Mùa hoa khát nước - Kỳ 1: Cây "khát" nước vẫn nở đầy hoa trắng

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Những năm gần đây, khi mùa hoa cà-phê nở cũng là mùa khô hạn ở Tây Nguyên.

Tin vui là năm 2024, xuất khẩu cà-phê Việt Nam đạt 5,43 tỷ USD (dự kiến năm 2025 đạt 6 tỷ USD), tăng 33,1% so với niên vụ trước, nhờ nhu cầu toàn cầu tăng cao và giá cà-phê leo thang. Tuy nhiên, tin kém lạc quan là sản lượng cà-phê, chủ yếu là robusta, giảm do hạn hán. Điều này cho thấy thách thức lớn mà ngành cà-phê Việt Nam đang đối mặt. Dưới tác động của biến đổi khí hậu, ngành cà-phê Việt Nam đang thay đổi ra sao để thích ứng bền vững?

1a.jpg
Tháng 3, “mùa máy bơm” hút nước rầm rộ.

Những ngày tháng 3, mùa khô trùng với thời điểm hoa cà-phê trổ bông trắng cành. Đây là giai đoạn cây cần nhiều nước nhất để chuẩn bị kết trái. Người trồng cà-phê thường rơi vào hai tâm trạng trái ngược: Mong có nước tưới nhưng lại lo trời mưa làm giảm chất lượng thụ phấn của hoa.

2a.jpg
Hạn hán ảnh hưởng chất lượng cây cà-phê.

Cao nguyên “gọi” nước

“Tháng ba, mùa con ong đi lấy mật/ Mùa con voi xuống sông hút nước” - lời bài hát Tháng Ba Tây Nguyên giờ đây dường như chỉ còn là ký ức. Lên Tây Nguyên hôm nay, chẳng thấy voi hút nước, mà chỉ thấy những vòi bơm thi nhau rút nước tưới cà-phê.

Rẫy cà-phê Tây Nguyên đa phần trơ trụi, thiếu tầng cây xanh che phủ như cách trồng ở huyện Hướng Hóa (Quảng Trị). Biến đổi khí hậu khiến mùa khô kéo dài hơn, từ tháng 11 năm trước đến tận tháng 5 năm sau, thậm chí lâu hơn tùy khu vực. Ba tháng cuối mùa khô - giai đoạn ngậm nụ, trổ hoa, kết trái - là thời điểm quyết định vụ mùa năng suất hay thất thu. Từ tháng 4 đến tháng 7, khi trái non cần nước để lá căng, hạt mẩy, thì nguồn nước lại cạn kiệt triền miên.

Những rẫy đơn điệu chỉ trồng độc cây cà-phê, cảnh khô hạn càng thêm căng thẳng. Ông Nguyễn Văn An, 65 tuổi, ở thôn Tân Lập, xã Ea Kao (TP Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk), thở dài: “Mấy năm nay, năm nào cũng hạn. Năm nay chưa biết thế nào”. Ông kể, mùa khô 2024, cây cà-phê quắt queo dưới nắng gió, người dân đỏ mắt tìm nguồn nước bổ sung.

Vườn cà-phê nhà ông An rộng hơn 2 ha. Mùa khô năm 2024, giếng khoan cạn khô, ông phải thuê xe bồn chở nước từ xa về, mỗi bồn 5 khối giá 500.000 đồng. Nhiều hộ dân ở thôn Tân Lập cũng rơi vào cảnh tương tự. “Chúng tôi mong chính quyền hỗ trợ tìm nguồn nước và đầu tư thủy lợi để bảo đảm tưới tiêu mùa khô”, ông An kiến nghị.

Dẫu vậy, hoa cà-phê vẫn vô tư nở trắng, đón nắng vàng rực rỡ. Đời hoa nở, đời ong bay, chỉ người trồng cà-phê là thảng thốt vì nắng hạn, tức tưởi khi mưa dầm.

Tôi nhớ lời một nữ doanh nhân ngành sữa vài năm trước: “Bớt cao su, bớt cà-phê, tăng rừng nguyên sinh thì sẽ bớt hạn, bớt ngập”. Nhưng giá cà-phê vài năm nay tăng vọt, hiện hơn 130.000 đồng/kg, trong khi 20 kg lúa (giá 5.800-6.600 đồng/kg tùy loại) mới mua được 1 kg cà-phê. Giảm diện tích cà-phê giờ đây là điều khó khả thi.

Rõ ràng là “tiến thoái lưỡng nan”. Người dân vừa bất an với hậu quả quy hoạch trồng trọt mất kiểm soát, vừa gồng mình chống hạn bằng cách khoan giếng sâu, mua nước, hoặc dùng máy bơm công suất lớn để đưa nước lên cao. Anh Lê Văn Tài, 40 tuổi, ở thôn Đắk Đ’rông, xã Cư Knia (huyện Cư Jút, Đắk Nông), là một trong những người tiên phong khoan giếng sâu để bảo đảm nước tưới.

Tổng diện tích cà-phê Việt Nam khoảng 700.000 ha, chủ yếu là robusta. Tây Nguyên chiếm hơn 90% diện tích: Đắk Lắk (200.000 ha), Lâm Đồng (150.000 ha), Đắk Nông (120.000 ha), Gia Lai (80.000 ha), Kon Tum (20.000 ha). Miền bắc và Bắc Trung Bộ trồng arabica: Sơn La (15.000 ha), Điện Biên và Yên Bái (2.000-3.000 ha).

“Khoan đến mũi thứ ba mới thấy nước. Nhưng mừng chưa được bao lâu thì nước nhiễm phèn nặng”, anh Tài kể. Không nản, anh tìm cách xử lý bằng vôi: “Tôi bơm nước vào bồn, hòa vôi, để lắng, rồi xử lý thêm lần nữa cho chắc”. Nước giảm phèn đáng kể, anh mới dám tưới cho vườn cà-phê.

Tuy nhiên, không phải ai cũng cẩn thận như anh. Nhiều hộ trong vùng gặp nước nhiễm phèn nhưng vẫn tưới trực tiếp vào gốc (tưới dí), tránh lên lá. “Họ bảo tưới dí thì phèn không làm cháy lá. Nhưng tôi thấy không ổn. Nước phèn ngấm vào đất, ảnh hưởng rễ cây và chất lượng hạt”, anh Tài lo ngại.

3a.jpg
Lối thâm canh độc canh đòi hỏi nhiều nước tưới.

Nhân giống chống đỡ hạn hán

Giá cà-phê như đòn bẩy: Thấp thì cây bị chặt bỏ, cao thì người người đổ xô trồng. Dù đất xấu, sỏi đá, xa nguồn nước, nhiều người vẫn lạc quan: “Không có đất nào xấu cả”. Tuy nhiên, việc lạm dụng phân bón tổng hợp khiến nụ cà-phê bị đen, lá cháy, cây thiếu kali, thừa đạm, trở nên còi cọc. Cùng với đó, tư duy trồng trọt kiểu “hôi của” - nhanh tay, nhanh mắt - dễ dẫn đến tranh giành, đất bạc màu, cây kém chất lượng. Cũng khó khuyên bà con thâm canh bền vững khi bao mối lo cơm áo gạo tiền trước mắt.

Hiện đang là thời điểm chuẩn bị hố trồng, xuống giống cà-phê cho mùa mưa. Người mới làm rẫy thường băn khoăn: Nên chọn cà-phê thực sinh hay cà-phê ghép? Cà-phê thực sinh là gieo hạt trực tiếp, không can thiệp. Cà-phê ghép, phổ biến ở Tây Nguyên, thường gọi là “cà-phê xanh lùn ghép gốc mít” - tức dùng gốc cà-phê mít (phổ biến ở Bắc Trung Bộ) ghép với mắt cà-phê xanh lùn bằng phương pháp ghép nêm. Giống này chịu hạn tốt, kháng bệnh rỉ sắt và nấm hồng. (Giống do hai ông Phạm Quang Sơn và Phạm Xuân Trường tuyển chọn và lai tạo từ những năm 1990, được Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lâm Đồng công nhận là giống cà-phê cao sản đầu dòng, cho phép lưu hành trên thị trường từ tháng 10/2006 - PV).

Sau vụ thu hoạch 2024 kém về lượng nhưng cao về giá, người trồng lại lo lắng khi nhiều rẫy xuất hiện nụ đen, lá đỏ, rễ bị nấm hồng. Họ tự hỏi: Do thiếu nước, bón phân sai, chăm sóc kém hay giống thoái hóa? Có lẽ, trồng cà-phê cần bài học dài hơi, chứ không chỉ có rẫy, có giống là có trái.

Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI) đã chọn tạo các giống robusta (TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9, TR11, TR12, TR13, TR14, TR15, TRS1), cà-phê dây, xanh lùn và 6 giống arabica (TN1, TN2, TN6, TN7, TN9, THA1), nổi bật với năng suất cao, chất lượng tốt, chịu hạn và kháng bệnh.

Theo Bài và ảnh: DUYÊN DUYỀN (NDO)

Có thể bạn quan tâm

Trả lại 'khoảng trời' cho trẻ thơ - Bài 1: Đôn đáo tìm chỗ chơi cho con

Trả lại 'khoảng trời' cho trẻ thơ - Bài 1: Đôn đáo tìm chỗ chơi cho con

Mỗi dịp hè về, câu hỏi: “Trẻ em sẽ chơi ở đâu?” lại trở thành mối bận tâm của nhiều bậc phụ huynh. Nhiều trẻ vì thiếu sân chơi đã phải giam mình trong nhà với điện thoại, tivi. Hè về, trẻ em rất cần một sân chơi đúng nghĩa, không chỉ là chốn nô đùa an toàn, mà còn là nơi ươm mầm nhân cách.

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

“Khánh Hòa là xứ trầm hương/Non cao biển rộng người thương đi về” - những câu thơ của nhà nghiên cứu Quách Tấn trong biên khảo Xứ trầm hương vừa là sự khẳng định danh xưng của một miền đất, vừa như lời mời gọi lữ khách bốn phương tìm về với thủ phủ của trầm hương Việt Nam.

'Hoàng tử bé' và giấc mơ tôn vinh pháp lam Việt

'Hoàng tử bé' và giấc mơ tôn vinh pháp lam Việt

Trong tiểu thuyết “Hoàng tử bé” của nhà văn Pháp Antoine de Saint-Exupéry có một câu nói đầy tính triết lý về tình yêu của hoàng tử với đóa hồng rằng, không phải vì bản thân đóa hồng đặc biệt mà “chính thời gian cậu đã dành cho đóa hồng của cậu, làm cho nàng trở nên quan trọng đến thế”.

Thuốc giả, thuốc kém chất lượng hoành hành - Bài 2: Có tiếp tay, buông lỏng quản lý?

Thuốc giả, thuốc kém chất lượng hoành hành - Bài 2: Có tiếp tay, buông lỏng quản lý?

Thuốc là mặt hàng đặc biệt, liên quan trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng người dân. Sau hàng loạt vụ sản xuất, buôn bán thuốc giả, thuốc kém chất lượng vừa bị bắt giữ, dư luận đặt câu hỏi: Các cơ quan được giao quản lý, giám sát đã làm hết trách nhiệm và xử lý quyết liệt, công tâm chưa?

Uống trà đi!: Bản Liền, chuyện giờ mới kể

Uống trà đi!: Bản Liền, chuyện giờ mới kể

Từng vạt núi lở vẫn còn nguyên dấu tích, đường chưa rõ ra đường, dằn xóc, lắc lư, cùng bao lần thót tim khi bánh xe chỉ cách mép vực sâu chưa đầy gang với, đường vào Bản Liền hiện nay vẫn đầy nham nhở, bụi mù, chưa bình phục sau trận mưa lũ lịch sử 9.2024.

Lập Trung tâm tài chính quốc tế để Việt Nam bứt phá - Bài 1: Mở lối thu hút dòng vốn mới

Lập Trung tâm tài chính quốc tế để Việt Nam bứt phá - Bài 1: Mở lối thu hút dòng vốn mới

Với việc hình thành Trung tâm tài chính quốc tế tại TPHCM và Đà Nẵng, một giai đoạn mới cho phát triển của các vùng kinh tế đặc thù, hình thành cầu nối hút vốn mới cho nền kinh tế. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết để tạo hành lang cho các trung tâm tài chính vận hành.

Làng tỉ phú... tái nghèo

Làng tỉ phú... tái nghèo

Hàng chục hộ dân trong một làng ở vùng cao Quảng Nam bỗng chốc trở thành "tỉ phú" nhờ nguồn tiền đền bù từ dự án thủy điện. Nhưng rồi chỉ sau mấy mùa rẫy, họ lại nhanh chóng nằm trong diện… hộ nghèo.

Mỹ vị miền trung du

Mỹ vị miền trung du

Không chỉ là một loại thực phẩm có bề dày lịch sử, mà ở xứ Quảng còn có một loại phở khác biệt được gọi là phở sắn khô với cách làm, nguyên liệu, hương vị hết sức độc đáo mà chẳng nơi nào có được.