Vị thần may mắn của người M’nông

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Giữa cuộc sống hiện đại, nhiều gia đình đồng bào dân tộc M’nông ở Đắk Lắk vẫn duy trì lễ cúng bếp lửa.

Theo quan niệm của họ, bếp lửa là nơi gắn kết các thành viên trong gia đình, cộng đồng. Bếp lửa còn là một vị thần mang lại nhiều may mắn và sự êm ấm cho mọi người.

Ngọn lửa thiêng

Tây Nguyên không có sự phân định rõ bốn mùa, chủ yếu hai mùa mưa-nắng. Mùa khô trên Tây Nguyên đầy ắp nắng vàng, trời xanh và gió lộng. Đường về buôn người M’nông (huyện Lắk, Đắk Lắk), gió thổi qua đám cỏ bồng bềnh, những rặng tre đung đưa rợp cả lối đi. Đến với huyện Lắk mùa khô là dịp để đắm mình trong sắc lá chuyển màu của cây rừng, vẻ đẹp của thiên nhiên, và cũng chính là dịp các dân tộc nơi đây bước vào mùa lễ hội.

Vào mùa này, đến bất kỳ buôn làng nào du khách đều được dự những lễ hội tưng bừng. Khắp vùng đất nắng gió này, có bao nhiêu dân tộc có bấy nhiêu lễ hội. Trong căn nhà sàn của người M’nông, ánh lửa bập bùng trên bếp cũng khiến mọi người mê đắm.

Ông Y Môih Păng Sưr (SN 1972, huyện Lắk) là đội trưởng đội cồng chiêng buôn Lê và buôn Jun (thị trấn Liên Sơn) chia sẻ, theo quan niệm của người M’nông, mọi vật trên đời đều có thần linh: Thần suối, thần rừng, thần cây, thần lửa. Ngày nay, nhiều gia đình vẫn duy trì lễ cúng bếp lửa. Mỗi khi dựng xong nhà mới, chủ nhà muốn dọn về ở, việc đầu tiên phải tổ chức nghi lễ làm bếp và nhóm lửa.

Người có uy tín nhất trong buôn thực hiện lễ cúng, lửa sẽ được giữ cháy liên tục trong vòng 1 ngày 1 đêm với ước nguyện xua đuổi tà ma, thú dữ và mọi điều xui xẻo. Với người M’nông, bếp lửa là nơi gắn kết các thành viên trong gia đình, cộng đồng. Bếp lửa còn là một vị thần mang lại nhiều may mắn và sự êm ấm cho mọi người.

Ngồi bên mâm lễ vật được chuẩn bị tươm tất gồm: Một con gà, một nồi đất đựng nước, một ché rượu cần và một bình nước đựng trong quả bầu khô. Thầy cúng Y Văn Buôn Krông cho biết, chuẩn bị tái hiện lễ cúng bếp lửa của người M’nông Rlăm.

Những người phụ nữ trong buôn ngồi trang nghiêm cạnh thầy cúng. Khi ngọn lửa bùng lên, thầy cúng thay mặt gia chủ đọc lời khấn gửi đến thần bếp, thần lửa, mong cho mùa màng thuận lợi, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Trong thời khắc linh thiêng đó, những người phụ nữ M’nông lấy lửa từ thầy cúng, những ngọn lửa uyển chuyển theo đôi tay trong điệu múa cúng thần lửa. Xong phần nghi lễ mọi người quây quần thành vòng tròn thưởng thức rượu cần.

1thaycung.jpg
Thầy cúng đọc lời khấn gửi đến thần bếp, thần lửa.

Giữa thanh âm rộn rã của cồng chiêng, những điều huyền bí được ông Y Văn tiết lộ, cứ vào tháng 3, tháng 4 hằng năm, trước khi bước vào mùa vụ mới, người M’nông tổ chức lễ cúng bếp lửa, đây là nghi lễ độc đáo. Trong lễ cúng không thể thiếu bầu nước.

Lửa và nước luôn song hành trong đời sống của người M’nông. Nước làm dịu đi cái nóng của lửa, còn lửa sưởi ấm cho con người. Ngày xưa, người M’nông có cách nhóm lửa độc đáo. Họ dùng một sợi dây thừng hoặc cây le, cây lồ ô cọ xát vào nhau đến khi phát sinh nhiệt, tạo ra khói. Lúc này, họ đưa củi khô hoặc vỏ cây vào để nhóm lửa. Trải qua bao biến động, nhiều gia đình người M’nông vẫn giữ gìn tục cúng bếp lửa.

Vòng quay của mùa

Những tháng Tây Nguyên bước vào mùa khô, tiết trời được bao phủ cái nắng, cái gió. Về buôn đồng bào dân tộc M’nông ở huyện Lắk mùa này chỉ gặp người già và trẻ em. Thi thoảng sẽ bắt gặp vài ba người phụ nữ đang miệt mài dệt thổ cẩm bên hông nhà.

Những đôi bàn tay gân guốc chai sần với nương rẫy, khi dệt, đôi tay ấy trở nên uyển chuyển, mềm mại. Còn đa phần đàn ông, phụ nữ đều đi lên nương rẫy.

Trong mỗi lời kể của ông Y Môih, chúng tôi miên man với các sinh hoạt cộng đồng độc đáo. Từ xa xưa, người M’nông sống dựa vào rừng, nương rẫy nên nghi lễ của họ cũng phụ thuộc vào vòng quay của mùa.

Sau khi thu hoạch mùa vụ, đất rẫy được “nghỉ ngơi”, đến tháng 3 hằng năm bà con bắt đầu dọn dẹp để chuẩn bị cho mùa vụ trồng trỉa mới. Mỗi khi đốt rẫy người nhà sẽ canh lửa, nhất là những rẫy gần rừng, không cho cháy lan ra khu vực xung quanh.

2aa.jpg
Những người phụ nữ M’nông lấy lửa từ thầy cúng.
3aa.jpg
Nhiều gia đình đồng bào dân tộc M’nông vẫn duy trì lễ cúng bếp lửa.

Ông Y Môih chia sẻ, ông trải qua 53 mùa rẫy, và nhiều lần thực hiện công việc đốt rẫy. Từ xa xưa, bà con đồng bào dân tộc M’nông sống dựa vào rừng, sản xuất phụ thuộc hoàn toàn vào thiên nhiên. Mỗi năm, bà con làm được một mùa rẫy nên thường dùng từ mùa rẫy để nói về số tuổi của đời người.

Trước khi đốt rẫy, tùy từng gia đình người M’nông sẽ kiêng tắm từ 1 đến 3 tháng. Họ quan niệm rằng nếu tắm rửa trong thời gian này, khi đốt nương rẫy, lửa sẽ không bén tốt, không cháy sạch, ảnh hưởng đến mùa màng. Khi nghi lễ và công việc đốt nương rẫy hoàn tất, mọi người mới trở lại sinh hoạt thường ngày.

Theo Nghệ sĩ ưu tú Vũ Lân, người M’nông R’lăm huyện Lắk giao thoa cả văn hóa dân tộc M’nông và Ê đê tạo ra văn hóa rất đặc trưng. Các nghệ nhân M’nông R’lăm huyện Lắk có thể diễn tấu nhiều loại nhạc cụ của cả người Ê đê và M’nông, trong đó có những nhạc cụ hết sức độc đáo. Trong đời sống của người M’nông R’lăm (một nhánh của dân tộc M’nông) lửa có vai trò quan trọng. Lễ cúng bếp lửa là lễ không thể thiếu và độc đáo cầu sự may mắn, no đủ, hạnh phúc của mỗi gia đình. Đối với người M’nông R’lăm quanh hồ Lắk coi bếp lửa như cuộc sống của họ.

Thầy cúng Y Văn Buôn Krông tiếp chuyện, ngày nay, xã hội phát triển, bà con áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, trên nương rẫy không còn độc canh một loại cây trồng mà trồng xen nhiều loại cây khác nhau để nâng cao thu nhập cho gia đình. Cho dù có trồng cây gì thì cứ đến tháng 3, tiết trời nắng nóng, khô hanh, bà con đều lên rẫy phát dọn sạch sẽ. Những nương rẫy không trồng lúa, hoa màu, mà trồng cây công nghiệp, cứ vào mùa khô người dân sẽ dọn dẹp gom lá khô một góc để đốt.

Huyện Lắk có 19 dân tộc anh em cùng sinh sống. Mỗi dân tộc có nét văn hóa đặc trưng riêng. Giá trị văn hóa tinh thần của các dân tộc thiểu số hội tụ đậm nét, nhất là ở lễ hội gắn với chu kỳ sản xuất và cuộc sống của họ được gìn giữ từ bao đời nay.

Theo Nguyễn Thảo (TPO)

Có thể bạn quan tâm

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Dặm dài Trường Lũy

Dặm dài Trường Lũy

(GLO)- Trường Lũy là một phức hợp bao gồm: lũy-bảo (đồn)-đường, hình thành từ thời chúa Nguyễn, xây dựng quy mô dưới triều Nguyễn; đi qua địa phận 3 tỉnh trước đây: Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Trong hai năm 2024-2025, thủ phủ Tây Nguyên trúng đậm cà phê. Chỉ tính riêng huyện Đắk Mil (tỉnh Đắk Nông cũ), các lão nông đã sắm 1.000 ô tô trong năm 2024. Xã Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum cũ, nay thuộc tỉnh Quảng Ngãi giáp Lào và Campuchia) cũng chung niềm vui ấy...

Những đoản khúc Huế

Những đoản khúc Huế

Hôm ấy, trên xe khi đi qua đoạn đường gần Khách sạn Morin và Trung tâm Nghệ thuật Điềm Phùng Thị ở Huế, nhìn hàng cây rất đẹp, tôi nói với người lái xe: “Nếu thấy cây long não, em chỉ cho anh nhé”. 

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn (view) đắt giá nhất của người Rục ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa (Quảng Bình, nay là tỉnh Quảng Trị), đó là ngôi nhà có mặt tiền bao quát đồng lúa.

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

(GLO)- Khi mới xây dựng, các chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới chỉ có công sự, trận địa chiến đấu. Nhờ bàn tay lao động cần cù của cán bộ, chiến sĩ, chốt được phủ xanh bởi bồn hoa, cây cảnh, thảm cỏ, cây xanh và có vườn tăng gia, ao cá, tạo thêm nét đẹp ở nơi biên cương.

Gìn giữ kỷ vật tri ân

Gìn giữ kỷ vật tri ân

(GLO)- Bảo tàng tỉnh Gia Lai đang lưu giữ hơn 4.000 tài liệu, hình ảnh, hiện vật, kỷ vật có giá trị về 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ; trong đó, có gần 300 hiện vật, tư liệu, hình ảnh về các mẹ Việt Nam anh hùng, liệt sĩ ở vùng đất Bình Định trước đây.

Vào rừng... chờ ươi bay

Vào rừng... chờ ươi bay

Sau 4 năm, khi những cánh rừng già miền núi TP.Đà Nẵng (Quảng Nam cũ) chuyển mình vào mùa ươi chín, hàng ngàn người dân lại có một cuộc 'di cư' tạm thời vào rừng sâu chờ 'lộc trời' rơi xuống để nhặt.

null