Nghệ thuật chạm khắc gỗ ở các ngôi đình cổ nổi tiếng

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Trong 8 ngôi đình tiêu biểu nhất nước, Bắc Giang có 3 đình là: Phù Lão, Thổ Hà và Đông Lỗ. Điểm nổi bật ở những di tích quốc gia này là kiến trúc cổ, phong cách độc đáo, đặc biệt là còn lưu giữ được nhiều chạm khắc gỗ tinh xảo với đề tài phong phú.
Mỗi bức chạm đều phản ánh câu chuyện gần gũi trong đời sống người dân, qua đó thể hiện trình độ đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc dân gian Việt Nam.
Linh khí của đất trời
Bốn tác phẩm chạm khắc ở đình Phù Lão xã Đào Mỹ (Lạng Giang) được xem là độc nhất vô nhị vì có nét không thể lẫn với bất cứ đình nào khác. Ở đó có thể xem là đã hội tụ được linh khí của vũ trụ gồm: Đông, Tây, Nam, Bắc và bốn mùa: Xuân, hạ, thu, đông. Dưới thời phong kiến, rồng được suy tôn là biểu tượng của vương quyền nên mô típ đó cũng không ngoại lệ ở đình Phù Lão... 
Đó là những hình rồng lưỡi đao lửa xoắn xuýt, đan ken đầy ắp trên khuôn tranh nhưng lại rất uyển chuyển. Bức thứ nhất được cách điệu “mai hoá long”, hai rồng to khiến ta liên tưởng đến gốc và thân cây hoa mai, các râu rồng hình thanh mảnh như cành mai. Hình rồng con uốn lượn, thân tung tẩy như những búp non xuân, đầu và miệng há tròn như bông hoa mai nở.
Vẫn đề tài rồng ổ nhưng ở một bức chạm khác lại thể hiện cách điệu “cúc hoá long”. Râu rồng to hơn, mỏng hơn, đặc biệt là mềm mại như hoa cúc. Cô tiên có cánh cưỡi trên lưng rồng con và hai chú sóc rất ngộ nghĩnh. Phía sau là hai người cởi trần, đóng khố như thể đang diễn ra một trận đấu vật, xung quanh có bốn rồng con bao bọc. Tất cả gợi cho người xem một không gian mùa thu trong lành, yên ả, thanh bình.
Ở tác phẩm cách điệu “tùng hoá long” được cấu tạo bởi các họa tiết đao mác to, gợi cảm giác vững chắc, trường tồn như cây tùng, cây bách. Còn tác phẩm “trúc hóa long” thoạt nhìn giống như khóm trúc đang lay động trong nắng hè, nhưng thực ra vẫn là đề tài rồng ổ với những hình râu của rồng mẹ, rồng con tạc thanh vuốt như cành trúc, lá trúc. 
Cùng đó là cảnh sinh hoạt múa võ, bắt trăn, săn thú được các nghệ nhân thể hiện rất sinh động, lột tả được đầy đủ cái ý của trời đất “mùa hạ vạn vật trưởng thành”. Để rồi thiên nhiên ban tặng cho con người mưa thuận, gió hoà, mùa màng bội thu thoả nguyện ước mong của người dân vùng lúa nước.
 
Bức chạm khắc cảnh thầy trò Đường Tăng đi thỉnh kinh ở đình Phù Lão.
Tuyệt tác trên gỗ
Đình Đông Lỗ còn có tên gọi là đình Lỗ Hạnh. Đình thuộc làng Lỗ Hạnh, xã Đông Lỗ, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Là ngôi đình cổ có niên hiệu sớm nhất vùng Kinh Bắc xưa- Bắc Giang ngày nay. 
Đình được  khởi dựng thời Lê Trung Hưng, thế kỷ XVI (1576). Các tác phẩm điêu khắc ở đình cho thấy sự phong phú của các đề tài: Bức chạm hoa, lá, mây ở đầu các con giường, ổ xà nách, ở ván gió; rồng mẹ, rồng con quấn quýt ở các đầu dư; hình nghê ở chân cột, giá chiêng và vì nóc; chim, phượng ở các bức cốn; hươu, nai, hổ xen kẽ được bố cục hợp lý. 
Trên các bức chạm khắc trong đình, hình tượng cô gái cưỡi rồng và người chơi đàn đáy, hai bức sơn mài bát tiên không chỉ cho ta thấy sự độc đáo của nghệ thuật điêu khắc mà còn khẳng định loại trang sơn mài có từ rất sớm trên vùng đất Kinh Bắc xưa cũng như nghệ thuật âm nhạc dành cho ca trù một loại hình âm nhạc dân gian ở thế kỷ XVI. Với giá trị nghệ thuật độc đáo, các bức phù điêu ở đình Đông Lỗ đã minh chứng cho thành tựu của nền mỹ thuật cổ Việt Nam. Đó là nghệ thuật hướng tới nhân sinh.
Trong các tác phẩm phù điêu và tranh sơn mài, các nghệ nhân bố cục rất hợp lý giữa các đề tài vào những vị trí thích hợp trong nội thất ngôi đình. Những hình tượng rồng trong mây, tiên cưỡi rồng, tiên cưỡi phượng, các thiếu nữ múa râu rồng… mang đậm phong cách của nghệ thuật dân gian là sự bứt phá trong tư tưởng và nghệ thuật ở thế kỷ XVI một cách tinh tế. Thể hiện cuộc sống muôn màu, muôn vẻ của người dân nơi làng quê thôn dã cũng như ước vọng của họ muốn vươn tới cái chân-thiện-mỹ.
"Tiên" ở đình Thổ Hà
Khó có thể đếm hết những họa tiết hoa văn tầng tầng, lớp lớp ở đình Thổ Hà (Việt Yên). Công trình kiến trúc mang dấu ấn thế kỷ XVII này tiêu biểu với những hình ảnh về con người và thiên nhiên. Ngoài các đề tài về “Long- ly- quy- phượng”… có tại hầu khắp các kết cấu vì, kèo, đấu kê, kẻ, đầu dư thì các nàng tiên ở nhiều tư thế khác nhau là điểm độc đáo của ngôi đình. 
Đó là những hình chạm thiếu nữ mặc váy dài, yếm, tóc búi hoặc chít khăn với nét mặt rạng rỡ trong tư thế cưỡi phượng, đè rồng, hoặc đang nhảy múa giữa các lớp mây bồng bềnh. Qua đó phản ánh rõ tư tưởng “cha rồng mẹ tiên” trong dân gian. 
Trang trí đình Thổ Hà có điểm chung là đường nét khoẻ, với những khối nổi cao, có độ tương phản giữa nổi và chìm do trình độ điêu luyện của kỹ thuật chạm lộng, bong kênh tài hoa của các nghệ nhân xưa. 
Các cô tiên ở đầu dư 3 gian giữa đình và ở xà nách đều núp trong râu rồng. Có nàng thì cưỡi mây, cưỡi lưng phượng, lại có nàng tiên trong tư thế đang múa. Nét đáng chú ý là các  tiên đều có gương mặt trái xoan, tóc búi tó, bàn tay mềm mại, mặc váy để lộ chân trần, gót son trông đẹp…  
Ngoan Phạm (Cảnh sát Toàn cầu online)

Có thể bạn quan tâm

Nhân chứng đường số 7

Nhân chứng đường số 7

Đã 50 năm sau cuộc truy kích trên đường số 7 (nay là quốc lộ 25), nhưng những cựu binh vẫn hào hùng kể về câu chuyện một thời kiên cường, sẵn sàng đem cả tính mạng dâng cho Tổ quốc.

Xanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ cuối

E-magazineXanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ cuối: Vươn mình trong kỷ nguyên mới

(GLO)- 50 năm sau ngày giải phóng, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước cùng nỗ lực vươn lên của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, vùng đất “nóc nhà” của Đông Dương chuyển mình mạnh mẽ. Bước vào giai đoạn mới, vùng Tây Nguyên đang đứng trước vận hội mới, phát huy lợi thế vươn lên cùng đất nước.

Các dự án triển khai dang dở, kéo dài (trong ảnh là đoạn đường cụt giữa TP. Gia Nghĩa do vướng mặt bằng) làm lãng phí nguồn lực đầu tư công

E-magazineXanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ 4: Gia Lai ngày ấy, bây giờ...

(GLO)- Sau ngày giải phóng năm 1975, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc tỉnh Gia Lai đã cùng chung sức, kiến thiết lại quê hương từ đống hoang tàn của chiến tranh. Đến nay Gia Lai đã vươn mình phát triển mạnh mẽ, từ đô thị đến nông thôn khoác lên mình màu áo khang trang. 

Lối về nẻo thiện

Lối về nẻo thiện

Nơi ấy, những con người lầm lỗi bắt đầu với từng con chữ dưới sự dìu dắt của những người thầy mang sắc phục công an. Lớp học đặc biệt còn nhen nhóm ý chí hoàn lương, mở thêm một cánh cửa ra thế giới bên ngoài.

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước - Bài 7: Ngày giải phóng qua lời kể của những người tham gia chiến đấu

Vào những ngày tháng Tư lịch sử, không khí tại TP Hồ Chí Minh náo nhiệt hơn, nhất là khi những tiêm kích Su và trực thăng của Quân chủng Phòng không - Không quân Việt Nam bay tập luyện trên bầu trời thành phố, chuẩn bị cho chương trình kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam (30/4/1975 - 30/4/2025).

Xanh lại chiến trường Tây nguyên Kỳ 2

E-magazineXanh lại chiến trường Tây nguyên Kỳ 2: Buôn Ma Thuột từ hoang phế vươn lên thủ phủ Tây Nguyên

(GLO)- Nếu chiến thắng Đak Tô-Tân Cảnh ( năm 1972) xoay chuyển cục diện chiến trường Tây Nguyên thì chiến thắng Buôn Ma Thuột đánh sập “tử huyệt” của địch, mở ra Chiến dịch Hồ Chí Minh để Bắc-Nam sum họp một nhà. Từ một thị xã hoang phế, Buôn Ma Thuột ngày nay xứng đáng là thủ phủ Tây Nguyên

Gặp 'pháp sư' cuối cùng nặn hình nhân thế mạng trên đảo Lý Sơn

Gặp 'pháp sư' cuối cùng nặn hình nhân thế mạng trên đảo Lý Sơn

Từ bao đời nay, với người dân trên đảo Lý Sơn (tỉnh Quảng Ngãi), mỗi khi có người thân gặp nạn ngoài biển mà không tìm thấy xác, gia đình họ sẽ tìm đến “pháp sư” nhờ nặn một “hình nhân thế mạng” bằng đất sét, thực hiện nghi lễ chiêu hồn, nhập cốt rồi mang đi chôn như người quá cố.

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước - Bài 5: Chuyện về người chiến sĩ nhiều lần cảm tử, góp công giải phóng miền Nam

Phải hẹn rất nhiều lần, tôi mới gặp được người cựu chiến binh, Đại uý Nguyễn Đức Trọng (SN 1956, quê quán xã Long Thành, huyện Yên Thành, Nghệ An, người góp công cùng đồng đội tham gia giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước - Bài 4: 'Địch đánh núi Dinh thành vôi, các đồng chí sẽ thành tượng đá'

Khi ấy, có lúc nguy nan, đồng chí Phó Chính ủy Trung đoàn 812, Đại tá Nguyễn Văn Tý động viên chúng tôi: Bọn địch đánh núi Dinh thành vôi, các đồng chí sẽ thành tượng đá. Dù sống hay chết, chúng ta đều là những anh hùng của dân tộc này!.., ông Nguyễn Công Binh nhớ lại.

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước - Bài 1: Chiến thắng Đức Lập trong ký ức của một cựu binh

30/4 năm nay đánh dấu mốc chặng đường 50 năm Ngày Giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, Bắc Nam sum họp một nhà. Để có được niềm hạnh phúc cho ngày thống nhất ấy, không biết bao nhiêu công sức, máu xương của các thế hệ cha anh đã hy sinh vì Tổ quốc.

Về Đất Tổ nghe chuyện cây nghìn năm tuổi - Bài 2: Những đại lão mộc bên dòng sông Bứa

Về Đất Tổ nghe chuyện cây nghìn năm tuổi - Bài 2: Những đại lão mộc bên dòng sông Bứa

Đứng sừng sững bên dòng sông Bứa (đoạn qua Khu 4, xã Quang Húc, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ), cây thị cổ được công nhận cây di sản Việt Nam có tuổi đời ước tính hơn 1.100 năm vẫn xanh tươi, tỏa bóng mát. Hàng năm, “cụ” thị vẫn ra hoa trái lan tỏa mùi hương nồng nàn.