Mùa hoa khát nước - Kỳ 1: Cây "khát" nước vẫn nở đầy hoa trắng

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Những năm gần đây, khi mùa hoa cà-phê nở cũng là mùa khô hạn ở Tây Nguyên.

Tin vui là năm 2024, xuất khẩu cà-phê Việt Nam đạt 5,43 tỷ USD (dự kiến năm 2025 đạt 6 tỷ USD), tăng 33,1% so với niên vụ trước, nhờ nhu cầu toàn cầu tăng cao và giá cà-phê leo thang. Tuy nhiên, tin kém lạc quan là sản lượng cà-phê, chủ yếu là robusta, giảm do hạn hán. Điều này cho thấy thách thức lớn mà ngành cà-phê Việt Nam đang đối mặt. Dưới tác động của biến đổi khí hậu, ngành cà-phê Việt Nam đang thay đổi ra sao để thích ứng bền vững?

1a.jpg
Tháng 3, “mùa máy bơm” hút nước rầm rộ.

Những ngày tháng 3, mùa khô trùng với thời điểm hoa cà-phê trổ bông trắng cành. Đây là giai đoạn cây cần nhiều nước nhất để chuẩn bị kết trái. Người trồng cà-phê thường rơi vào hai tâm trạng trái ngược: Mong có nước tưới nhưng lại lo trời mưa làm giảm chất lượng thụ phấn của hoa.

2a.jpg
Hạn hán ảnh hưởng chất lượng cây cà-phê.

Cao nguyên “gọi” nước

“Tháng ba, mùa con ong đi lấy mật/ Mùa con voi xuống sông hút nước” - lời bài hát Tháng Ba Tây Nguyên giờ đây dường như chỉ còn là ký ức. Lên Tây Nguyên hôm nay, chẳng thấy voi hút nước, mà chỉ thấy những vòi bơm thi nhau rút nước tưới cà-phê.

Rẫy cà-phê Tây Nguyên đa phần trơ trụi, thiếu tầng cây xanh che phủ như cách trồng ở huyện Hướng Hóa (Quảng Trị). Biến đổi khí hậu khiến mùa khô kéo dài hơn, từ tháng 11 năm trước đến tận tháng 5 năm sau, thậm chí lâu hơn tùy khu vực. Ba tháng cuối mùa khô - giai đoạn ngậm nụ, trổ hoa, kết trái - là thời điểm quyết định vụ mùa năng suất hay thất thu. Từ tháng 4 đến tháng 7, khi trái non cần nước để lá căng, hạt mẩy, thì nguồn nước lại cạn kiệt triền miên.

Những rẫy đơn điệu chỉ trồng độc cây cà-phê, cảnh khô hạn càng thêm căng thẳng. Ông Nguyễn Văn An, 65 tuổi, ở thôn Tân Lập, xã Ea Kao (TP Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk), thở dài: “Mấy năm nay, năm nào cũng hạn. Năm nay chưa biết thế nào”. Ông kể, mùa khô 2024, cây cà-phê quắt queo dưới nắng gió, người dân đỏ mắt tìm nguồn nước bổ sung.

Vườn cà-phê nhà ông An rộng hơn 2 ha. Mùa khô năm 2024, giếng khoan cạn khô, ông phải thuê xe bồn chở nước từ xa về, mỗi bồn 5 khối giá 500.000 đồng. Nhiều hộ dân ở thôn Tân Lập cũng rơi vào cảnh tương tự. “Chúng tôi mong chính quyền hỗ trợ tìm nguồn nước và đầu tư thủy lợi để bảo đảm tưới tiêu mùa khô”, ông An kiến nghị.

Dẫu vậy, hoa cà-phê vẫn vô tư nở trắng, đón nắng vàng rực rỡ. Đời hoa nở, đời ong bay, chỉ người trồng cà-phê là thảng thốt vì nắng hạn, tức tưởi khi mưa dầm.

Tôi nhớ lời một nữ doanh nhân ngành sữa vài năm trước: “Bớt cao su, bớt cà-phê, tăng rừng nguyên sinh thì sẽ bớt hạn, bớt ngập”. Nhưng giá cà-phê vài năm nay tăng vọt, hiện hơn 130.000 đồng/kg, trong khi 20 kg lúa (giá 5.800-6.600 đồng/kg tùy loại) mới mua được 1 kg cà-phê. Giảm diện tích cà-phê giờ đây là điều khó khả thi.

Rõ ràng là “tiến thoái lưỡng nan”. Người dân vừa bất an với hậu quả quy hoạch trồng trọt mất kiểm soát, vừa gồng mình chống hạn bằng cách khoan giếng sâu, mua nước, hoặc dùng máy bơm công suất lớn để đưa nước lên cao. Anh Lê Văn Tài, 40 tuổi, ở thôn Đắk Đ’rông, xã Cư Knia (huyện Cư Jút, Đắk Nông), là một trong những người tiên phong khoan giếng sâu để bảo đảm nước tưới.

Tổng diện tích cà-phê Việt Nam khoảng 700.000 ha, chủ yếu là robusta. Tây Nguyên chiếm hơn 90% diện tích: Đắk Lắk (200.000 ha), Lâm Đồng (150.000 ha), Đắk Nông (120.000 ha), Gia Lai (80.000 ha), Kon Tum (20.000 ha). Miền bắc và Bắc Trung Bộ trồng arabica: Sơn La (15.000 ha), Điện Biên và Yên Bái (2.000-3.000 ha).

“Khoan đến mũi thứ ba mới thấy nước. Nhưng mừng chưa được bao lâu thì nước nhiễm phèn nặng”, anh Tài kể. Không nản, anh tìm cách xử lý bằng vôi: “Tôi bơm nước vào bồn, hòa vôi, để lắng, rồi xử lý thêm lần nữa cho chắc”. Nước giảm phèn đáng kể, anh mới dám tưới cho vườn cà-phê.

Tuy nhiên, không phải ai cũng cẩn thận như anh. Nhiều hộ trong vùng gặp nước nhiễm phèn nhưng vẫn tưới trực tiếp vào gốc (tưới dí), tránh lên lá. “Họ bảo tưới dí thì phèn không làm cháy lá. Nhưng tôi thấy không ổn. Nước phèn ngấm vào đất, ảnh hưởng rễ cây và chất lượng hạt”, anh Tài lo ngại.

3a.jpg
Lối thâm canh độc canh đòi hỏi nhiều nước tưới.

Nhân giống chống đỡ hạn hán

Giá cà-phê như đòn bẩy: Thấp thì cây bị chặt bỏ, cao thì người người đổ xô trồng. Dù đất xấu, sỏi đá, xa nguồn nước, nhiều người vẫn lạc quan: “Không có đất nào xấu cả”. Tuy nhiên, việc lạm dụng phân bón tổng hợp khiến nụ cà-phê bị đen, lá cháy, cây thiếu kali, thừa đạm, trở nên còi cọc. Cùng với đó, tư duy trồng trọt kiểu “hôi của” - nhanh tay, nhanh mắt - dễ dẫn đến tranh giành, đất bạc màu, cây kém chất lượng. Cũng khó khuyên bà con thâm canh bền vững khi bao mối lo cơm áo gạo tiền trước mắt.

Hiện đang là thời điểm chuẩn bị hố trồng, xuống giống cà-phê cho mùa mưa. Người mới làm rẫy thường băn khoăn: Nên chọn cà-phê thực sinh hay cà-phê ghép? Cà-phê thực sinh là gieo hạt trực tiếp, không can thiệp. Cà-phê ghép, phổ biến ở Tây Nguyên, thường gọi là “cà-phê xanh lùn ghép gốc mít” - tức dùng gốc cà-phê mít (phổ biến ở Bắc Trung Bộ) ghép với mắt cà-phê xanh lùn bằng phương pháp ghép nêm. Giống này chịu hạn tốt, kháng bệnh rỉ sắt và nấm hồng. (Giống do hai ông Phạm Quang Sơn và Phạm Xuân Trường tuyển chọn và lai tạo từ những năm 1990, được Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lâm Đồng công nhận là giống cà-phê cao sản đầu dòng, cho phép lưu hành trên thị trường từ tháng 10/2006 - PV).

Sau vụ thu hoạch 2024 kém về lượng nhưng cao về giá, người trồng lại lo lắng khi nhiều rẫy xuất hiện nụ đen, lá đỏ, rễ bị nấm hồng. Họ tự hỏi: Do thiếu nước, bón phân sai, chăm sóc kém hay giống thoái hóa? Có lẽ, trồng cà-phê cần bài học dài hơi, chứ không chỉ có rẫy, có giống là có trái.

Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI) đã chọn tạo các giống robusta (TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9, TR11, TR12, TR13, TR14, TR15, TRS1), cà-phê dây, xanh lùn và 6 giống arabica (TN1, TN2, TN6, TN7, TN9, THA1), nổi bật với năng suất cao, chất lượng tốt, chịu hạn và kháng bệnh.

Theo Bài và ảnh: DUYÊN DUYỀN (NDO)

Có thể bạn quan tâm

'Đất thép' nở hoa

'Đất thép' nở hoa

Cách trung tâm Sài Gòn hơn 50km, ở cửa ngõ phía Tây Bắc, căn cứ Đồng Dù (Củ Chi) được quân đội Sài Gòn ví như “cánh cửa thép”, phòng tuyến kiên cố ngăn cản đà tiến công như vũ bão của quân giải phóng.

Mùa vàng dưới những rặng cây

Mùa vàng dưới những rặng cây

Những quả cây vàng ươm rụng xuống nằm lổn nhổn dưới rừng cây đã đến mùa thu hoạch. Từng đoàn người lụm cụm nhặt lấy phần hạt tinh túy nhất mang về cho chủ vườn, đưa vào các nhà máy, chế biến thành loại hạt giá trị cao cung ứng cho thị trường khắp thế giới.

Nhân chứng đường số 7

Nhân chứng đường số 7

Đã 50 năm sau cuộc truy kích trên đường số 7 (nay là quốc lộ 25), nhưng những cựu binh vẫn hào hùng kể về câu chuyện một thời kiên cường, sẵn sàng đem cả tính mạng dâng cho Tổ quốc.

Xanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ cuối

E-magazineXanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ cuối: Vươn mình trong kỷ nguyên mới

(GLO)- 50 năm sau ngày giải phóng, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước cùng nỗ lực vươn lên của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, vùng đất “nóc nhà” của Đông Dương chuyển mình mạnh mẽ. Bước vào giai đoạn mới, vùng Tây Nguyên đang đứng trước vận hội mới, phát huy lợi thế vươn lên cùng đất nước.

Các dự án triển khai dang dở, kéo dài (trong ảnh là đoạn đường cụt giữa TP. Gia Nghĩa do vướng mặt bằng) làm lãng phí nguồn lực đầu tư công

E-magazineXanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ 4: Gia Lai ngày ấy, bây giờ...

(GLO)- Sau ngày giải phóng năm 1975, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc tỉnh Gia Lai đã cùng chung sức, kiến thiết lại quê hương từ đống hoang tàn của chiến tranh. Đến nay Gia Lai đã vươn mình phát triển mạnh mẽ, từ đô thị đến nông thôn khoác lên mình màu áo khang trang. 

Chuyện đời mẹ liệt sĩ 115 tuổi

Chuyện đời mẹ liệt sĩ 115 tuổi

Năm nay, cụ Nguyễn Thị Tý ở xã Quang Tiến, huyện Sóc Sơn, Hà Nội đã sống hơn trăm năm có lẻ, mà phần “lẻ” ấy lại không hề nhỏ tẹo nào. Ở tuổi 115, cụ hiện vẫn khỏe mạnh bên các con và 23 cháu, 43 chắt và 14 chút nội, ngoại…

Xanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ 3

E-magazineXanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ 3: Đường 7 hồi sinh…

(GLO)- Đường 7 (nay là quốc lộ 25) từng chứng kiến cuộc rút chạy hỗn loạn của quân ngụy vào tháng 3-1975. Nửa thế kỷ trôi qua, vùng đất ấy không còn dáng dấp hoang tàn của chiến tranh mà đã khoác lên mình diện mạo mới, trù phú, màu mỡ và yên bình.

Lối về nẻo thiện

Lối về nẻo thiện

Nơi ấy, những con người lầm lỗi bắt đầu với từng con chữ dưới sự dìu dắt của những người thầy mang sắc phục công an. Lớp học đặc biệt còn nhen nhóm ý chí hoàn lương, mở thêm một cánh cửa ra thế giới bên ngoài.

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước - Bài 7: Ngày giải phóng qua lời kể của những người tham gia chiến đấu

Vào những ngày tháng Tư lịch sử, không khí tại TP Hồ Chí Minh náo nhiệt hơn, nhất là khi những tiêm kích Su và trực thăng của Quân chủng Phòng không - Không quân Việt Nam bay tập luyện trên bầu trời thành phố, chuẩn bị cho chương trình kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam (30/4/1975 - 30/4/2025).