Trải qua thời gian, những giống cà phê này dần bị mai một. Thời gian gần đây, với làn sóng phát triển mạnh mẽ của cà phê đặc sản, hương vị cà phê xưa đang được tìm lại.
Robusta sẻ thuần chủng gợi nhớ thuở ban đầu
Là người con của mảnh đất Tây Nguyên, chị Trịnh Thị Lương (phường Phù Đổng, TP. Pleiku) yêu và hiểu giá trị của cà phê Gia Lai. Sau cuộc hành trình đi tìm sự khác biệt, chị đã quay về với dòng cà phê Robusta sẻ thuần chủng.
Năm 2019, chị Lương quyết định thành lập Công ty TNHH một thành viên Dalasa Coffee để chuyên nghiệp hóa hoạt động sản xuất kinh doanh, bảo vệ thương hiệu cà phê Robusta sẻ thuần chủng của riêng mình.
Chị Lương cho biết: Robusta sẻ thuần chủng là giống cà phê đời đầu được trồng tại Việt Nam do những nhà truyền giáo người Pháp đưa vào. Robusta sẻ thuần chủng gợi nhớ về thuở ban đầu của hạt cà phê trồng trên các đồn điền do người Pháp cai quản. Hạt Robusta sẻ nhỏ, chắc và hương thơm đậm đà, quyến rũ.
“Tôi giữ lại hơn 3 ha cà phê Robusta sẻ thuần chủng có tuổi đời trên 30 năm của gia đình để xây dựng vùng nguyên liệu. Cùng với đó, tôi kết nối với một số hộ dân trong vùng đang trồng giống cà phê này. Mặc dù sản lượng khá thấp và khó canh tác nhưng giá trị của dòng cà phê này lại nằm ở chỗ cho hương vị đậm đà khác biệt, khó có thể trộn lẫn với các dòng cà phê khác”-chị Lương khẳng định.
Nhiều người ví von cách chị Lương làm cà phê giống như tìm về hương xưa, gốc cũ, là cách lưu dấu kỷ niệm về một vùng đất và gìn giữ dáng dấp, hương vị cà phê ban đầu trên vùng đất Tây Nguyên. Song, khi triển khai thử nghiệm, chị mới nhận ra rằng, nếu làm theo lối mòn thì không thể tạo ra được sự khác biệt và làm nổi bật được vị đặc trưng vốn có của Robusta sẻ thuần chủng.
Sau những nỗ lực học hỏi, chị học được cách chế biến cà phê “khác lạ” và xây dựng thương hiệu cho dòng cà phê này với tên gọi Dalasa Coffee. “Tôi chọn phương pháp chế biến cà phê bán ướt, tách vỏ cà phê rồi phơi khô chứ không cần phải để lên men. Vì thế, hạt cà phê vẫn giữ lại lớp vỏ lụa mỏng bên ngoài.
Với sự kết hợp hoàn hảo này, hạt cà phê sẻ sẽ có thêm hương trái cây thoang thoảng, hòa lẫn vị chua của chế biến ướt, vị ngọt, thơm nồng của hạt... tạo cho người thưởng thức có cảm giác được quay trở về với khoảnh khắc ban đầu chạm môi vào tách cà phê của những năm đầu thế kỷ XX”-chị Lương chia sẻ bí quyết.
Thông qua cách sơ chế này, chị Lương đã tạo ra được nhiều dòng sản phẩm từ Robusta sẻ như: cà phê bột, cà phê hạt rang, cà phê hòa tan, cà phê phin túi lọc, túi khử mùi, hút ẩm và trà cà phê… Sản phẩm Dalasa Coffee đạt OCOP 3 sao và chứng nhận sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh.
Để lan tỏa giá trị của Robusta sẻ, chị Lương thực hiện mô hình trải nghiệm thực tế bằng cách đưa du khách tham quan vùng nguyên liệu. Khách du lịch được trải nghiệm quá trình thu hái, sơ chế và chế biến cà phê rồi thưởng thức những ly cà phê tự mình làm ra. Đây là hướng đi kết hợp sản phẩm với du lịch mà chị Lương đang hướng tới, góp phần bảo tồn vùng nguyên liệu và xây dựng thương hiệu đặc trưng cho dòng cà phê này.
Độc đáo cà phê Yellow Bourbon
Nếu Robusta sẻ thuần chủng được xem là dòng cà phê huyền thoại thì Yellow Bourbon (thường gọi là cà phê vàng) với sự khác biệt về màu sắc khi chín thuộc dòng rất quý hiếm, được các nhà rang xay săn lùng.
Theo một số tài liệu, Yellow Bourbon là một dòng lai đặc biệt của cà phê Bourbon-một trong những loài phụ của giống Arabica nổi tiếng với chất lượng cao và hương vị đặc biệt. Tên gọi Bourbon bắt nguồn từ một hòn đảo của Pháp, nơi mà loại cà phê này xuất hiện.
Những năm cuối thế kỷ XIX, người Pháp đưa giống cà phê này vào Việt Nam trồng tại các đồn điền. Nó thích hợp ở những nơi có độ cao 800-1.200 m so với mực nước biển, lượng mưa nhiều và độ ẩm cao quanh năm. Ở Gia Lai có một số xã như: Ia Sao, Ia Yok (huyện Ia Grai), Nghĩa Hưng (huyện Chư Păh) trồng được giống cà phê này. Song thời điểm đó, xét về năng suất, chất lượng không đạt nên các ông chủ đồn điền bắt đầu phá bỏ.
Khi phong trào trồng cà phê phát triển mạnh, người ta cũng chọn giống cà phê thích nghi với điều kiện thời tiết, kháng bệnh và cho năng suất cao hơn để trồng. Mãi đến vài năm gần đây, một số người trồng thử nghiệm giống cà phê Yellow Bourbon và bước đầu mang lại kết quả.
Thời gian qua, Công ty TNHH Cà phê BaKa trồng thử nghiệm giống cà phê Yellow Bourbon trên diện tích hơn 2 ha tại xã Ia Yok, huyện Ia Grai. Qua mỗi vụ, vườn cà phê Yellow Bourbon có sự thay đổi tích cực về năng suất, chất lượng.
Nói về ý tưởng trồng thử nghiệm cà phê Yellow Bourbon để đa dạng sản phẩm, chị Nguyễn Thị Thanh-Đại diện Công ty TNHH Cà phê BaKa-chia sẻ: “Với đặc tính khác biệt, dòng cà phê này có quả màu vàng rực rỡ khi chín, mang đến sự độc đáo về hương vị so với các giống Arabica thông thường. Yellow Bourbon có mùi vị phong phú. Khi thưởng thức, người dùng sẽ tìm thấy ở loại cà phê này có các nốt hương của trái cây chín và mật ong…
Khi bắt đầu khôi phục dòng cà phê Yellow Bourbon, chúng tôi cũng rất kỳ công nghiên cứu, lựa chọn nguồn giống, rồi áp dụng quy trình chăm sóc tỉ mỉ, khác biệt so với vườn cà phê Robusta”.
Theo chị Thanh, Yellow Bourbon là một giống cà phê quý hiếm nhưng dễ bị sâu bệnh nếu không nắm vững kỹ thuật canh tác. Công đoạn thu hoạch cũng phải tỉ mỉ, chỉ chọn hái những quả chín đều nhằm giữ được hương vị tốt nhất. Nếu cà phê Robusta suất đầu tư chỉ khoảng 70-80 triệu đồng/ha thì cà phê Yellow Bourbon lên đến 240 triệu đồng/ha.
*
Cà phê của Việt Nam đã được định vị trên bản đồ thế giới. Việc bảo tồn giống cà phê xưa sẽ giúp duy trì nguồn gen quý, tạo ra sự đa dạng sinh học của vùng và tạo nét chấm phá độc đáo cho cà phê Gia Lai.
Ông Nguyễn Ngọc Cường-Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ: “Vùng trồng cà phê Gia Lai được hình thành từ những năm đầu thế kỷ XX. Danh tiếng của cà phê Gia Lai ngày càng được khẳng định nhờ hương vị tự nhiên thuần khiết, vị đắng đậm đà, không chua, hậu vị lâu, lôi cuốn người thưởng thức.
Hiện nay, Sở Khoa học và Công nghệ đã cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “Gia Lai” sản phẩm cà phê cho 13 tổ chức, cá nhân trên địa bàn tỉnh. Được cấp giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lý là một trong những động lực để tỉnh xây dựng và phát triển hơn nữa thương hiệu cà phê Gia Lai, từ đó nâng tầm giá trị sản phẩm trong nội địa và trên thế giới”.
