Đi tìm truyền nhân viết kinh Phật trên lá buông

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Từ lâu, kinh Phật được viết trên lá buông đã nổi tiếng không chỉ ở vùng Bảy Núi, tỉnh An Giang mà cả khu vực ĐBSCL. Nghệ thuật này đã được người Khmer An Giang gìn giữ và phát huy gần 1 thế kỷ nay.
Theo nghệ nhân Chau Ty, Trụ trì chùa Svay-xo (Soài so), người duy nhất thông thạo về chữ và cách viết kinh Phật trên lá buông; khắc chữ trên lá buông sẽ không bị phai màu theo năm tháng, từng nét chữ còn rõ mồn một dù có bị thấm nước.
Tìm truyền nhân
Theo con đường độc đạo dài hơn 90km từ Cần Thơ đến thị trấn Tri Tôn, tỉnh An Giang, chúng tôi tìm về chùa Svay-xo, ngôi chùa cổ còn lưu giữ những bộ kinh lá được xem như là những bộ kinh Phật “kinh điển” nhất của người Khmer An Giang. Tuy nhiên, để đến được chùa Svay-xo, chúng tôi phải men theo con đường nông thôn từ trung tâm thị trấn Tri Tôn về xã Núi Tô thêm 2km nữa.
Thật ra, không chỉ ngôi chùa này còn lưu giữ những bộ kinh trên lá buông nổi tiếng, mà một số chùa Khmer thuộc 2 huyện Tri Tôn và Tịnh Biên cũng còn lưu giữ. Nhưng vì sư cả Chau Ty, trụ trì của chùa Svay-xo, cũng là người duy nhất thông thạo về chữ và cách viết kinh Phật trên lá buông.
Bởi việc viết kinh Phật trên lá buông không đơn thuần là sao chép lại văn bản đã có, mà người viết phải hiểu và đọc được loại chữ được cho là chữ cổ, với nhiều nét viết rất khó, cần kiên trì mới học và thông thạo hết từng nét chữ này, khác với loại chữ viết mà người Khmer của vùng ĐBSCL đang sử dụng.
 
Sư cả Chau Ty thị phạm cách viết kinh trên lá buông
Chúng tôi hiếu kỳ muốn tìm hiểu về loại thư tịch cổ này có nguồn gốc từ đâu và tổ sư truyền lại nghệ thuật viết kinh là ai, nhưng sư cả Chau Ty suy tư hồi lâu mới trả lời. Dù tuổi “thất thập cổ lai hy” nhưng sư cả vẫn không biết được tổ sư của loại kinh này là ai, mà chỉ thông tin là từ khi xuất gia vô chùa, được học chữ Khmer cổ, rồi được các sư cả dạy cho viết kinh trên lá buông, nhờ đó mà thông thạo từ khâu chọn nguyên liệu đến việc khắc (viết) chữ. Bật mí về thâm niên trong nghề, tính từ năm 1966 đến nay, ông viết kinh trên lá buông ngót ngét cũng đã hơn 50 năm.
Theo ông, kinh Phật được viết trên lá buông là loại thư tịch cổ quý hiếm của người dân tộc Khmer, đã tồn tại hơn 1 thế kỷ qua, thường có 4 loại kinh: kinh Phật; truyện cổ dân gian; hội hè, trò chơi dân gian và bài giáo huấn dân gian. Mặc dù phân ra 4 loại kinh, nhưng tất cả đều có một điểm chung là dạy con người làm điều lành, lánh điều dữ và chỉ được mở ra thuyết pháp vào những dịp quan trọng như: lễ Phật đản, lễ dâng bông, dâng y cà sa, lễ cúng trăng, lễ Dolta - cúng ông bà…
Dường như có vẻ nuối tiếc cho loại hình nghệ thuật này, sư cả Chau Ty cho biết, ngày nay việc viết kinh trên lá buông ngày càng mai một, bởi nó đòi hỏi sự kỳ công, tỉ mỉ ở người chép kinh để làm được một bộ kinh lá hoàn chỉnh, để đời. Nhưng giờ đây, các vị sư trẻ ít ai học viết kinh này, vì đây là loại chữ cổ với nhiều nét viết, rất khó, cần kiên trì, nhẫn nại thì mới học được. Ngoài ra, yếu tố khách quan là do thiếu lá buông (phải mua tận Campuchia, hay còn rất ít chỉ ở vùng Tịnh Biên, An Giang) mới có. Theo sự mô phỏng của sư cả Chau Ty thì loại này gần giống với lá thốt nốt nhưng có độ dai và dẻo hơn lá thốt nốt.
Sự kỳ công tạo nên nét văn hóa đặc trưng
Sư cả Chau Ty cho biết, ngày xưa Tri Tôn là một huyện có dân cư thưa thớt nhất tỉnh An Giang, đa phần là người Khmer sinh sống. Cũng vì vậy mà giấy viết hiếm, các bậc tiền bối đã nghĩ ra cách viết chữ trên loại lá này thay thế giấy viết, nhưng phải rất kỳ công từ khâu tái chế nguyên liệu cho đến hoàn thành một bộ kinh.
Theo đó, lá buông được chọn để chép kinh là loại lá còn non, mới trổ ra khỏi thân, sau đó được che chắn cẩn thận và chờ tới lúc lá bắt đầu già thì chặt xuống, bào nhẵn và tái chế theo công thức riêng của người Khmer để lá không bị héo, không bị ẩm mốc và tăng độ bền. Thường một lá buông để chép kinh có chiều rộng 5cm và dài 80cm.
Việc chép kinh trên lá buông quả thực không đơn giản như viết kinh trên giấy, mà phải dùng một loại bút chuyên dụng. Loại bút này người Khmer gọi là “đéc-cha”, được làm bằng gỗ, vừa tay cầm, một đầu có gắn mũi kim nhọn để khắc chữ xuống thân lá. Khi đó tay phải cầm bút và điều khiển đầu bút, còn tay trái giữ lá, nhưng đầu bút phải tựa lên ngón cái của bàn tay kia.
 
Kinh lá buông và bút đéc-cha
Cái khó nhất là sự kết hợp nhịp nhàng giữa hai tay để nét chữ đều đặn và thẳng hàng. Sau khi chữ được khắc sẽ dùng mực tẩm lên lá, để mực thấm vào nét chữ đã khắc; chờ cho khô mực, lau sạch lá rồi kết nối từng lá lại thành bộ kinh sách.
“Dù có rơi xuống nước thì chữ viết vẫn không bị mất, vì chỉ cần dùng mực hoặc chất liệu có màu đen tẩm lên thì chữ sẽ nổi lên như lúc đầu”, sư Chau Ty bật mí.
Thông tường, một bộ kinh có số lượng từ 4 - 10 cuốn, mỗi cuốn có từ 20 - 60 lá buông, mỗi lá chỉ viết được 5 dòng, với hơn 150 chữ và phải mất 1 tháng mới hoàn thành 1 bộ kinh, không kể thời gian tái chế nguyên liệu. Hiện nay còn khoảng 100 bộ kinh lá, được phân bổ rải rác ở các chùa Khmer của 2 huyện Tri Tôn và Tịnh Biên (tỉnh An Giang), nhưng có nhiều nhất ở chùa Svay-ton (chùa Xà-tón) của huyện Tri Tôn.

Với sự kỳ công để hoàn thành một bộ kinh lá, Bộ VH-TT-DL đã công nhận “Tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá buông của người Khmer” là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2017; sư cả Chau Ty được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú vì duy trì loại hình nghệ thuật độc đáo này. Để loại hình nghệ thuật này không bị mai một, Sở VH-DL tỉnh An Giang cũng đã chủ động tìm lá buông để sư cả Chau Ty truyền lại cách viết kinh lá cho khoảng 20 vị sư, đại diện cho các chùa Khmer của 2 huyện Tri Tôn và Tịnh Biên.

Phan Tín (SGGP)

Có thể bạn quan tâm

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

(GLO)- Không chỉ bền bỉ gieo con chữ cho học trò nghèo, thầy Võ Trí Hoàn-Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS Quang Trung (xã Ia Tul, tỉnh Gia Lai) còn là người đam mê sưu tầm đồ xưa cũ. Với thầy, mỗi món đồ là bài học sống động về lịch sử dân tộc mà thầy muốn kể cho học trò.

Tự hào 2 xã Anh hùng Ia Dơk, Kon Chiêng

Tự hào 2 xã Anh hùng Ia Dơk, Kon Chiêng

(GLO)- Trong kháng chiến chống Mỹ, xã Ia Dơk (tỉnh Gia Lai) là căn cứ cách mạng quan trọng, đồng thời cũng là nơi hứng chịu nhiều đau thương, mất mát. Những cánh đồng từng bị bom cày xới, những mái nhà bình yên hóa tro tàn, bao số phận người dân vô tội bị giặc sát hại.

Thủ lĩnh giữ rừng Hà Ra

Thủ lĩnh giữ rừng Hà Ra

(GLO)- Gần 40 năm gắn bó với rừng, ông Nguyễn Văn Chín-Giám đốc Ban Quản lý rừng phòng hộ Hà Ra (xã Hra, tỉnh Gia Lai) được biết đến như vị “thủ lĩnh giữ rừng” đặc biệt: từ việc biến lâm tặc thành người giữ rừng đến phủ xanh vùng đất cằn cỗi nơi “cổng trời” Mang Yang.

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

(GLO)- Hàng trăm năm qua, những gốc đa lặng lẽ vươn mình trong rừng già Kon Ka Kinh, thấm đủ chuyện nhân sinh để hóa thành "chứng nhân" của đại ngàn. Quần thể đa cổ thụ không chỉ tạo nên cảnh quan kỳ vĩ, mà còn trở thành di sản tinh thần gắn bó với bao thế hệ cư dân sống dựa vào rừng.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Trong hai năm 2024-2025, thủ phủ Tây Nguyên trúng đậm cà phê. Chỉ tính riêng huyện Đắk Mil (tỉnh Đắk Nông cũ), các lão nông đã sắm 1.000 ô tô trong năm 2024. Xã Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum cũ, nay thuộc tỉnh Quảng Ngãi giáp Lào và Campuchia) cũng chung niềm vui ấy...

Những đoản khúc Huế

Những đoản khúc Huế

Hôm ấy, trên xe khi đi qua đoạn đường gần Khách sạn Morin và Trung tâm Nghệ thuật Điềm Phùng Thị ở Huế, nhìn hàng cây rất đẹp, tôi nói với người lái xe: “Nếu thấy cây long não, em chỉ cho anh nhé”. 

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn (view) đắt giá nhất của người Rục ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa (Quảng Bình, nay là tỉnh Quảng Trị), đó là ngôi nhà có mặt tiền bao quát đồng lúa.

Vũ Văn Tam Lang & 50 cây violon đặc chế

Vũ Văn Tam Lang và 50 cây violon đặc chế

(GLO)- Cách đây vài năm, khi ngắm 22 cây đàn violon do ông Vũ Văn Tam Lang (phường An Phú, tỉnh Gia Lai) chế tác bằng tất cả tâm huyết được giới chuyên môn đánh giá cao, tôi thầm nghĩ, ông đã có thể tự hài lòng với những gì mình có.

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

(GLO)- Cuộc trò chuyện với hai nhân chứng sống - ông Hoàng Văn Tuyển và bà Huỳnh Thị Kim Xuyên đã đưa chúng ta trở lại những năm tháng kháng chiến đầy gian khổ, nơi tinh thần yêu nước và khát vọng cống hiến đã viết nên những trang đời đáng nhớ.

Vào rừng... chờ ươi bay

Vào rừng... chờ ươi bay

Sau 4 năm, khi những cánh rừng già miền núi TP.Đà Nẵng (Quảng Nam cũ) chuyển mình vào mùa ươi chín, hàng ngàn người dân lại có một cuộc 'di cư' tạm thời vào rừng sâu chờ 'lộc trời' rơi xuống để nhặt.

null