'Bốn nhà văn nhà số 4': Thêm một cách tổng kết về chiến tranh

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Cuốn sách tư liệu văn học Bốn nhà văn nhà số 4 được nhà phê bình Ngô Thảo cho in cuối năm 2020, gồm 4 tên tuổi lớn: Nguyễn Thi (Nguyễn Ngọc Tấn), Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Thu Bồn.

Chân dung 4 nhà văn (từ trên xuống và từ trái qua): Nguyễn Thi, Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu, Thu Bồn. Ảnh: T.L
Chân dung 4 nhà văn (từ trên xuống và từ trái qua): Nguyễn Thi, Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu, Thu Bồn. Ảnh: T.L
Nhiều tư liệu gốc
Cả 4 nhà văn trên đều được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, nên tác phẩm của các ông là đề tài của hàng trăm bài báo, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ công bố trong mấy chục năm qua. Dù vậy, cuốn sách của nhà phê bình Ngô Thảo có chỗ đứng riêng, có nội dung và giá trị mà những công trình xuất bản trước đây chưa/không có điều kiện thực hiện.
Nói vậy, vì Ngô Thảo tuy bước sang tuổi 80, cũng đã được tặng Giải thưởng Nhà nước, vẫn thuộc lớp đàn em nhưng có may mắn từng sống chung nhiều năm với 4 nhà văn dưới mái nhà số 4 Lý Nam Đế, Hà Nội (trụ sở Tạp chí Văn nghệ Quân đội) - nơi hội tụ, khơi nguồn và nuôi dưỡng nhiều tài năng văn chương, không chỉ đối với những người cầm bút mặc áo lính. Với thuận lợi là “người trong nhà”, với tác phong làm việc cẩn thận, chu đáo, khoa học, Ngô Thảo đã cung cấp cho độc giả những tư liệu tin cậy, có thể nói là “tư liệu gốc”. Trong nghiên cứu, học thuật, đây là yếu tố rất quan trọng.
Với mỗi nhà văn, Ngô Thảo không đi sâu về mặt lý luận, trường phái này nọ mà dành nhiều trang công bố những tư liệu cần thiết để độc giả vừa nắm được những thành tựu chủ yếu, sở trường và cả “sở đoản” cùng những thao thức, vật vã đến đau đớn của họ để vượt lên chính mình, vừa hiểu sâu hơn cuộc đời, những trăn trở và động lực đã đưa họ từ người lính trở thành nhà văn. Rất nhiều thư từ, ghi chép những buổi trò chuyện, tâm sự giữa các nhà văn có không ít điều tế nhị “nhạy cảm” mà trước đây không dễ công bố, cả chuyện tình riêng đầy uẩn khúc của Nguyễn Thi, Thu Bồn đã được “bạch hóa” trong cuốn sách này, giúp bạn đọc hiểu được chân dung và sự nghiệp của 4 nhà văn một cách toàn diện và chân thật hơn.

Bìa sách Bốn nhà văn nhà số 4. ẢNH: N.K.P
Bìa sách Bốn nhà văn nhà số 4. ẢNH: N.K.P
Những phận người trong chiến tranh
Điều đặc biệt nữa là Ngô Thảo đã khéo chọn 4 nhà văn đều có tác phẩm tiêu biểu cho thành tựu của nền văn học cách mạng và kháng chiến, nhưng mỗi người có một vẻ đẹp riêng, cuộc đời và phong cách sáng tác rất đa dạng, địa bàn “tác chiến” cũng khác nhau; trong đó 2 nhà văn Nguyễn Minh Châu và Thu Bồn đã dành nhiều công sức viết về chiến trường Trị Thiên-Huế. Nhờ thế, cuốn sách tuy chỉ gồm 4 nhà văn, nhưng đã giúp độc giả hình dung được cả chiều rộng lẫn bề sâu của nền văn học cách mạng và kháng chiến. Qua 500 trang sách, độc giả được gặp lại những hình tượng đẹp, những người anh hùng và cả những con người bình thường - từ Cồn Cỏ đảo thép, Trị Thiên-Huế “nơi đụng đầu lịch sử”, đến đường Trường Sơn trong mây, qua Tây nguyên bất khuất vào tận cửa ngõ Sài Gòn…, đã vượt qua bao gian nan, nguy hiểm, góp phần làm nên thắng lợi lịch sử của dân tộc mùa xuân 1975. Những nhân vật đó, nhiều nhà nghiên cứu đã phân tích, bình luận; nhưng cuốn sách của Ngô Thảo còn gợi ra một vấn đề thú vị: chính các nhà văn - đặc biệt là Nguyễn Thi và Thu Bồn, rất xứng đáng là nhân vật hoặc “nguyên mẫu” của nhân vật một tiểu thuyết có sức ôm chứa không chỉ cả một giai đoạn lịch sử kháng chiến của dân tộc mà còn biết bao vấn đề xã hội, nhân văn và cả chuyện tình yêu cũng đầy hấp dẫn.
Ở đây, trong khuôn khổ một bài báo, xin dẫn trường hợp Nguyễn Thi (Nguyễn Ngọc Tấn) đã anh dũng hy sinh tại cửa ngõ Sài Gòn trong đợt 2 tổng tấn công Mậu Thân (1968) lúc vừa tròn 40 tuổi. Trong 4 nhà văn, Nguyễn Thi có ít tác phẩm nhất - bao nhiêu tác phẩm còn dang dở (như tiểu thuyết Ở xã Trung Nghĩa, Sen trong đồng, Cô gái đất Ba Dừa…) khi nhà văn vĩnh viễn nằm lại trận tuyến ác liệt ở tuổi sung sức nhất. Đồng đội không tìm được di hài liệt sĩ, nhưng di sản Nguyễn Thi để lại - trong đó có “24 sổ tay ghi chép mà nhờ một sự may mắn kỳ lạ, bạn bè còn giữ được và gửi về hậu phương”, giúp hậu thế soi sáng nhiều vấn đề lịch sử, xã hội và văn học. Nguyễn Thi quê Nam Định, năm 1943 theo anh trai vào Sài Gòn đi học; và ngay năm 1945 đã tham gia Thanh niên Tiền phong (thủ lĩnh là Phạm Ngọc Thạch) rồi sung vào đội Cảm tử quân của Nguyễn Bình… Năm 1955, Nguyễn Thi tập kết ra Bắc và năm 1961, anh thuộc nhóm nhà văn đầu tiên trở lại chiến trường. Nguyễn Thi vào mặt trận theo tiếng gọi của Tổ quốc, nhưng đồng thời cũng do một nỗi đau riêng: anh đi tập kết, không chờ được vợ sinh con đầu lòng, và rồi Trang - vợ anh lại không giữ được trọn vẹn tình yêu với anh… Vì thế, anh “trở lại với Nam bộ thân yêu, với Sài Gòn… còn có tiếng gọi thiết tha của tình cảm cha con với đứa con gái mà anh luôn ân hận một cách xót xa…”. Nhưng anh chưa tìm gặp được con gái thì đã hy sinh!
Chỉ là “trích yếu” một cuộc đời như thế, đã thấy rộng dài và sâu thẳm biết bao dấu ấn lịch sử đất nước cũng như số phận nhiều lớp người từng gắn bó với các chiến sĩ - nhà văn trong cuộc trường chinh của dân tộc. Trên con đường đi tới thắng lợi cuối cùng, đã có biết bao anh hùng ngã xuống như Nguyễn Thi, nhưng còn những số phận như Trang vì chia ly mà lầm lỡ và đứa con mãi không biết mặt cha; và như Thu Bồn - “nhà thơ đi qua vài cuộc hôn nhân, nhưng không dám có con lần nữa” vì ám ảnh di chứng chất độc da cam…
Cũng vì thế, có thể nói cuốn sách Bốn nhà văn nhà số 4 của Ngô Thảo đã góp thêm một cách tổng kết về chiến tranh…
Theo Nguyễn Khắc Phê (TNO)

Có thể bạn quan tâm

Người kể chuyện làng mình

Người kể chuyện làng mình

(GLO)- Không chỉ ghi dấu ấn bởi là một trong số ít nữ họa sĩ ở khu vực miền Trung - Tây Nguyên theo đuổi và thành công với dòng tranh sơn mài, nữ họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu còn là người kể chuyện buôn làng thật tài tình bằng ngôn ngữ hội họa.

Nữ họa sĩ ba miền hội ngộ phố Núi

Nữ họa sĩ ba miền hội ngộ phố Núi

(GLO)- Những ngày này, công tác chuẩn bị cho triển lãm “Về miền đất đỏ” của các nữ họa sĩ Bắc - Trung - Nam đang được gấp rút triển khai nhằm kịp ra mắt đông đảo công chúng yêu nghệ thuật vào ngày 20-10, đúng dịp kỷ niệm 95 năm Ngày Phụ nữ Việt Nam.

Chương trình nghệ thuật đặc biệt “Sắt son niềm tin theo Đảng” sẽ diễn ra vào tối 4-10

Chương trình nghệ thuật đặc biệt “Sắt son niềm tin theo Đảng” sẽ diễn ra vào tối 4-10

(GLO)- Chào mừng thành công của Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, tối ngày 4-10, tỉnh Gia Lai tổ chức chương trình nghệ thuật đặc biệt với chủ đề “Sắt son niềm tin theo Đảng” tại Quảng trường Nguyễn Tất Thành (phường Quy Nhơn).

“Ung dung thanh thản giữa mây trời”

“Ung dung thanh thản giữa mây trời”

(GLO)- Tôi mượn câu thơ “Ung dung thanh thản giữa mây trời” trong bài mở đầu tập “Vân không” để giới thiệu tập thơ mới của Ngô Thanh Vân. “Vân không” ghi dấu sự trở lại của nữ thi sĩ sau 8 năm chị không xuất bản cuốn sách nào về thơ.

Thắp lên lời thơ quê xứ

Thắp lên lời thơ quê xứ

(GLO)- Giữa thời đại ngổn ngang những thanh âm đô thị, giữa nhịp sống hối hả dễ bào mòn gốc rễ bản thể, tập thơ Cồn quê xứ (NXB Hội Nhà văn, 2025) vừa ra mắt bạn đọc đầu tháng 7-2025 như một vọng âm dịu dàng từ đất mẹ, khiến ta như lắng lại...

Giải mã 'năm số 9'

Giải mã 'năm số 9'

Trào lưu “năm số 9” hay "năm thế giới số 9" bùng nổ trong ngày 9/9. Không chỉ nhiều bạn trẻ hưởng ứng, chia sẻ những bài học, chiêm nghiệm của bản thân mà nhiều nghệ sĩ Việt cũng hưởng ứng.

Dấu ấn nhiếp ảnh trẻ ở sân chơi quốc gia

Dấu ấn nhiếp ảnh trẻ ở sân chơi quốc gia

(GLO)- Tham gia Festival Nhiếp ảnh trẻ năm 2025, các tay máy Gia Lai đã đạt giải thưởng cao hoặc có tác phẩm được chọn triển lãm, củng cố kỳ vọng về lứa nghệ sĩ kế thừa với tố chất trẻ trung, tư duy nhanh nhạy và cực kỳ nghiêm túc trong sáng tạo nghệ thuật.

Tiểu thuyết 'Mưa đỏ' cháy hàng, in không kịp bán

Tiểu thuyết 'Mưa đỏ' cháy hàng, in không kịp bán

Sau thành công vang dội của bản điện ảnh, "Mưa đỏ" tiếp tục gây “cơn sốt” trên thị trường xuất bản. Nhiều hiệu sách cho biết độc giả phải chờ tới 15-20 ngày mới nhận được tiểu thuyết. Hiện tại, lượng đặt hàng sách đã vượt xa dự đoán, lên tới hàng chục nghìn cuốn chỉ trong ít ngày.

Hòa tiếng cồng chiêng vang vọng đại ngàn

Hòa tiếng cồng chiêng vang vọng đại ngàn

(GLO)- Cồng chiêng của người Jrai và người Bahnar cùng sinh sống trên mảnh đất Gia Lai đã hòa quyện trong mạch nguồn chung của bản sắc-niềm tự hào văn hóa truyền thống. Tiếng cồng chiêng nối liền con người với đất trời, gắn kết bền chặt cộng đồng nơi rừng núi.

Đồng đội

Đồng đội

(GLO)- Cả nhà không yên tâm khi bố quyết định theo đoàn Cựu chiến binh về Quảng Trị thăm lại chiến trường xưa. Bố vừa trải qua một đợt điều trị dài vì thoái hóa khớp, đầu gối đau nhức, đi lại rất khó khăn.

Lan tỏa văn hóa đọc

Lan tỏa văn hóa đọc đến buôn làng vùng sâu

(GLO)- Cuộc thi “Giới thiệu sách trực tuyến” năm 2025 do Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai tổ chức thu hút nhiều cá nhân là người đồng bào dân tộc thiểu số tham gia. Bằng tình yêu với sách, họ đã góp phần lan tỏa văn hóa đọc đến buôn làng vùng sâu.

null