Điệp khúc lạc điệu

(GLO)- Năm 2010, UBND tỉnh có Quyết định số 681/QĐ-UBND về việc phê duyệt quy hoạch trồng trọt gắn với công nghiệp chế biến trên địa bàn tỉnh đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2020. Nhưng hiện nay nông dân chuyển đổi cây trồng một cách ồ ạt làm vỡ cơ cấu quy hoạch của một số loại cây trồng như: mì, cao su, hồ tiêu, cây điều, cây bông vải, khiến hoạt động sản xuất nông nghiệp vốn đang thiếu bền vững lại càng bấp bênh hơn.

Khi quy hoạch trồng trọt bị phá vỡ sẽ nảy sinh hàng loạt quan ngại, trước hết là vấn đề cung-cầu. Một khi cung vượt cầu, điều tất yếu xảy ra là giá giảm xuống, nông sản không có đầu ra, sản xuất trở nên bấp bênh, kém hiệu quả, chất lượng sản phẩm cũng sẽ khó cạnh tranh với nông sản cùng loại của các nước trên thế giới. Thêm một vấn đề đáng quan tâm nữa là canh tác xô bồ, thiếu đầu tư chiều sâu khiến tài nguyên đất bị khai thác kiệt quệ, nhanh suy thoái, bạc màu…
 

Ảnh: Đức Thụy

Đến hiện nay, việc quy hoạch vùng nguyên liệu gắn với công nghiệp chế biến theo Quyết định 681 của UBND tỉnh là chi tiết cụ thể nhất cho từng loại cây của tỉnh như: mì, mía, cao su, cà phê, hồ tiêu, cây bông vải, thuốc lá, cây điều, chè và đậu đỗ các loại.

Theo quy hoạch, đến năm 2015 tổng diện tích các loại cây nguyên liệu là 330.200 ha, tăng 18,1% so với năm 2010, bao gồm: cây mía 25.000 ha, cây mì 50.000 ha, cây thuốc lá 5.000 ha, cây bông 3.500 ha, cây hồ tiêu 6.000 ha, cây điều 25.000 ha, cây cà phê 76.400 ha, cây cao su 122.500 ha, cây chè 1.200 ha, cây đậu đỗ các loại 12.000 ha.

Đến năm 2020, tổng diện tích các loại cây nguyên liệu là 344.582 ha tăng 4,5% so với năm 2015, bao gồm cây mía 25.000 ha, cây mì 50.000 ha, cây thuốc lá 5.000 ha, cây bông 5.000 ha, cây hồ tiêu 6.000 ha, cây điều 27.000 ha, cây cà phê 80.000 ha, cây cao su 130.082 ha, cây chè 1.500 ha, cây đậu  đỗ các loại 15.000 ha.

Quy hoạch đã có, song thực tế hiện nay nông dân chạy theo hướng tự phát nên tính rủi ro rất cao. Theo quy luật cung cầu, người dân chạy theo thị trường là đúng vì họ cảm thấy có lợi, nhưng kiểu sản xuất manh mún không theo quy hoạch tiềm ẩn những rủi ro không thể lường trước.

Thời gian gần đây, nông dân đổ xô mua đất để trồng hồ tiêu diễn ra rất phổ biến và trên phạm vi rộng. Không còn đất sản xuất, nhiều hộ dân ở “thủ phủ” hồ tiêu Chư Pưh, Chư Sê tìm đến huyện Mang Yang, Đak Đoa mua đất để trồng hồ tiêu.

Ông Huỳnh Thế Khiển, thị trấn Nhơn Hòa, huyện Chư Pưh cho biết: Đất đai ở Mang Yang, Đak Đoa còn khá nhiều, sâu bệnh chưa xuất hiện, tình trạng tiêu chết ở vùng này rất thấp nên chúng tôi sang đây mua đất trồng tiêu. Tình trạng phát triển loại cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao này đã phá vỡ quy hoạch cơ cấu cây trồng ở các địa phương cũng như của tỉnh.

Thống kê chưa đầy đủ của Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh, hiện toàn tỉnh có khoảng 11.000 ha hồ tiêu, vươn lên dẫn đầu cả khu vực Tây Nguyên về diện tích; trong khi đó quy hoạch đến năm 2020, toàn tỉnh phấn đấu đạt 9.000 ha hồ tiêu kinh doanh.

Theo quy hoạch, toàn tỉnh trồng khoảng 50 ngàn ha mì nhưng thực tế hiện nay đã nhảy lên khoảng 52 ngàn ha. Với việc tăng đột biến diện tích cây mì đã kéo theo nhiều hệ lụy như: đất đai bị bạc màu, khô cằn, khó cải tạo. Diện tích mì tăng nhanh cũng do tập quán canh tác của đồng bào dân tộc thiểu số chỉ quen sản xuất cây bắp, cây mì vì ít tốn công chăm sóc, đầu tư thấp.

Không thể phủ nhận, việc đưa cây mì vào trồng đã tận dụng được nhiều diện tích đất không trồng được các loại cây khác do bạc màu và thiếu nước, giúp nông dân tăng thu nhập, nhất là người dân miền núi. Thế nhưng tác hại của việc phát triển diện tích trồng mì thì ai cũng nhìn thấy, đó là diện tích cây mì ngày càng lớn thì diện tích cho cây trồng khác bị thu hẹp lại, rừng và đất rừng cũng bị mất đi; nguy cơ sa mạc hóa, mất cân bằng sinh thái sẽ xảy ra trong những năm tới trên những diện tích trồng mì là khó tránh khỏi.
 

Tình trạng nông dân tự phát tăng diện tích một số loại cây trồng là điều rất đáng lo ngại. Mặc dù đã có khuyến cáo, vận động nhưng tư duy của nông dân khó thay đổi, vì họ làm theo tập quán và chỉ nghĩ đến lợi ích trước mắt.

Nhiều chuyên gia cho rằng, điệp khúc “được mùa-mất giá”, “trồng-chặt” đã lặp lại rất nhiều năm nhưng dường như vẫn chưa có một giải pháp cụ thể nào cải thiện được tình hình.

Điều này cũng cho thấy, phát triển nông nghiệp chưa gắn với nhu cầu của thị trường, sản lượng không ổn định, giá cả bấp bênh... gây ra những khó khăn không chỉ cho người dân mà còn cho cả nền kinh tế.

Vấn đề cấp bách hiện nay để tránh tình trạng phá vỡ quy hoạch là mỗi địa phương giám sát, tuyên truyền, vận động người dân giữ nguyên hiện trạng diện tích các loại cây trồng nói trên và đầu tư để tăng năng suất chất lượng sản phẩm. Đồng thời, muốn có quy hoạch đúng, cơ quan quản lý cần xác định lại những nông sản chủ lực xuất khẩu; nghiên cứu, phân tích, dự báo thị trường tiêu thụ cụ thể như sản lượng bao nhiêu là đủ, chất lượng như thế nào, thậm chí giá cả ra sao theo từng giai đoạn.

Với diện tích còn lại, phải định hướng cho người dân trồng cây gì cho phù hợp. Đặc biệt, cần thiết lập chuỗi liên kết, cung ứng từ sản xuất- chế biến-thị trường ổn định.

Ông Lê Văn Lịnh-Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT cho biết: Để giải quyết vấn đề đầu ra cho sản phẩm nông nghiệp, thời gian qua lãnh đạo tỉnh cũng đã mở rộng và tìm thị trường mới bên cạnh các thị trường truyền thống. Đồng thời bằng nhiều nguồn vốn khác nhau, đã đầu tư giúp cho nhân dân phát triển sản xuất theo chiều sâu từ sản xuất, chăm sóc, thu hoạch, bảo quản, ứng dụng khoa học kỹ thuật, bình ổn giá... Có như vậy, quy hoạch cây trồng không phá vỡ, sản xuất nông nghiệp ổn định và phát triển đúng hướng.

Anh Khoa