Gìn giữ, lan tỏa nghệ thuật bài chòi dân gian và hát bội là cách mà quê hương “đất Võ, trời Văn” phát huy giá trị di sản cha ông để lại, góp phần làm đa dạng nền văn hóa Việt Nam đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng và phát triển văn hóa, con người mới hôm nay.
Từ nhiều đời nay, di sản bài chòi và hát bội đã “bén rễ” vào đời sống văn hóa người dân đất Võ, là vốn quý của cha ông trao truyền đến tận ngày nay. Sự quan tâm của tỉnh, chính quyền các địa phương, cùng tâm huyết của đội ngũ nghệ nhân, nhà nghiên cứu đã góp phần khơi dòng để di sản bài chòi, hát bội lan tỏa trong đời sống cộng đồng.
 |
| Những đợt liên hoan hát bội là dịp để nghệ nhân giao lưu, chung tay bảo tồn di sản. Ảnh: NGỌC NHUẬN |
Gìn giữ, trao truyền di sản
Ngoài việc thành lập CLB bài chòi huyện và ở các xã, thị trấn, trường học, huyện Tuy Phước thường xuyên lồng ghép bài chòi khi tổ chức các sự kiện văn hóa, mở các lớp tập huấn, hội thi bài chòi dân gian để lan tỏa giá trị di sản, thu hút nhiều người yêu thích bài chòi tham gia, nhất là giới trẻ.
Nghệ nhân ưu tú (NNƯT) Nguyễn Phú, Chủ nhiệm CLB bài chòi dân gian huyện Tuy Phước, cho biết: “Huyện rất quan tâm trong việc đưa bài chòi vào trường học, cũng như hỗ trợ một phần nhỏ kinh phí để các CLB bài chòi hoạt động. Sự quan tâm của huyện cùng với nỗ lực của đội ngũ nghệ nhân đã tạo hiệu ứng tốt, giúp chúng tôi tìm được lực lượng nghệ nhân trẻ để trao truyền di sản”.
Vốn là một hướng dẫn viên du lịch tự do, nhưng vì hâm mộ bài chòi mà chị Trần Thị Như Thường tham gia CLB bài chòi xã Phước Quang (huyện Tuy Phước) để học hô bài chòi. Chị Thường chia sẻ: “Giờ đây tôi đã tự tin tham gia hội bài chòi để diễn phục vụ công chúng. Điều khiến tôi vui nhất là trong những lần dẫn tour du lịch, tôi có thể giới thiệu và hô thai, rút thẻ để du khách thưởng thức. Tôi rất tự hào vì góp phần trong việc lan tỏa giá trị di sản văn hóa của quê hương Bình Định”.
TX Hoài Nhơn rất quan tâm định hướng bảo tồn, khai thác giá trị di sản văn hóa vật thể và di sản phi vật thể hát bội, bài chòi dân gian để mở hướng phát triển du lịch văn hóa. Đến nay, 17/17 phường, xã ở TX Hoài Nhơn đều thành lập CLB bài chòi dân gian; có Đoàn nghệ thuật hát bội Hoài Nhơn hoạt động trong thị xã.
NNƯT Lý Thành Long, Chủ nhiệm CLB bài chòi TX Hoài Nhơn, tâm tình: “Thị xã tạo mọi điều kiện thuận lợi, khuyến khích đội ngũ nghệ nhân bài chòi hoạt động, truyền dạy di sản để đưa bài chòi gần gũi với công chúng”.
Cùng chung niềm vui, nghệ nhân Nguyễn Xuân Huệ, Trưởng Đoàn nghệ thuật hát bội Hoài Nhơn, thổ lộ: “Toàn bộ hệ thống sân khấu, âm thanh, ánh sáng, đạo cụ, phục trang của Đoàn là do thị xã mua sắm trang bị. Chúng tôi hoạt động theo phương thức tự chủ tài chính, nhưng thị xã rất quan tâm hỗ trợ mọi mặt để chúng tôi tập luyện tham dự những sự kiện do thị xã và tỉnh tổ chức”.
Phát huy giá trị di sản gắn phục vụ du lịch
Từ khi nghệ thuật hát bội được Bộ VH-TT&DL công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2015 và nghệ thuật bài chòi Trung bộ được UNESCO ghi danh di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2017, tỉnh Bình Định đã ban hành nhiều đề án, chính sách để bảo tồn, phát huy giá trị hai loại hình nghệ thuật này. Đội ngũ nghệ nhân hoạt động nghệ thuật cũng được quan tâm động viên đóng góp tài năng, công sức giữ gìn, truyền dạy di sản bài chòi, hát bội cho lớp kế thừa.
NNƯT Minh Lưỡng - Giám đốc Công ty TNHH Biểu diễn nghệ thuật hát bội Nhơn Hưng, Chủ nhiệm CLB bài chòi TX An Nhơn, hồ hởi cho biết: “Tin vui lớn nhất cho đội ngũ nghệ nhân là năm nay tỉnh đã ban hành chính sách bảo tồn và phát huy các loại hình nghệ thuật truyền thống tỉnh Bình Định, giai đoạn 2024 - 2028 quy định mức kinh phí hỗ trợ cho các CLB, đoàn nghệ thuật hát bội không chuyên hoạt động. Đây là động lực rất lớn để chúng tôi giữ “lửa nghề”, trao truyền di sản bài chòi, hát bội”.
TP Quy Nhơn là nơi tỉnh chọn tổ chức nhiều sự kiện văn hóa, thể thao, du lịch mang tầm quốc gia, quốc tế và cũng là nơi quảng bá rộng rãi nghệ thuật bài chòi, hát bội của Bình Định đến du khách thông qua việc duy trì hội bài chòi dân gian của thành phố, hoạt động biểu diễn nghệ thuật của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh tại Quảng trường Nguyễn Tất Thành vào dịp cuối tuần. Nhiều hội thi, liên hoan bài chòi, hát bội do tỉnh tổ chức tại TP Quy Nhơn cũng góp phần lan tỏa giá trị nghệ thuật bài chòi, hát bội.
Ông Văn Bá Dũng, Giám đốc Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh, cho biết: “Ngoài dàn dựng thêm nhiều tiết mục bổ sung kho kịch mục biểu diễn, chúng tôi còn làm nhiều chương trình đưa học sinh, du khách đến tham quan, tìm hiểu nghệ thuật hát bội, bài chòi tại Nhà hát; mời nghệ nhân về tập huấn bài chòi dân gian cho diễn viên của Đoàn ca kịch bài chòi Bình Định, sau này sẽ mở hướng tổ chức thêm hội bài chòi dân gian tại Nhà hát. Du khách đến Nhà hát không những được xem hát bội, dân ca bài chòi, trải nghiệm vẽ mặt nạ hát bội, mặc trang phục hát bội chụp ảnh mà còn có thể “thượng chòi” vui hội bài chòi dân gian”.
Cùng với việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản bài chòi, hát bội, tỉnh Bình Định cũng định hướng phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể khác, như: Võ cổ truyền Bình Định, các lễ hội, làng nghề… gắn với phát triển du lịch văn hóa. Giám đốc Sở VH&TT Tạ Xuân Chánh cho biết: “Chúng tôi sẽ tham mưu tỉnh tổ chức các hoạt động ngoại giao văn hóa để quảng bá các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của Bình Định đến du khách trong và ngoài nước. Tiếp tục đề xuất tỉnh ban hành chính sách hỗ trợ trực tiếp cho các nghệ nhân trao truyền di sản văn hóa phi vật thể; đặc biệt đẩy mạnh hoạt động đưa nghệ thuật hát bội, bài chòi đến với công chúng, truyền dạy hai loại hình nghệ thuật này trong cộng đồng và trong trường học để tìm ra những hạt nhân trẻ tiếp nối giữ gìn di sản của cha ông”.
ĐOÀN NGỌC NHUẬN
