thắp. Cái đèn Hoa Kỳ đến với xứ Á Đông như vậy.
Ảnh minh họa (nguồn: Internet)
Ảnh minh họa (nguồn: Internet)
Để giữ chụp đèn khỏi rơi vỡ, người ta sáng tạo thêm 2 cái lò xo móc hai bên bóng đèn, là những sợi thép nhỏ mềm cuốn tròn quanh chiếc đũa 2 đầu bẻ thành 2 cái móc. Sau này có các loại đèn chụp thủy tinh lớn bịt đai sắt giữ trên chụp và có quai xách đi được trong mưa to gió lớn, gọi là “đèn bão”. Lại có đèn nén khí rất sáng gọi là đèn “măng sông”. Tuy nhiên, đèn Hoa Kỳ loại nhỏ đế trệt vẫn phổ biến nhất.
Vào Việt Nam, đèn Hoa Kỳ lại trở nên gần gũi thân thương với lứa tuổi học trò trong suốt 2 cuộc chiến tranh phá hoại của máy bay Mỹ. Thời chiến, trẻ con học bài ban đêm toàn bằng đèn Hoa Kỳ.
Nếu học một mình ở trên mặt đất thì cái đèn Hoa Kỳ ấy được đặt vào trong một ống nứa, có khoét một lỗ bên hông ở ngay vị trí cái chụp đèn tỏa sáng. Cái vệt sáng ấy đủ dọi thẳng vào mặt chữ trên trang sách, xung quanh gian nhà vẫn tối thui như không hề có chút ánh sáng lửa đèn.
Nếu học chung bầy bạn thì cùng nhau chui xuống cái hầm Triều Tiên đắp ngay trong nhà. Căn hầm được tỏa sáng bởi chiếc đèn Hoa Kỳ lấy ra khỏi ống nứa. Trong không gian chật chội ấy, chỉ một lúc khói đã dày lên phủ một lớp màn đục nhờ nhờ. Cuối buổi học, mũi đứa trẻ nào cũng đen hỉn vì khói.
Với những đứa trẻ lớn lên trong thời chiến, cái đèn Hoa Kỳ gần gũi thiêng liêng quá. Nó như báu vật của Aladin giúp tuổi thơ đi qua khốn khó mà thành người!
Tục ngữ có câu: “Sống dầu đèn, chết kèn trống”, chắc là nói về ngọn đèn Hoa Kỳ một thuở. Bây giờ chỉ còn đôi nhà hoài cổ vẫn thắp bàn thờ mỗi khi có lễ bái bằng cái đèn Hoa Kỳ xửa xưa ấy. Nhiều nhà hiện đại khang trang sợ muội khói ám vào các đồ vật thì cắm luôn bóng điện quả ớt cho tiện. 
PHẠM ĐỨC LONG

Có thể bạn quan tâm

Chuyện học trong một gia đình trí thức Jrai

Chuyện học trong một gia đình trí thức Jrai

(GLO)- Sinh ra trong một gia đình trí thức người Jrai ở thị xã Ayun Pa (tỉnh Gia Lai), cô Kpă H’Nina-Giáo viên môn Tiếng Anh ở Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng (huyện Ia Grai) không chỉ được rèn giũa tinh thần ham học, mở mang kiến thức mà còn được thừa hưởng vẻ đẹp của cả bố và mẹ.

“Tổ quốc bên bờ sóng”

“Tổ quốc bên bờ sóng”

(GLO)- Đó là chủ đề cuộc thi và triển lãm ảnh nghệ thuật cấp quốc gia do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương chủ trì, phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan tổ chức nhằm thực hiện kế hoạch tuyên truyền về biển, đảo năm 2025.

Báo Gia Lai: Phụng sự và kiến tạo

Báo Gia Lai phụng sự và kiến tạo

(GLO)- Qua 78 năm xây dựng và trưởng thành (16/3/1947-16/3/2025), Báo Gia Lai xứng đáng là cơ quan ngôn luận của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc trong tỉnh. Trong xu thế hiện nay, Báo Gia Lai chú trọng phát huy vai trò kiến tạo nhằm thực hiện hiệu quả nhiệm vụ thông tin, tuyên truyền.

Nhạc sĩ Thụy Kha qua đời

Nhạc sĩ Thụy Kha qua đời

Nhạc sĩ Thụy Kha qua đời lúc 10h45 sáng 13/3 tại Hà Nội. Năm cuối đời, ông chống chọi với bệnh ung thư. Vài tháng gần đây, nhiều đồng nghiệp chia sẻ hình ảnh thăm nhạc sĩ Thụy Kha trong bệnh viện. 

Tiết mục múa của đơn vị Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng trình diễn tại Liên hoan nghệ thuật quần chúng huyện Ia Grai năm 2025.

Liên hoan nghệ thuật quần chúng lực lượng vũ trang huyện Ia Grai: Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng giành giải nhất toàn đoàn

(GLO)- Trong 2 đêm (11 và 12-3), huyện Ia Grai tổ chức Liên hoan nghệ thuật quần chúng lực lượng vũ trang năm 2025. Liên hoan quy tụ 13 đơn vị tham gia. Mỗi đơn vị đăng ký trình diễn từ 3 đến 5 tiết mục ca, múa và diễn tấu các loại nhạc cụ.

Thơ Bút Biển: Nắng chưa qua

Thơ Bút Biển: Nắng chưa qua

(GLO)- "Nắng chưa qua" của Bút Biển là một bài thơ đầy hoài niệm. Bằng những câu thơ nhẹ nhàng mà day dứt, tác giả khắc họa nỗi buồn của sự xa cách, khi ký ức vẫn còn đó nhưng hiện tại chỉ còn lại gió lùa, hoa rụng và căn phòng trống,... dường như có ai đang ngóng về một vệt nắng chưa qua.

Bản hòa ca cùng triền ký ức

Bản hòa ca cùng triền ký ức

(GLO)- Dù đã có hơn 30 năm sống ở Pleiku nhưng khi đọc tập “Vân môi say phố” của Ngô Thanh Vân (NXB Hội Nhà văn, 2024), tôi lại có cảm tưởng được khám phá một miền đất tưởng chừng quá đỗi quen thuộc.

Giao lưu văn hóa, văn nghệ kỷ niệm 50 năm Giải phóng tỉnh tại xã Gào

Giao lưu văn hóa, văn nghệ kỷ niệm 50 năm Giải phóng tỉnh tại xã Gào

(GLO)- Tối 10-3, tại làng C (xã Gào), Đội Thông tin lưu động-Trung tâm Văn hóa-Thông tin và Thể thao TP. Pleiku tổ chức chương trình giao lưu văn hóa, văn nghệ kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng tỉnh (17/3/1975-17/3/2025), chào mừng Đại hội Đảng các cấp, tiến tới Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV.

Hội viên Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tỉnh tại chương trình chào mừng Ngày Âm nhạc Việt Nam năm 2024. Ảnh: H.N

Nhạc sĩ Gia Lai kiếm tìm tác phẩm có sức ảnh hưởng lớn

(GLO)- Bám sát hơi thở cuộc sống và đưa bản sắc dân tộc vào tác phẩm, các nhạc sĩ Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tỉnh Gia Lai đã thực sự cố gắng trong hoạt động sáng tác nhằm ghi dấu ấn. Song, làm gì để tác phẩm lan tỏa rộng rãi, ghi đậm trong tâm trí người nghe đang là trăn trở của những người tâm huyết.

Thi vẽ tranh chào mừng Đại hội Đảng và Đại hội cháu ngoan Bác Hồ các cấp: Sáng tạo, ý nghĩa

Thi vẽ tranh chào mừng Đại hội Đảng và Đại hội cháu ngoan Bác Hồ các cấp: Sáng tạo, ý nghĩa

(GLO)- Độc đáo, sáng tạo, ý nghĩa là những đánh giá chung về hơn 300 bức tranh của các tác giả “nhí” gửi về tham gia cuộc thi vẽ tranh chào mừng Đại hội Đảng, Đại hội cháu ngoan Bác Hồ các cấp do Hội đồng Đội thị xã Ayun Pa (tỉnh Gia Lai) phát động gần 1 tháng qua.

Thơ Sơn Trần: Nhớ Pleiku

Thơ Sơn Trần: Nhớ Pleiku

(GLO)- "Nhớ Pleiku" là một tác phẩm đầy cảm xúc của tác giả Sơn Trần. Từng câu thơ vẽ nên bức tranh phố núi đẹp mơ mộng với cảnh sắc yên bình, quyện hòa cùng ký ức, tình yêu và nỗi nhớ...