Nghệ sĩ Nay Pharr đắm đuối với t'rưng

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Có lẽ Nghệ sĩ Ưu tú Nay Pharr là người hiếm hoi ở Tây Nguyên đã mang tiếng đàn trưng đến với bạn bè ở hơn 30 nước trên thế giới. Với ông, âm nhạc dân tộc là huyết mạch của sự sống, trong đó, cây đàn trưng nghiễm nhiên là một phần không thể tách rời. Chỉ vào cây đàn trưng “huyền thoại” của mình, ông tự hào nói: “Mình đã cùng nó đi biểu diễn ở nhiều nước anh em trên khắp thế giới”.
Mới đây, chúng tôi tìm đến nhà nghệ sĩ Nay Pharr. Đó là một căn nhà tường gạch, lợp tôn ở đầu con hẻm thuộc làng Ơi HBiu, xã Chư Mố, huyện Ia Pa. Dạo này, ông hơi gầy, chân tay đã có phần run run nhưng nước da vẫn trắng và phong thái đĩnh đạc thì vẫn không thể lạc vào đâu được. Với nụ cười hóm hỉnh, ông nói: “Chỉ còn vài ngày nữa là bước sang tuổi 90 rồi. Cái đầu lúc nhớ, lúc quên”. Rồi như chợt nhớ ra điều gì, ông nói: “À, mà nhà báo nhớ viết tên mình chữ “Pharr” có 2 chữ “r” nhé. Có nhiều người cứ viết vắn tắt một chữ “r” thôi”. Ông kể, ngày trước cha mình là cụ Nay Der-người trí thức dân tộc có công sáng lập bộ chữ viết Jrai-nói rằng “Phar” phát âm theo tiếng Anh có nghĩa là xa (far), có lẽ với mong ước con mình sẽ tiến xa.
 Nghệ sĩ Ưu tú Nay Pharr bên chiếc đàn trưng huyền thoại. Ảnh: Đ.P
Nghệ sĩ Ưu tú Nay Pharr bên chiếc đàn t'rưng huyền thoại. Ảnh: Đ.P
Nói rồi, nghệ sĩ Nay Pharr mang chiếc đàn t'rưng huyền thoại đã cùng mình biểu diễn ở nhiều nước trên thế giới ra giới thiệu. Cây đàn giờ được bọc trong nhiều lớp bao tải, cất kỹ trong buồng. Từ ngày nghỉ hưu (năm 1992) đến nay, ông ít khi sử dụng đến nó. Theo ông, để tiếng đàn trưng được vang vọng và mang cái hồn của núi rừng thì phải đánh đàn với cả lực và tâm. Ông đứng cạnh cây đàn, 2 tay run run cầm chiếc dùi tre nhỏ lướt trên những ống tre. Cặp mắt lim dim, cả thân mình người nghệ sĩ lắc lư phiêu theo tiếng đàn vừa như gần gũi, vừa như xa xăm, có lúc như tiếng suối chảy róc rách, có lúc vút cao như chim hót, lại có lúc ầm ào như thác đổ…
Dứt mạch cảm xúc, ngồi thủng thẳng nhấp ly trà nóng, nghệ sĩ Nay Pharr kể cho chúng tôi nghe về cái duyên ông đến với đàn trưng. Ông nhớ lại: Trưng tiếng Jrai có nghĩa là “đàn thưa”. Cả thời Pháp thuộc, nó chưa bao giờ ra khỏi làng, bởi người ta cho nó là một thứ nhạc cụ của thời sơ khai. Năm 1952, ông đi bộ đội, làm văn công của Trung đoàn 120, đóng tại tỉnh Gia Lai-Kon Tum (cũ). Năm 1954, khi tập kết ra Bắc, ông mang theo đàn trưng nhưng không đánh. Đến khi Đoàn văn công Tây Nguyên được thành lập, cái đêm biểu diễn ra mắt yêu cầu phải có nhạc cụ Tây Nguyên thì nhạc sĩ Nhật Lai mới nhắc ông mang cây đàn trưng ra chơi. Chẳng thể từ chối, ông đánh liều mang đàn ra đệm cho bài “Ra đi” của chính nhạc sĩ Nhật Lai. Khi tiếng đàn vừa cất lên, tất cả khán giả đều vỗ tay tán thưởng vì lần đầu tiên trong đời họ thấy một thứ nhạc cụ lạ lùng, tạo ra âm thanh cũng lạ lùng và hay đến như vậy.
Lúc đầu, cây đàn trưng ông Nay Pharr mang theo được chế tác theo đúng nguyên bản với 11 ống. Được nhạc sĩ Nhật Lai hướng dẫn nhiệt tình, ông đã nghiên cứu nâng lên thành 15 ống theo thang âm. Bắt đầu từ đấy, gần như không đêm diễn nào của đoàn thiếu vắng tiếng đàn trưng. Từ chỗ chỉ lấp ló phía sau cánh gà góp vào các bản hòa tấu, dần dần, ông đưa đàn trưng ra độc tấu. Nghệ sĩ Nay Pharr nhớ mãi lần ông độc tấu bài “Vui được mùa” của nhạc sĩ Huy Thục. Khi tiết mục kết thúc, chính nhạc sĩ Huy Thục cứ xuýt xoa trầm trồ và đã tìm đến nơi ông ở để nhờ ông dạy cách chơi loại đàn độc đáo này.
Nghệ sĩ Nay Pharr nhớ nhất là năm 1959, khi ông cùng anh chị em Đoàn văn công Tây Nguyên được biểu diễn chính thức phục vụ Bác Hồ nhân dịp Tổng thống Indonesia lúc bấy giờ là ông Sukarno sang thăm Việt Nam. Bác ân cần hỏi chuyện rồi chỉ vào cây đàn trưng và các nhạc cụ dân tộc nói: “Đây là những báu vật của Tây Nguyên. Các cháu hãy gắng sức học cho giỏi, chơi cho hay để mai này trở về phục vụ đồng bào”. Thực hiện lời căn dặn của Bác, đến nay, ông Nay Pharr đã mang đàn trưng đi biểu diễn ở hơn 30 quốc gia trên thế giới. Giờ đây, bên cạnh cây đàn trưng, tài sản quý giá nhất mà ông gìn giữ kỹ càng là tấm hình chụp chung với Bác Hồ và Tổng thống Sukarno được treo trang trọng trong phòng khách.
Nghệ sĩ Nay Pharr vẫn nhớ như in ngày 5-11-1960, ngày cây đàn trưng lần đầu tiên “xuất ngoại”, chính thức xuất hiện trước khán giả Indonesia. Gương mặt nghệ sĩ già như giãn ra, ánh mắt lấp lánh khi nhớ lại khoảnh khắc ấy. Ông kể: “Không thể quên được cái cảm giác “mang chuông đi đấm xứ người”. Hồi hộp lắm. Khi tiếng đàn cất lên, khán giả đã nhiệt liệt hoan nghênh. Cả Tổng thống Sukarno cũng đến xem và cổ vũ”. Từ thành công bước đầu, ông mang cây đàn trưng của mình đi biểu diễn khắp các quốc gia trên thế giới: từ Trung Quốc đến Triều Tiên, Mông Cổ, Cu Ba, Tiệp Khắc, Ba Lan, Hungary, Bungary, Liên bang Nga… Khán giả nhiều nơi còn yêu cầu ông diễn đi diễn lại nhiều lần, thậm chí chen lấn nhau lại gần hơn để được nhìn thấy rõ cây đàn trưng. Nhưng có lẽ Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai mới là người cảm nhận được rõ nhất sức truyền cảm của cây đàn khi ông nói với cán bộ ta ở Đại sứ quán: “Đã được thưởng thức tiếng đàn này ở Việt Nam nhưng tôi vẫn cứ mê, âm thanh của nó như có lửa. Một cái gì đó cứ rạo rực mãi trong lồng ngực tôi”.         
Suốt cuộc đời nghệ sĩ, ông Nay Pharr tâm niệm đi biểu diễn ở nước bạn không chỉ là để giao lưu với bạn bè quốc tế mà qua âm nhạc ông còn muốn gửi đi một thông điệp rằng: Đất nước ta đã kháng chiến chống giặc ngoại xâm thành công và ý chí của người dân Việt Nam là không gì có thể khuất phục. Và nay, ở cái tuổi đã xế chiều, nghệ sĩ Nay Pharr vẫn đau đáu một nỗi niềm, đó là làm sao để giữ được âm vang của trưng. Theo ông, học chơi trưng không khó, nhưng chơi hay thì không nhiều người làm được. “Ngặt nỗi bây giờ lớp thanh niên không còn mấy người mặn mà với nhạc cụ của dân tộc”-giọng ông trĩu nặng tâm tư.
 ĐỨC PHƯƠNG

Có thể bạn quan tâm

Xếp từng hạt gạo thành tranh

Xếp từng hạt gạo thành tranh

Cha mẹ làm nông, cả tuổi thơ của Trương Kim Ngân (sinh năm 1994) đã quen với việc gieo mạ, gặt lúa. Về sau, theo nghề họa sĩ - nghệ nhân, chị vẫn để bàn tay mình gắn bó với từng hạt gạo thân yêu thay vì chỉ có cọ, màu, giấy vẽ…

Khi sông gặp biển

Thơ Nguyễn Thanh Mừng: Khi sông gặp biển

(GLO)- Giữa dòng chảy ký ức, bài thơ "Khi sông gọi biển" của tác giả Nguyễn Thanh Mừng gợi về hình bóng con sông xưa với lời hẹn thơ ngây, thể hiện nỗi niềm tiếc nuối trước những đổi thay. Sông vẫn đợi, chỉ người đã không còn như trước.

Người nối dài tình yêu với dân ca Jrai

Người nối dài tình yêu với dân ca Jrai

(GLO)- Suốt 50 năm qua, bà Kpă H’Mi (SN 1961, buôn Chư Jú, xã Ia Rsai, huyện Krông Pa) vẫn luôn say mê những giai điệu dân ca Jrai. Bà là niềm tự hào của buôn làng khi không chỉ lưu giữ mà còn truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ thêm yêu và gắn bó với những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Mắt hạ cho nhau

Thơ Lenguyen: Mắt hạ cho nhau

(GLO)- "Mắt hạ cho nhau" của Lenguyen là khúc ngân dịu dàng của tuổi học trò, nơi bằng lăng tím, phượng đỏ và tiếng ve gọi về ký ức. Bài thơ chan chứa hoài niệm, tiếc nuối những rung động đầu đời chưa kịp nói thành lời.

“Tên Người là cả một niềm thơ”

“Tên Người là cả một niềm thơ”

(GLO)- Bảo tàng Hồ Chí Minh (thuộc Bảo tàng tỉnh Gia Lai) hiện trưng bày, giới thiệu nhiều hình ảnh, tài liệu, hiện vật về cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Bác. Một trong số đó là tập sách “Tên Người là cả một niềm thơ” do ông Nguyễn Khoa-Cán bộ lão thành cách mạng trao tặng năm 2004.

Mới mẻ “Trang sách mùa hè”

Mới mẻ “Trang sách mùa hè”

(GLO)- 12 năm liên tục duy trì chương trình “Trang sách mùa hè” cũng là chừng ấy thời gian cán bộ, viên chức Thư viện tỉnh dành nhiều tâm huyết để tạo ra một không gian vừa học vừa chơi mới mẻ, hấp dẫn.

Tháng năm nhớ Người

Tháng năm nhớ Người

(GLO)- Bài thơ “Tháng năm nhớ Người” của Lenguyen khắc họa hình ảnh Bác Hồ qua ký ức làng quê, tình mẹ, giọt lệ, hương sen và ánh nắng Nam Đàn,... như lời tri ân sâu lắng dành cho vị Cha già kính yêu của dân tộc suốt đời vì dân, vì nước.

Âm sắc Tây Nguyên trên quê Bác

Âm sắc Tây Nguyên trên quê Bác

(GLO)- Từ ngày 16 đến 20-5, gần 40 ca sĩ, diễn viên, nghệ nhân Gia Lai đã tham gia 2 sự kiện vô cùng ý nghĩa tại tỉnh Nghệ An. Đó là hội diễn nghệ thuật quần chúng “Tiếng hát Làng Sen” và triển lãm “Hồ Chí Minh đẹp nhất tên Người” năm 2025.

Khai mạc triển lãm ảnh “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tại Bình Định - Sắc màu hội tụ”

Khai mạc triển lãm ảnh “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tại Bình Định - Sắc màu hội tụ”

Nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2023); 47 năm Ngày Quốc tế Bảo tàng (18/5/1978 - 18/5/2025), sáng 12-5, Bảo tàng tỉnh Bình Định phối hợp Bảo tàng Quang Trung khai mạc triển lãm ảnh chủ đề “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tại Bình Định - Sắc màu hội tụ”.

Thơ Đào An Duyên: Mây biên giới

Thơ Đào An Duyên: Mây biên giới

(GLO)- “Mây biên giới” của tác giả Đào An Duyên là bài thơ giàu cảm xúc về vẻ đẹp thanh bình nơi biên cương Tổ quốc. Tác giả khắc họa hình ảnh cột mốc trong nắng dịu, mây trời không lằn ranh, rừng khộp lặng im... như một bản hòa ca của thiên nhiên và lịch sử...

Thơ Nguyễn Thanh Mừng: Gia Lai một hai ba

Thơ Nguyễn Thanh Mừng: Gia Lai một hai ba

(GLO)- "Gia Lai một hai ba" của Nguyễn Thanh Mừng dẫn người đọc qua những nẻo đường dốc đèo, qua tiếng thác reo và chiêng cồng, để gặp lại khí phách người xưa. Mỗi hình ảnh, mỗi nhịp thơ là một lát cắt vừa hoang sơ, vừa tự hào về bản sắc không thể phai mờ của đại ngàn Tây Nguyên.

Thơ Lê Thành Văn: Nghe con đọc thơ về Tổ quốc

Thơ Lê Thành Văn: Nghe con đọc thơ về Tổ quốc

(GLO)- Trong bài thơ "Nghe con đọc thơ về Tổ quốc", tác giả Lê Thành Văn để mạch cảm xúc tuôn chảy tự nhiên: từ sự rưng rưng khi nhớ về chiến tranh đến niềm tin lặng lẽ gửi gắm vào thế hệ mai sau. Bài thơ như một nhịp cầu nối liền quá khứ đau thương và hiện tại bình yên.