Đèn Hoa Kỳ một thuở

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Với những đứa trẻ lớn lên trong thời chiến, cái đèn Hoa Kỳ gần gũi thiêng liêng quá. Nó như báu vật của Aladin giúp tuổi thơ đi qua khốn khó mà thành người! 
Thời chiến tranh, con người buộc phải thích nghi với cuộc sống thiếu thốn, mong manh giữa sự sống và cái chết. Tại vùng nông thôn phần lớn vẫn là nhà tranh vách đất. Bữa tối, hôm có trăng thì ăn cơm sáng trăng trên cái chõng tre đặt giữa sân đất, lúc tối trời phải bằng mọi cách ăn trước lúc trời sập xuống. Đèn còn rất hiếm, mà thắp sáng lại sợ máy bay.
Những ngọn đèn Hoa Kỳ thắp bằng dầu hỏa, chủ yếu dành cho trẻ con học bài. Đèn Hoa Kỳ làm bằng sắt tây, một loại sắt tấm mỏng mạ thiếc, không dày cứng như tôn lợp nhà. Đèn gồm 1 cái phao đựng dầu, phần trên vuốt nhỏ lại, có ren để vặn phần cổ đèn. Thân đèn được dập và hàn bằng thiếc trắng. Cổ đèn có ống xâu bấc đèn, gắn một cái hoa khế để vặn bấc lên cao hoặc hạ thấp, điều chỉnh độ sáng. Xung quanh cổ đèn có những lá sắt hình hoa xương rồng để gắn chụp đèn thủy tinh.
Cái đèn ấy xuất phát từ Hoa Kỳ trước thời nhà sáng chế Edison phát minh ra bóng điện. Khi bóng điện mới ra đời, các vua dầu lửa bị sốc, họ sợ bóng đèn điện tỏa sáng ưu thế không có khói, lại cơ động không ngại gió mưa.
Nỗi lo cạnh tranh của bóng điện đã thúc đẩy người Mỹ chuyển giao đèn Hoa Kỳ sang Trung Quốc, đất nước đông dân nhất thế giới, đến lúc đó vẫn thắp đèn bạch lạp hồng lạp, là thứ đèn dùng nguyên liệu sáp paraffin. Ban đầu, người Mỹ biếu người Trung Quốc mấy chuyến tàu thủy đèn Hoa Kỳ, mỗi cái đèn có 1 phao dầu đầy (đó là thuật “cho đèn, bán dầu”). Thế là chiếc đèn kỳ diệu ấy đã nghiễm nhiên tồn tại trong mỗi gia đình Trung Hoa.
Sau vì thấy sự thuận tiện, sinh nghiện ánh sáng đèn Hoa Kỳ, người Trung Hoa buộc phải nhập khẩu rất nhiều dầu hỏa để thắp. Cái đèn Hoa Kỳ đến với xứ Á Đông như vậy.
Ảnh minh họa (nguồn: Internet)
Ảnh minh họa (nguồn: Internet)
Để giữ chụp đèn khỏi rơi vỡ, người ta sáng tạo thêm 2 cái lò xo móc hai bên bóng đèn, là những sợi thép nhỏ mềm cuốn tròn quanh chiếc đũa 2 đầu bẻ thành 2 cái móc. Sau này có các loại đèn chụp thủy tinh lớn bịt đai sắt giữ trên chụp và có quai xách đi được trong mưa to gió lớn, gọi là “đèn bão”. Lại có đèn nén khí rất sáng gọi là đèn “măng sông”. Tuy nhiên, đèn Hoa Kỳ loại nhỏ đế trệt vẫn phổ biến nhất.
Vào Việt Nam, đèn Hoa Kỳ lại trở nên gần gũi thân thương với lứa tuổi học trò trong suốt 2 cuộc chiến tranh phá hoại của máy bay Mỹ. Thời chiến, trẻ con học bài ban đêm toàn bằng đèn Hoa Kỳ.
Nếu học một mình ở trên mặt đất thì cái đèn Hoa Kỳ ấy được đặt vào trong một ống nứa, có khoét một lỗ bên hông ở ngay vị trí cái chụp đèn tỏa sáng. Cái vệt sáng ấy đủ dọi thẳng vào mặt chữ trên trang sách, xung quanh gian nhà vẫn tối thui như không hề có chút ánh sáng lửa đèn.
Nếu học chung bầy bạn thì cùng nhau chui xuống cái hầm Triều Tiên đắp ngay trong nhà. Căn hầm được tỏa sáng bởi chiếc đèn Hoa Kỳ lấy ra khỏi ống nứa. Trong không gian chật chội ấy, chỉ một lúc khói đã dày lên phủ một lớp màn đục nhờ nhờ. Cuối buổi học, mũi đứa trẻ nào cũng đen hỉn vì khói.
Với những đứa trẻ lớn lên trong thời chiến, cái đèn Hoa Kỳ gần gũi thiêng liêng quá. Nó như báu vật của Aladin giúp tuổi thơ đi qua khốn khó mà thành người!
Tục ngữ có câu: “Sống dầu đèn, chết kèn trống”, chắc là nói về ngọn đèn Hoa Kỳ một thuở. Bây giờ chỉ còn đôi nhà hoài cổ vẫn thắp bàn thờ mỗi khi có lễ bái bằng cái đèn Hoa Kỳ xửa xưa ấy. Nhiều nhà hiện đại khang trang sợ muội khói ám vào các đồ vật thì cắm luôn bóng điện quả ớt cho tiện. 
PHẠM ĐỨC LONG

Có thể bạn quan tâm

Giải Booker 2025: Danh sách đề cử đa dạng nhất trong lịch sử 56 năm

Giải Booker 2025: Danh sách đề cử đa dạng nhất trong lịch sử 56 năm

(GLO)-Danh sách đề cử của Giải Booker 2025 danh giá mới được công bố, trong đó có 13 tác phẩm của các tác giả đến từ nhiều quốc gia khác nhau, cũng như sự cân bằng về tỷ lệ nam - nữ và sự đan xen giữa tên tuổi cũ và mới. Điều này cho thấy sự đa dạng nhất trong lịch sử 56 năm của giải thưởng này.

Triển vọng “Cây cọ nhí” Nguyễn Trịnh Gia Thy

Triển vọng “Cây cọ nhí” Nguyễn Trịnh Gia Thy

(GLO)- 11 tuổi, Nguyễn Trịnh Gia Thy (học sinh lớp 5.9, Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, phường Pleiku) được nhiều người ưu ái gọi là “cây cọ nhí”. Những bức tranh của Thy không chỉ khéo léo về đường nét, bố cục, màu sắc mà còn chứa đựng những thông điệp ý nghĩa về cuộc sống.

Hòa điệu cùng tình yêu nghệ thuật múa

Cặp đôi nghệ sĩ Nguyễn Cơ-Hồng Mai: Hòa điệu cùng tình yêu nghệ thuật múa

(GLO)- Cùng sinh năm rồng (1988) và lớn lên với tình yêu dành cho từng nhịp vũ đạo, Nguyễn Văn Cơ và Trần Thị Hồng Mai-hai nghệ sĩ trưởng thành từ Nhà hát Ca múa nhạc tổng hợp Đam San trở thành cặp đôi hiếm hoi của làng múa ở cao nguyên Pleiku, luôn song hành cả trên sân khấu và trong đời sống.

Ngọn đèn nhỏ bên khung cửa

Ngọn đèn nhỏ bên khung cửa

(GLO)- Chồng tôi nhận quyết định chuyển công tác vào một sáng cuối tháng Năm, khi sương vẫn còn giăng mờ trên những con dốc quen thuộc của phố núi Pleiku. Tin anh phải xuống Quy Nhơn theo diện hợp nhất 2 tỉnh không bất ngờ.

Bảo vật quốc gia ngai vua triều Nguyễn đặt tại Điện Thái Hòa, Đại Nội Huế.

Phục chế ngai vàng triều Nguyễn: Trả lại nguyên trạng năm 2015, đảm bảo đúng tinh thần bảo vật quốc gia

(GLO)-Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) vừa có văn bản chính thức góp ý kế hoạch phục chế ngai vua triều Nguyễn, bảo vật quốc gia bị phá hoại hồi tháng 5 - 2025 tại điện Thái Hòa, yêu cầu phục hồi hiện trạng "gần giống nhất" so với năm 2015, thời điểm hiện vật được lập hồ sơ công nhận.

"Núi trên đất bằng"

"Núi trên đất bằng"

(GLO)- Tiến sĩ Hà Thanh Vân đã nhận xét Tiểu thuyết "Núi trên đất bằng" của Võ Đình Duy là một tác phẩm văn chương đầu tay ra mắt năm 2025, đánh dấu bước chuyển đầy bất ngờ từ một kiến trúc sư trẻ sống ở Gia Lai sang hành trình kiến tạo thế giới văn chương.

NHÀ THƠ ĐÀO AN DUYÊN: Thiết tha giữ lại những xanh tươi cuộc đời

Nhà thơ Đào An Duyên: Thiết tha giữ lại những xanh tươi cuộc đời

(GLO)- Với nhà thơ Đào An Duyên, đọc và viết chính là hành trình nuôi chữ. Trong hành trình ấy, chị chọn một lối đi riêng, chắt chiu xúc cảm, gửi tiếng lòng vào từng con chữ với niềm mong giữ lại những xanh tươi cuộc đời, từ đó góp thêm một giọng thơ giàu hương sắc cho văn chương Gia Lai.

BẢO TỒN CÁC KỊCH BẢN TIÊU BIỂU CỦA HÁT BỘI BÌNH ĐỊNH: Nên tìm hướng đi mới, phù hợp thực tế

Bảo tồn các kịch bản tiêu biểu của hát bội Bình Định: Nên tìm hướng đi mới, phù hợp thực tế

(GLO)- Hát bội Bình Định là một di sản văn hóa đặc sắc với nhiều vở tuồng kinh điển như: Sơn Hậu, Tam nữ đồ vương, Ngũ hổ Bình Tây, Hồ Nguyệt Cô hóa cáo (còn có tên khác là Chém cáo, Cổ miếu vãn ca) của Nguyễn Diêu, Trầm hương các, Diễn võ đình và Cổ thành… của Đào Tấn.

null