Thâm nhập bãi vàng
Bãi vàng quanh khu vực suối Đek vắt ngang qua các làng Bi Yông, Bi Ya, xã Pờ Tó (huyện Ia Pa) được “vàng tặc” phát hiện từ năm 1985 nhưng đã giải tán. Nhưng gần 4 năm qua, từ năm 2008 đến nay, các hầm vàng xung quanh khu vực suối Đek trở nên tấp nập, nhộn nhịp hẳn lên. Không gian vốn tĩnh lặng của rừng phòng hộ tại tiểu khu 1149-Ban Quản lý Rừng phòng hộ Ayun Pa bị phá tan bởi tiếng gầm rú inh ỏi của máy xúc, máy đào được điểm xuyết bằng tiếng quát tháo, chửi rủa của các chủ hầm.
Bất chấp thời tiết ẩm ướt, giá lạnh và những cơn sốt giữa rừng khi cơn mưa đầu mùa mang lại, lời hứa hẹn của chủ hầm lương thưởng và những điều luật do chính họ đặt ra đã thu hút dòng người tứ xứ đổ về xã Pờ Tó, một địa phương heo hút, ngập ngụa trong bùn đất lầy lội, cuộc sống tràn ngập khó khăn…
Nằm sát khu vực rẫy của hộ dân Vũ Văn Hải, hàng chục lao động của chủ hầm vàng Phạm Văn Ngọc, ở Ninh Bình vào thường xuyên hút nước từ suối Đek sàng lọc sa khoáng, xe xúc ủi đất xâm lấn cả phần rẫy của ông suốt thời gian qua. Bức xúc trước tình hình này, ông Hải nhiều lần gửi đơn kiến nghị lên chính quyền địa phương, Công an xã Pờ Tó, nhưng chưa nhận được hồi âm.
Lán trại của dân đào vàng quanh khu vực suối Đek. Ảnh: T.L |
Cũng theo ông Biên, lực lượng Công an xã chỉ có thể quản lý các lao động đăng ký tạm trú, tạm vắng và báo cáo Công an huyện Ia Pa hàng tháng qua điện thoại những sự việc phát sinh chứ không thể nắm bắt được tình hình do địa bàn quá rộng.
“Luật” của bãi vàng suối Đek…
Trong vai một người đam mê cây cảnh và sẵn sàng chịu chi hàng chục triệu đồng, chịu đi bộ hàng chục km trong rừng chỉ để tậu được một gốc sanh… có thế đẹp, nhóm phóng viên chúng tôi từng bước tiếp cận hầm vàng của một người đàn ông tên Tấn, quê ở huyện Kim Sơn-Ninh Bình. Cũng tại những hầm vàng này, lần đầu tiên chúng tôi được biết đến một thứ luật bất thành văn mới- “luật bãi vàng” xung quanh những điều cấm như: Không mót xái của nhau, không hẹn ngày về và không được than thở, hỏi han… với chủ hầm.
Khu vực lán trại được dựng san sát nhau ngay bên cạnh khu vực hầm, gần 20 lao động đang làm việc cật lực ngay tại hệ thống máng lọc, một nhóm thanh niên chừng 16-18 tuổi đang hì hục khơi dòng khoáng được máy dầu diezel 16 mã lực hút đất, đá từ trong hầm ra, dọa nạt với vẻ lạnh lùng gắt gỏng không có chủ ngữ: “Ra chỗ khác đi. Đang làm việc”.
Nhờ những điếu thuốc mời mọc, lon nước ngọt mở đầu, chúng tôi có được hơn 30 phút chuyện trò với nhóm thanh niên này. Và cũng từ đó, cách xưng hô lịch sự tối thiểu mới được họ sử dụng. Được biết, cả nhóm đều là người dân tộc Mường ở xã Mường Mọc, huyện Quế Phong- Nghệ An vào đây làm việc.
Sau vài câu xã giao làm quen, một người tên là Lô Văn Hiệp nói thầm thì: “Nhóm em có 8 người được một người Việt tên Hùng giới thiệu vào làm công nhân các công ty cà phê, cao su tại Tây Nguyên với mức lương 3-4 triệu đồng/tháng. Ở quê nghèo lắm, kiếm ăn khó huống hồ không học hành, nghề ngỗng gì nên khi được việc làm mức lương lớn như thế, em mừng quá rủ thêm mấy đứa bạn: Vi Văn Linh, Vi Thanh Hiếu… cùng vào làm. Nhưng rồi họ đưa em đến nơi này khi chúng em không biết đây là đâu với công việc cực nhọc như thế. Đêm đến, gần 20 người ngủ san sát trong lán tạm, trời nóng hừng hực thở còn không nổi, mưa vài cơn thời tiết đã lạnh thấu xương nhưng đố ai dám rên la một tiếng với ông chủ đấy!”.
Lời thách đố của Hiệp như khẳng định quyền lực của chủ hầm với các đối tượng tham gia khai thác vàng khu vực suối Đek. Cũng theo Hiệp, cách đây hơn 1 tháng, một người dân tộc Mường tên thường gọi là Đinh Linh ở Hòa Bình làm việc bên hầm vàng của ông Ngọc đòi về quê không làm việc nữa sau mấy ngày xuống hầm mệt lả người. Ông Ngọc không nói gì cả nhưng chỉ biết tối hôm đó, Linh bị đánh đập tơi tả mà không dám hé răng nửa lời.
Kể từ đó, những lao động mới đến bãi vàng không ai dám ho he đòi về hay than thở khổ cực. “Luật bãi vàng” không hẹn ngày về, không được than thở, hỏi han với chủ hầm ngẫu nhiên đã được những người cam phận làm thuê khai thác vàng trái phép thiết lập.
Mắt vẫn liếc ngang, liếc dọc, với thịnh tình… xua đuổi chúng tôi, Hiệp khuyên nhủ: “Các bác đi tìm cây cảnh thì đi sớm đi. Đứng ở đây lâu, ông chủ thấy được thì… mệt đấy!”.
Giấc mộng đổi đời nhờ vàng hay… tệ nạn?
Tại khu vực suối Đek, theo quan sát của chúng tôi có hơn 11 hầm đang mở và được khai thác rầm rộ. Mỗi hầm có độ sâu 10-15 mét nên khả năng sạt lở rất lớn, đặc biệt trong mùa mưa bão, tiềm ẩn hiểm nguy đe dọa tính mạng của những người lao động ngày này sang ngày khác chui rúc trong hầm.
Bất chấp an toàn cho sức khỏe, thậm chí cả tính mạng là vậy nhưng những người làm việc ở đây được trả khoảng 2,7-3 triệu đồng/tháng. Lương là vậy nhưng tất cả đều phải chịu tiền ăn uống với giá cả đắt đỏ nên không còn được bao nhiêu.
Quanh các hầm vàng của chủ Ngọc, chủ Hiện, chủ Tấn và một chủ hầm từ Quảng Ngãi mới lên chưa biết tên, hàng chục lao động chủ yếu là thanh- thiếu niên ở các tỉnh: Bắc Ninh, Hòa Bình, Nghệ An, Ninh Bình… đang dùng máy nổ bơm đất, cát từ hầm lên hệ thống máng đãi vàng sa khoáng.
Theo một số hộ dân sống quanh khu vực này, dân tứ xứ về đây khai thác vàng ẩu đả nhau liên miên cùng với hàng loạt tệ nạn xã hội như bài bạc, hút chích ma túy gây mất an ninh trật tự.
Cũng theo thông tin từ quần chúng nhân dân, mỗi tháng các chủ hầm đều sai người đóng tiền định kỳ 1,5 triệu đồng/tháng cho một người tên Nam là cán bộ xã Pờ Tó. Có lẽ vì vậy, suốt thời gian qua, mặc dù người dân đã viết đơn gửi chính quyền địa phương, lực lượng Công an xã Pờ Tó nhưng vẫn không được giải quyết.
Được biết, chỉ trong 3 tháng (từ tháng 4 đến tháng 7-2010), Công an tỉnh Gia Lai đã bắt được 3 đối tượng mua bán, vận chuyển ma túy xung quanh khu vực bãi vàng xã Pờ Tó (huyện Ia Pa): Đặng Văn Cảnh, Nguyễn Đức Toàn và Trần Văn Nam với số lượng lên đến 13 tép heroin. Riêng đối tượng Đặng Văn Cảnh ở xã Ia Hiao (huyện Phú Thiện) đã tìm đến bãi vàng suối Đek mua lại 7 tép heroin của một người không rõ lai lịch để tàng trữ và sử dụng.
Thừa nhận tệ nạn này, ông Lê Văn Biên, Trưởng Công an xã Pờ Tó cho rằng: “Chúng tôi không thể làm gì được khi lực lượng Công an xã quá mỏng lại chỉ có thể kiểm tra tạm trú, tạm vắng mà thôi. Nhưng trong nhiều lần kiểm tra, hàng chục lao động tại bãi vàng lẩn trốn trong rừng, nhiều người không đăng ký tạm trú, tạm vắng thậm chí họ còn không có CMND… Hoạt động, số lượng người ở bãi vàng xung quanh suối Đek cũng như các tệ nạn xã hội như phản ánh của người dân đang ngoài tầm kiểm soát của chúng tôi”.
Bao giờ khu vực suối Đek được bình yên?
Trước tình hình khai thác vàng trái phép ngày càng rầm rộ trên địa bàn, Thượng tá Rơchâm Soan- Trưởng Công an huyện Ia Pa cho biết: Bãi vàng suối Đek hoạt động từ năm 2008 đến nay, chủ yếu đến “mót xái” trên những hầm cũ đã tồn tại từ năm 1985. Ngay từ khi nạn khai thác vàng trái phép hoạt động trở lại, Công an huyện đã tham mưu cho UBND huyện thành lập đoàn kiểm tra liên ngành truy quét, đẩy đuổi các đối tượng ra khỏi địa bàn. Tuy nhiên, do việc kiểm tra không thường xuyên nên các đối tượng tiếp tục trở lại khai thác.
Đợt kiểm tra gần đây trong ngày 20-4-2011, Công an huyện Ia Pa và cơ quan chức năng phát hiện hơn 7 ha rừng phòng hộ thuộc lâm phần của Ban Quản lý rừng phòng hộ Ayun Pa đang bị lao động trong các hầm vàng quanh khu vực suối Đek xâm hại nghiêm trọng. Bước đầu, Công an huyện Ia Pa xác định, các hầm vàng quanh khu vực suối Đek do 3 “ông chủ” điều hành là Lê Quang Hiện ở xã Châu Phong, huyện Quế Võ- Bắc Ninh; ông Trần Văn Tấn ở xã Kim Định, huyện Kim Sơn- Ninh Bình và ông Phạm Văn Ngọc cùng ở xã Kim Định, huyện Kim Sơn- Ninh Bình.
Mới đây nhất, theo các nguồn tin của nhân dân, các chủ hầm mới vào chưa rõ tên tuổi đã tiếp tục tăng cường thêm máy xúc vào khu vực nâng số lượng máy lên đến 8 máy xúc, 1 máy ủi. Khi lực lượng Công an xã Pờ Tó vào kiểm tra, nhiều đối tượng lẩn trốn trong rừng nên bước đầu chỉ xác định tên tuổi, quê quán của 56 người đang làm việc tại bãi, chủ yếu đến từ các tỉnh phía Bắc như: Nghệ An, Thái Bình, Ninh Bình, Bắc Giang, Hòa Bình.
Cũng theo Thượng tá Rơchâm Soan, do khu vực bãi vàng cách Plei Bi Yông hơn 10 km lại ở trong khu vực rừng núi khó vận chuyển trang- thiết bị máy móc khi tiến hành truy quét, kê biên, cưỡng chế. Để khắc phục khó khăn này, Công an huyện đang đề nghị UBND huyện xác định phương án cưỡng chế khi không thể vận chuyển máy móc về được sẽ tháo dỡ máy móc, lán trại, hệ thống máng lọc, thậm chí vô hiệu hóa máy xúc, máy đào nhằm hạn chế đến mức thấp nhất các đối tượng quay về bãi sau khi đợt truy quét qua đi.
Làm việc với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Chánh- Chủ tịch UBND huyện Ia Pa cho rằng: Qua nhiều lần kiểm tra, Công an huyện cùng các cơ quan chức năng đã xác định khu vực này có đến 15 hầm vàng tồn tại từ cuối năm 2007 đầu năm 2008 đến nay. Các đối tượng khai thác vàng lần này lợi dụng thời gian chuẩn bị bầu cử đã tranh thủ vận chuyển máy móc, đưa người vào khai thác ngày càng rầm rộ hơn. Theo đề nghị của Công an huyện, UBND huyện Ia Pa sẽ chỉ đạo các ngành chức năng kiên quyết xử lý các đối tượng khai thác vàng trái phép, kê biên tịch thu phương tiện máy móc nhằm ngăn chặn tình trạng khai thác vàng khu vực suối Đek đang ngày càng diễn biến phức tạp, gây mất an ninh trật tự địa phương.