Emagazine

Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên

E-magazine Thuyền độc mộc: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Nguyên

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
 
 

Quá trình làm thuyền trải qua nhiều giai đoạn công phu gắn liền với những nghi thức nghiêm ngặt. Trước khi đi lấy cây gỗ, các thành viên trong gia đình không được chẻ củi, may vá, ủ nước vào bầu. Khi chặt cây, nếu cây đổ đè phải con vật nào đó, thân cây không nằm xuống đất, cây đổ mà ngọn đâm xuống hoặc chắn ngược dòng suối chảy hay bất chợt có một con vật chạy ngang qua thân cây; khi đi lấy cây gặp con rắn, con mang chạy ngang qua đường thì phải lùi ngày lại để tránh điềm xấu xảy ra... Nếu phạm những điều này đều bị coi là điềm xấu, việc làm thuyền sẽ không suôn sẻ.

 

Thuyền được làm ngay tại nơi lấy nguyên liệu. Để thuyền giữ được độ thăng bằng, không bị cong vênh, người thợ phải chọn những khúc gỗ to, thẳng; trong quá trình khoét rỗng lòng thuyền, đẽo mạn thuyền phải tính toán sao cho cân đối để khi xuống nước thuyền không bị nghiêng lệch. Sau đó, lần lượt đẽo từ đuôi thuyền, mũi thuyền rồi chia từng phần nhỏ để khoét lòng thuyền. Việc đẽo, khoét lòng thuyền bằng các dụng cụ đơn giản như rìu, rựa kết hợp giữa đục đẽo với đốt lửa nhằm vừa làm khô bớt lượng nước trong thân gỗ vừa dễ đẽo gọt vừa làm nóng thân gỗ để nong căng mạn thuyền.

 

Hiện nay, huyện Ia Grai còn bảo lưu nhiều yếu tố liên quan đến thuyền độc mộc, trong đó, tập trung chủ yếu ở 2 xã Ia Khai và Ia O. Trong đợt khảo sát vào năm 2020 của Bảo tàng tỉnh, xã Ia Khai có 16 chiếc, xã Ia O có 8 chiếc, đều còn sử dụng được. Đến tháng 9-2022, khi phối hợp cùng Bảo tàng Lịch sử quốc gia tiến hành khảo sát và nghiên cứu các loại hình thuyền truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, kết quả thống kê được ở xã Ia Khai còn 11 chiếc, Ia O còn 3 chiếc. Phần lớn thuyền còn sử dụng nhưng mức độ hư hỏng ngày càng lớn, phải chắp vá, chỉnh sửa mới dùng được. Như vậy, chỉ sau 2 năm, số lượng thuyền độc mộc đã giảm đi đáng kể. Trao đổi với người dân địa phương, chúng tôi được biết, một số thuyền do hư hỏng nặng, một số bị chìm xuống sông mất trong mùa nước lớn và một số đã bán cho những người sưu tầm.

 

Để bảo tồn và phát huy giá trị thuyền độc mộc, trước hết phải có người đẽo thuyền, nguyên liệu làm thuyền và người sử dụng thuyền. Tức là phải có môi trường để di sản tồn tại, phát huy. Thiếu một trong các yếu tố này thì mọi hoạt động bảo tồn chỉ mang tính tức thời và không mang lại hiệu quả cao. Hiện số lượng nghệ nhân ở 2 xã nói trên chỉ có 6 người thuần thục trong việc đẽo thuyền, đa phần đã lớn tuổi, già yếu. Số ít lớp trẻ biết kỹ thuật cơ bản về làm thuyền nhưng chỉ trên lý thuyết thông qua các lớp truyền dạy, thực tế thì chưa được thao tác trực tiếp, vì thế, kỹ năng thực hành chưa được đánh giá cao. Do đó, việc tiếp tục duy trì nghề làm thuyền độc mộc là hết sức khó khăn.

 

Ông Rmah Hyen (SN 1954, trú tại làng Bi, xã Ia O) là một trong những người đẽo thuyền giỏi ở huyện Ia Grai.

 

Còn ông Rơ Lan Pêng (SN 1937, trú tại làng Nú, xã Ia Khai) thì cho hay: Ông đã làm được khoảng 60 chiếc thuyền, chiếc làm gần đây nhất là năm 2012. “Ngày nay, việc chọn cây rất khó, một phần tuổi cao sức yếu nên mình ít làm thuyền độc mộc. Những lúc nhớ nghề thì mình chọn những khúc gỗ nhỏ làm thuyền độc mộc dạng mô hình trang trí”-ông Pêng tâm sự.

 

Trong xã hội hiện đại, việc đẽo thuyền độc mộc, một loại hình tri thức dân gian độc đáo đang bị mai một cũng là xu hướng tất yếu. Tuy nhiên, để giữ lại hồn cốt của di sản, để di sản thuyền độc mộc có môi trường tồn tại, để nghệ nhân có điều kiện thực hành di sản thì thiết nghĩ việc tiếp tục mở lớp truyền dạy nghề đẽo thuyền độc mộc, sửa chữa thuyền, chèo thuyền; tổ chức các cuộc thi đua thuyền độc mộc gắn liền với phát triển du lịch nhằm tạo sinh kế cho người dân… là vô cùng cần thiết. Song, cũng cần chú ý tới việc làm sao để duy trì mạch nguồn, khơi gợi khả năng sáng tạo và ý thức tự hào về văn hóa truyền thống của cộng đồng dân tộc tại chỗ. Đồng thời, cũng cần có cơ chế mở nhằm cung cấp nguồn nguyên liệu để nghệ nhân có cơ hội thực hành di sản, khuyến khích hoặc hỗ trợ người dân sử dụng thuyền độc mộc trong cuộc sống… Khi đó, di sản thuyền độc mộc sẽ có môi trường tiếp tục tồn tại và phát triển.


 

Có thể bạn quan tâm

Gia Lai: Rộn ràng trung thu

Gia Lai: Rộn ràng trung thu

(GLO)-Trung thu đang đến gần, không khí tập luyện và làm lân ở một số nơi ở trở nên sôi nổi. Người tỉ mỉ chế tác từng chiếc đầu lân, người hăng say luyện tập, góp phần giữ gìn truyền thống và mang niềm vui đến cho thiếu nhi.

Nông dân U60 biến vườn nho thành điểm check-in hút khách

Nông dân U60 biến vườn nho thành điểm check-in hút khách

(GLO)- Tọa lạc bên bờ kè sông Lại Giang (phường Bồng Sơn, tỉnh Gia Lai), vườn nho của ông Phùng Bá Thân (SN 1966) đã trở thành điểm check-in “gây sốt” mùa hè qua. Không chỉ hút mắt bởi sắc xanh và chùm nho trĩu quả, nơi đây còn gợi mở tiềm năng phát triển nông nghiệp gắn với du lịch trải nghiệm.

Không gian trẻ - trải nghiệm vui

E-magazine Không gian trẻ - trải nghiệm vui

(GLO)- Những mô hình do giới trẻ khởi xướng như Phiên chợ cộng đồng đậm tinh thần “sống xanh” đến khu tích hợp giữa ăn uống với giải trí, hay tổ chức workshop mỗi ngày… mang đến nhiều trải nghiệm thú vị, thu hút nhiều độ tuổi tham gia.

Gia Lai: Hợp lực để bứt phá

E-magazine Gia Lai: Hợp lực để bứt phá - Kỳ cuối: Hành động ngay, không hô hào quyết tâm suông

(GLO)- Nhận diện chính xác tiềm năng lợi thế là cơ sở quan trọng để toàn hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân Gia Lai cùng chung sức đóng góp vào công cuộc dựng xây quê hương trong giai đoạn mới. Tất cả cùng bắt tay vào hành động, không hô hào theo kiểu quyết tâm suông.

Liên kết vùng sau sáp nhập: Nền tảng cho nông nghiệp bền vững

Liên kết vùng sau sáp nhập: Nền tảng cho nông nghiệp bền vững

(GLO)- Sau sáp nhập, Gia Lai có nhiều tiềm năng phát triển nông nghiệp nhờ đất đai rộng lớn, màu mỡ cùng điều kiện khí hậu thuận lợi. Để nền nông nghiệp phát triển theo hướng bền vững, tỉnh cần đề ra giải pháp căn cơ, nhất là hình thành các vùng liên kết sản xuất gắn với thị trường xuất khẩu.

Toàn cảnh giao thông kết nối của tỉnh Lâm Đồng sau sáp nhập

E-magazine Toàn cảnh giao thông kết nối của tỉnh Lâm Đồng sau sáp nhập

Khi sáp nhập, tỉnh Lâm Đồng mới sẽ có không gian phát triển với nhiều tiềm năng. Để có thể phát huy tối đa những lợi thế thì hạ tầng giao thông đóng vai trò vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, hạ tầng giao thông vẫn còn nhiều hạn chế cần được đầu tư để đáp ứng yêu cầu phát triển trong tình hình mới.

Bà con nông dân trải bạt dưới từng gốc cà phê để thu hái. Ảnh: Vũ Thảo

E-magazine Chủ động ứng phó trước chính sách thương mại của Mỹ

(GLO)- Mỹ là một trong những thị trường đang chiếm khoảng 9-10% tổng kim ngạch xuất khẩu của tỉnh, với các mặt hàng chủ yếu như cà phê nhân, mủ cao su. Trước việc Mỹ sẽ áp mức thuế mới, nhiều doanh nghiệp đã chủ động ứng phó, điều chỉnh chiến lược thị trường, tối ưu chi phí, chuẩn hóa sản phẩm.

Những người trẻ dân tộc thiểu số đong đầy tình yêu buôn làng-Kỳ 1: Bệ phóng cho những ước mơ

E-magazine Những người trẻ dân tộc thiểu số đong đầy tình yêu buôn làng-Kỳ 1: Bệ phóng cho những ước mơ

(GLO)- Đồng hành cùng sự sáng tạo, đổi mới của người trẻ, các tổ chức Đoàn-Hội trên địa bàn tỉnh Gia Lai không chỉ là điểm tựa vững chắc mà còn trở thành bệ phóng, giúp họ tự tin bứt phá, vượt qua giới hạn bản thân và lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc sâu rộng trong cộng đồng.

Độc đáo ruộng bậc thang ở xã Dun

E-magazine Độc đáo ruộng bậc thang ở xã Dun

(GLO)- Ở xã Dun (huyện Chư Sê, tỉnh Gia Lai), những thửa ruộng bậc thang không chỉ là kết quả của quá trình lao động miệt mài mà còn thể hiện sự sáng tạo và khả năng thích nghi của người Jrai với thiên nhiên.

Tìm về ẩm thực xanh

E-magazine Tìm về ẩm thực xanh

(GLO)- Ẩm thực của người Bahnar, Jrai chế biến đơn giản, nguyên liệu thường là những thứ sẵn có trong tự nhiên. Nhưng không vì thế mà món ăn thiếu đi sự hấp dẫn, ngược lại còn rất tròn vị và tinh tế.