Emagazine

Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên

E-magazine Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên

Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên ảnh 1
 
Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên ảnh 2
 

Quá trình làm thuyền trải qua nhiều giai đoạn công phu gắn liền với những nghi thức nghiêm ngặt. Trước khi đi lấy cây gỗ, các thành viên trong gia đình không được chẻ củi, may vá, ủ nước vào bầu. Khi chặt cây, nếu cây đổ đè phải con vật nào đó, thân cây không nằm xuống đất, cây đổ mà ngọn đâm xuống hoặc chắn ngược dòng suối chảy hay bất chợt có một con vật chạy ngang qua thân cây; khi đi lấy cây gặp con rắn, con mang chạy ngang qua đường thì phải lùi ngày lại để tránh điềm xấu xảy ra... Nếu phạm những điều này đều bị coi là điềm xấu, việc làm thuyền sẽ không suôn sẻ.

Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên ảnh 3
 

Thuyền được làm ngay tại nơi lấy nguyên liệu. Để thuyền giữ được độ thăng bằng, không bị cong vênh, người thợ phải chọn những khúc gỗ to, thẳng; trong quá trình khoét rỗng lòng thuyền, đẽo mạn thuyền phải tính toán sao cho cân đối để khi xuống nước thuyền không bị nghiêng lệch. Sau đó, lần lượt đẽo từ đuôi thuyền, mũi thuyền rồi chia từng phần nhỏ để khoét lòng thuyền. Việc đẽo, khoét lòng thuyền bằng các dụng cụ đơn giản như rìu, rựa kết hợp giữa đục đẽo với đốt lửa nhằm vừa làm khô bớt lượng nước trong thân gỗ vừa dễ đẽo gọt vừa làm nóng thân gỗ để nong căng mạn thuyền.

Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên ảnh 4
 

Hiện nay, huyện Ia Grai còn bảo lưu nhiều yếu tố liên quan đến thuyền độc mộc, trong đó, tập trung chủ yếu ở 2 xã Ia Khai và Ia O. Trong đợt khảo sát vào năm 2020 của Bảo tàng tỉnh, xã Ia Khai có 16 chiếc, xã Ia O có 8 chiếc, đều còn sử dụng được. Đến tháng 9-2022, khi phối hợp cùng Bảo tàng Lịch sử quốc gia tiến hành khảo sát và nghiên cứu các loại hình thuyền truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, kết quả thống kê được ở xã Ia Khai còn 11 chiếc, Ia O còn 3 chiếc. Phần lớn thuyền còn sử dụng nhưng mức độ hư hỏng ngày càng lớn, phải chắp vá, chỉnh sửa mới dùng được. Như vậy, chỉ sau 2 năm, số lượng thuyền độc mộc đã giảm đi đáng kể. Trao đổi với người dân địa phương, chúng tôi được biết, một số thuyền do hư hỏng nặng, một số bị chìm xuống sông mất trong mùa nước lớn và một số đã bán cho những người sưu tầm.

Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên ảnh 5
 

Để bảo tồn và phát huy giá trị thuyền độc mộc, trước hết phải có người đẽo thuyền, nguyên liệu làm thuyền và người sử dụng thuyền. Tức là phải có môi trường để di sản tồn tại, phát huy. Thiếu một trong các yếu tố này thì mọi hoạt động bảo tồn chỉ mang tính tức thời và không mang lại hiệu quả cao. Hiện số lượng nghệ nhân ở 2 xã nói trên chỉ có 6 người thuần thục trong việc đẽo thuyền, đa phần đã lớn tuổi, già yếu. Số ít lớp trẻ biết kỹ thuật cơ bản về làm thuyền nhưng chỉ trên lý thuyết thông qua các lớp truyền dạy, thực tế thì chưa được thao tác trực tiếp, vì thế, kỹ năng thực hành chưa được đánh giá cao. Do đó, việc tiếp tục duy trì nghề làm thuyền độc mộc là hết sức khó khăn.

Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên ảnh 6
 

Ông Rmah Hyen (SN 1954, trú tại làng Bi, xã Ia O) là một trong những người đẽo thuyền giỏi ở huyện Ia Grai.

Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên ảnh 7
 

Còn ông Rơ Lan Pêng (SN 1937, trú tại làng Nú, xã Ia Khai) thì cho hay: Ông đã làm được khoảng 60 chiếc thuyền, chiếc làm gần đây nhất là năm 2012. “Ngày nay, việc chọn cây rất khó, một phần tuổi cao sức yếu nên mình ít làm thuyền độc mộc. Những lúc nhớ nghề thì mình chọn những khúc gỗ nhỏ làm thuyền độc mộc dạng mô hình trang trí”-ông Pêng tâm sự.

Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên ảnh 8
 

Trong xã hội hiện đại, việc đẽo thuyền độc mộc, một loại hình tri thức dân gian độc đáo đang bị mai một cũng là xu hướng tất yếu. Tuy nhiên, để giữ lại hồn cốt của di sản, để di sản thuyền độc mộc có môi trường tồn tại, để nghệ nhân có điều kiện thực hành di sản thì thiết nghĩ việc tiếp tục mở lớp truyền dạy nghề đẽo thuyền độc mộc, sửa chữa thuyền, chèo thuyền; tổ chức các cuộc thi đua thuyền độc mộc gắn liền với phát triển du lịch nhằm tạo sinh kế cho người dân… là vô cùng cần thiết. Song, cũng cần chú ý tới việc làm sao để duy trì mạch nguồn, khơi gợi khả năng sáng tạo và ý thức tự hào về văn hóa truyền thống của cộng đồng dân tộc tại chỗ. Đồng thời, cũng cần có cơ chế mở nhằm cung cấp nguồn nguyên liệu để nghệ nhân có cơ hội thực hành di sản, khuyến khích hoặc hỗ trợ người dân sử dụng thuyền độc mộc trong cuộc sống… Khi đó, di sản thuyền độc mộc sẽ có môi trường tiếp tục tồn tại và phát triển.


Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên ảnh 9
 

Có thể bạn quan tâm

Chủ động phòng ngừa, khắc phục hậu quả cháy mía

E-magazineChủ động phòng ngừa, khắc phục hậu quả cháy mía

(GLO)- Từ đầu vụ thu hoạch đến nay, toàn tỉnh xảy ra gần 100 vụ cháy mía, gây thiệt hại nặng nề cho bà con nông dân. Ủy ban nhân dân tỉnh đã có công văn hỏa tốc yêu cầu tập trung triển khai công tác phòng-chống cháy mía trên địa bàn tỉnh. Chính quyền các địa phương và ngành chức năng cũng vào cuộc điều tra làm rõ nguyên nhân, đề ra biện pháp phòng-chống cháy mía; phối hợp nhà máy đường tăng tốc thu mua mía để hạn chế thiệt hại cho người dân.

Nâng tầm thương hiệu yến sào

E-magazineNâng tầm thương hiệu yến sào

(GLO)- Khi nghề nuôi chim yến ngày càng nở rộ thì những sản phẩm chế biến từ tổ yến cũng đa dạng, phong phú hơn về chủng loại, kịp thời đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng và nâng cao hơn nữa thu nhập cho hộ sản xuất kinh doanh. Các cấp chính quyền và ngành chức năng trong tỉnh cũng đồng hành với người dân để phát triển nghề nuôi yến cùng các sản phẩm yến sào theo hướng bền vững.

Ôn thi tốt nghiệp THPT: Chủ động, linh hoạt

E-magazineÔn thi tốt nghiệp THPT: Chủ động, linh hoạt

(GLO)- Trước phương án mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) về nội dung đề thi tốt nghiệp THPT năm 2023, các đơn vị trường học trong tỉnh đã chủ động, linh hoạt đề ra giải pháp ôn tập phù hợp cho học sinh. Mục tiêu hướng đến là duy trì tỷ lệ tốt nghiệp THPT và nâng cao điểm trung bình các môn thi so với năm 2022.

“Bắt mạch” thời tiết giữa đại ngàn

E-magazine“Bắt mạch” thời tiết giữa đại ngàn

(GLO)- Để có cơ sở dữ liệu tin cậy cho bản tin dự báo thời tiết chính xác, kịp thời, cán bộ ngành khí tượng thủy văn “bắt mạch” thời tiết như thế nào? Theo chân một nhóm công tác, những mảnh ghép trong bức tranh thời tiết dần hiện ra với tất cả sự khó nhọc và công phu.

Đưa giá trị bảo vật quốc gia đến công chúng

E-magazineĐưa giá trị bảo vật quốc gia đến công chúng

(GLO)- Phó Giáo sư-Tiến sĩ Nguyễn Khắc Sử nhận định: Sưu tập công cụ Đá cũ An Khê là những cổ vật cổ xưa nhất và tiêu biểu nhất cho văn hóa nhân loại, được vinh danh là bảo vật quốc gia vì giá trị ngoại hạng về lịch sử văn hóa của chúng.

Nhộn nhịp những chuyến hàng đầu năm

E-magazineNhộn nhịp những chuyến hàng đầu năm

(GLO)- Sau Tết Quý Mão, giá cả nhiều mặt hàng nông sản chủ lực của tỉnh Gia Lai bật tăng so với những năm trước. Hoạt động xuất khẩu cũng trở nên nhộn nhịp. Đây là tiền đề mang đến nhiều kỳ vọng trong năm mới.
"Làng cà kheo"

E-magazine"Làng cà kheo"

(GLO)- Chiều chầm chậm thả xuống đường làng cái nắng xiên xiên cuối ngày. Ngôi nhà rông truyền thống làng Kon Măh (xã Hà Tây, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai) in cái bóng đồ sộ màu nâu trầm lên nền trời xanh lơ. Giữa khoảnh sân rộng rãi, bằng phẳng trước nhà rông vang lên giọng cười đùa của những đứa trẻ đang tụ tập đá bóng, đạp xe và… chơi cà kheo.
Tuần văn hóa-du lịch: Hứa hẹn trải nghiệm hấp dẫn

E-magazineTuần văn hóa-du lịch: Hứa hẹn trải nghiệm hấp dẫn

(GLO)- Tuần văn hóa-du lịch diễn ra từ ngày 22 đến 26-12 là sự kiện lần đầu tiên được tỉnh tổ chức để quảng bá văn hóa, con người và vùng đất Gia Lai. Với chuỗi hoạt động giàu bản sắc, sự kiện này hứa hẹn đem đến những trải nghiệm thú vị cho du khách về vùng đất cao nguyên giàu sản vật và tiềm năng phát triển.
Thiếu thuốc, vật tư y tế: Bệnh viện gặp khó, người dân thiệt thòi

E-magazineThiếu thuốc, vật tư y tế: Bệnh viện gặp khó, người dân thiệt thòi

(GLO)- Hai tháng qua, nhiều bệnh nhân khám-chữa bệnh bảo hiểm y tế (BHYT) tại các cơ sở y tế công trên địa bàn tỉnh phàn nàn về việc thiếu thuốc, vật tư y tế dẫn đến người bệnh có thẻ BHYT vẫn phải bỏ tiền túi mua thuốc bên ngoài. Thực trạng này không chỉ ảnh hưởng quyền lợi của người tham gia BHYT mà còn gây khó khăn cho công tác khám-chữa bệnh.
Gieo mầm cồng chiêng trong trường học

E-magazineGieo mầm cồng chiêng trong trường học

(GLO)- Năm 2005, Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đến nay, những giá trị cốt lõi, độc đáo của di sản văn hóa này được kế thừa, bảo vệ và phát huy bằng nhiều con đường. Trong đó, đưa cồng chiêng vào trường học để giáo dục thế hệ măng non tình yêu với văn hóa truyền thống đã được các địa phương trong tỉnh Gia Lai triển khai khá hiệu quả.
Nông dân Gia Lai thua lỗ vì rau rớt giá

E-magazineNông dân Gia Lai thua lỗ vì rau rớt giá

(GLO)- Thời điểm này năm trước, tại các vùng chuyên canh rau Đak Pơ, thị xã An Khê và TP. Pleiku (tỉnh Gia Lai) lúc nào cũng tấp nập phương tiện vận chuyển hàng đi tiêu thụ ở các tỉnh, thành miền Trung. Nhưng năm nay, giá rau xanh giảm mạnh và khó tiêu thụ khiến nhiều hộ nông dân lỗ nặng.
FrankFurt hợp tác bảo tồn hệ sinh thái Khu dự trữ sinh quyển thế giới Kon Hà Nừng

E-magazineFrankFurt hợp tác bảo tồn hệ sinh thái Khu dự trữ sinh quyển thế giới Kon Hà Nừng

(GLO)- Ngày 10-11 vừa qua, UBND tỉnh Gia Lai và Hội Động vật học FrankFurt tại Việt Nam đã ký kết bản ghi nhớ hợp tác xây dựng và thực hiện Dự án hỗ trợ bảo tồn thiên nhiên tại Khu dự trữ sinh quyển thế giới cao nguyên Kon Hà Nừng giai đoạn 2022-2026. Việc hợp tác là bước đệm để kêu gọi sự tham gia hỗ trợ của các tổ chức trong nước và quốc tế cùng đồng hành, tạo tiềm lực để bảo tồn bền vững hệ sinh thái rừng, giá trị đa dạng sinh học và các hoạt động phát triển bền vững.
Xây dựng thương hiệu nhãn Kông Chro

E-magazineXây dựng thương hiệu nhãn Kông Chro

(GLO)- Huyện Kông Chro hiện có gần 200 ha nhãn. Nhằm thúc đẩy phát triển sản phẩm thế mạnh của địa phương, tạo sinh kế bền vững, huyện đang tập trung xây dựng thương hiệu cho cây nhãn, hướng đến thị trường xuất khẩu.
Hội tụ sắc màu di sản

E-magazineHội tụ sắc màu di sản

(GLO)- Một cuộc hội tụ sắc màu văn hóa các dân tộc Việt Nam vừa diễn ra tại phố núi Pleiku trong 2 ngày cuối tuần qua. Ngày hội khẳng định sự phong phú, đặc sắc trong văn hóa của người Việt, dù sinh sống ở bất cứ nơi nào trên dải đất hình chữ S, các dân tộc vẫn luôn có cách gìn giữ và không ngừng làm giàu thêm di sản.