(GLO)- Với tầm ảnh hưởng quốc tế, Giáo sư Tsuyoshi Nakaya (Đại học Kyoto, Nhật Bản) đóng vai trò cầu nối quan trọng trong việc hỗ trợ xây dựng Nhóm nghiên cứu Vật lý Neutrino tại Viện Khoa học và Giáo dục liên ngành (IFIRSE) thuộc Trung tâm Quốc tế khoa học và giáo dục liên ngành (ICISE).
Nhân chuyến công tác tại Hội nghị quốc tế Vật lý Neutrino 2025, diễn ra từ ngày 22 - 25.7 tại ICISE (phường Quy Nhơn Nam), GS Tsuyoshi Nakaya có cuộc trò chuyện cùng Báo Gia Lai, chia sẻ những kỳ vọng, tâm huyết và vai trò của mình trong hành trình đặt nền móng cho một lĩnh vực khoa học đầy tiềm năng tại Việt Nam.
Việt Nam - “mảnh đất màu mỡ” cho khoa học cơ bản phát triển
GS Tsuyoshi Nakaya (thứ ba từ trái sang) tham gia lễ khởi động Nhóm nghiên cứu Vật lý Neutrino tại IFIRSE. Ảnh: ICISE
- Tôi luôn tin rằng châu Á sẽ là trụ cột khoa học thứ ba của thế giới, bên cạnh Mỹ và châu Âu. Trong bức tranh chung đó, Việt Nam nổi bật lên với tốc độ phát triển ấn tượng, đặc biệt trong khoa học cơ bản.
Tôi thật sự bị thuyết phục bởi tinh thần tiên phong và niềm đam mê mãnh liệt của các nhà khoa học trẻ Việt Nam, tiêu biểu như TS Cao Văn Sơn và
TS Nguyễn Thị Hồng Vân. Cùng với đó là sự hỗ trợ tận tâm từ ICISE và bầu không khí học thuật đáng quý tại Quy Nhơn. Tất cả tạo nên môi trường lý tưởng để bắt đầu một chặng đường mới.
* Với nhóm nghiên cứu tại IFIRSE, ông đã có nhiều hỗ trợ tích cực…
- Tại đây, tôi tập trung vào 3 mảng chính: Thứ nhất, tôi kết nối và mời các chuyên gia hàng đầu Nhật Bản đến Việt Nam giảng dạy và đào tạo. Những người như GS Yuichi Oyama, GS Makoto Miura và GS Atsumu Suzuki đều là những cộng sự dày dạn kinh nghiệm trong lĩnh vực neutrino. Thứ hai, tôi tìm kiếm nguồn tài trợ từ Nhật Bản, cả về tài chính và thiết bị thực nghiệm. Thứ ba, tôi xây dựng mạng lưới quốc tế, mời các nhà khoa học quốc tế đến Việt Nam chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ các nhà nghiên cứu trẻ Việt Nam sang Nhật Bản thực tập, tham gia các nhóm nghiên cứu lớn.
Ghi nhận quốc tế dành cho nhóm nghiên cứu trẻ Việt Nam
* Đánh giá của GS về những đóng góp của nhóm Vật lý Neutrino tại IFIRSE cho các dự án quốc tế như T2K hay Super - Kamiokande?
- Rất ấn tượng. Nhóm đã phát triển một thiết bị giám sát chùm tia neutrino mới, một đóng góp có giá trị và mang tính độc đáo. Trong khi nhóm vận hành chùm tia trong T2K có quy mô tương đối nhỏ và ít cộng tác viên quốc tế, sự hiện diện của nhóm Việt Nam là rất nổi bật. Ngoài ra, họ còn tham gia vận hành chùm tia Neutrino T2K, hỗ trợ hiệu chuẩn máy dò Super - Kamiokande, những nhiệm vụ không hề dễ dàng, đòi hỏi độ chính xác và hiểu biết sâu sắc. Tôi đánh giá cao chất lượng và tinh thần hợp tác của họ.
*GS có định hướng nào để nhóm nghiên cứu phát triển trong tương lai?
GS Tsuyoshi Nakaya. Ảnh: Trọng Lợi
- Tôi có 3 đề xuất: Tiếp tục phát triển năng lực sản xuất và giám sát chùm neutrino, vốn là thế mạnh hiện tại; mở rộng sang mô phỏng tương tác neutrino - hạt nhân - công việc quan trọng và hoàn toàn có thể thực hiện từ xa từ Việt Nam; tăng cường nghiên cứu và phát triển (R&D) công nghệ máy dò. Các công trình này không chỉ phục vụ vật lý hạt mà còn có thể ứng dụng trong các lĩnh vực khác như đo bức xạ, y học hình ảnh hay khoa học vật liệu.
Là nhà khoa học tiên phong trong lĩnh vực neutrino và vật lý hạt cơ bản, GS Tsuyoshi Nakaya từng giữ vai trò Người phát ngôn chính của thí nghiệm quốc tế T2K và hiện là Chủ tịch Ủy ban Chỉ đạo/Tài nguyên của dự án Hyper - Kamiokande, một trong những chương trình vật lý hạt lớn nhất thế giới.
* Trong quá trình đồng hành cùng nhóm nghiên cứu tại Việt Nam, đâu là thách thức lớn nhất mà GS và các cộng sự gặp phải?
- Thách thức lớn nhất là duy trì tính liên tục và ổn định trong đào tạo, đặc biệt là trong thời điểm đại dịch Covid-19. Việc tổ chức các khóa học, hội thảo, chương trình trao đổi mỗi năm là điều không hề đơn giản. Ngoài ra, hạn chế về ngân sách nghiên cứu cũng là
rào cản. Nhưng nhờ tinh thần kiên trì, tinh thần cộng tác và đam mê của các nhà nghiên cứu - đặc biệt là TS Cao Văn Sơn và GS Yuichi Oyama, chúng tôi đã vượt qua được những khó khăn ban đầu.
Cơ hội bứt phá từ khoa học neutrino
* GS có tin tưởng Nhóm nghiên cứu Vật lý Neutrino sẽ góp mặt trong những dự án quốc tế lớn như Hyper - Kamiokande hay DUNE trong tương lai?
- Tôi hoàn toàn tin tưởng. Nhóm có thể góp phần thực chất vào các dự án lớn như Hyper - Kamiokande (Nhật Bản) và DUNE (Hoa Kỳ), đặc biệt ở các mảng như phân tích dữ liệu, mô phỏng và phát triển máy dò. Sự kết nối hiện tại với T2K chính là bệ phóng cho những bước hợp tác xa hơn.
* Ngoài neutrino, GS kỳ vọng IFIRSE sẽ mở rộng nghiên cứu sang các lĩnh vực nào khác?
- Cá nhân tôi rất quan tâm đến vật chất tối, vật lý thiên văn và vũ trụ học. Tôi hy vọng ICISE sẽ tiếp tục mở rộng sang các lĩnh vực này, cũng như các ngành khoa học cơ bản khác như toán học, sinh học, trí tuệ nhân tạo... Sự đa ngành, liên lĩnh vực chính là chìa khóa thúc đẩy tiến bộ khoa học hiện đại.
Nhóm nghiên cứu Vật lý Neutrino tại IFIRSE làm việc với đồng nghiệp ở KEK (Nhật Bản) ở khu vực dẫn đường chùm tia proton năng lượng cao với các hệ nam châm siêu dẫn chuyên dụng. Ảnh: Cao Sơn
GS có lời khuyên nào với sinh viên Việt Nam không, nhất là với vật lý hạt, lĩnh vực vốn được coi là khó và ít ứng dụng?
- Tôi hiểu rằng nhiều người e ngại vật lý hạt vì nó trừu tượng và khó ứng dụng trực tiếp. Tuy nhiên, chính vì vậy mà lĩnh vực này thử thách trí tuệ và nuôi dưỡng đam mê khám phá. Ở Nhật Bản, chúng tôi thậm chí đã sử dụng manga (truyện tranh) để giới thiệu vật lý neutrino tới học sinh, giúp họ dễ tiếp cận và hứng thú hơn. Tôi cũng khuyến khích các sinh viên Việt Nam nên tham gia các chương trình trao đổi, trại hè nghiên cứu tại Nhật Bản, để học hỏi, giao lưu với bạn bè quốc tế và nuôi dưỡng ước mơ khoa học.
* Theo GS, yếu tố cốt lõi để Việt Nam hội nhập sâu hơn vào cộng đồng khoa học toàn cầu là gì?
- Việt Nam cần đầu tư mạnh hơn cho khoa học cơ bản và đào tạo sau đại học, đặc biệt là bậc tiến sĩ và sau tiến sĩ. Ngoài ra, cần có chiến lược hỗ trợ lâu dài cho các nhóm nghiên cứu, không chỉ trong lĩnh vực neutrino mà cả các ngành như trí tuệ nhân tạo, vũ trụ học, công nghệ lượng tử... Chỉ khi xây dựng được hạ tầng nhân lực và học thuật bền vững, Việt Nam mới có thể đóng góp tích cực và hiệu quả vào các chương trình quốc tế.
* Cuối cùng, GS muốn gửi gắm điều gì đến thế hệ các nhà khoa học trẻ Việt Nam nói chung và các bạn trẻ yêu khoa học ở tỉnh Gia Lai nói riêng?
- Tôi tin tưởng sâu sắc vào tiềm năng của Việt Nam trong lĩnh vực neutrino và khoa học cơ bản. Tôi thấy các bạn trẻ tại đây có tinh thần học hỏi, động lực lớn và khả năng thích ứng rất tốt. Nghiên cứu neutrino là hành trình dài, không có con đường tắt. Nhưng nếu bạn có đam mê bền bỉ, tư duy hợp tác quốc tế thì chắc chắn sẽ tiến rất xa. Tôi hy vọng thế hệ trẻ Việt Nam, trong đó có tỉnh Gia Lai sẽ dấn thân mạnh mẽ hơn nữa vào khoa học cơ bản, dẫn đầu trong việc khám phá những bí ẩn sâu nhất của vũ trụ.
* Xin trân trọng cảm ơn GS!
Sáng 17.7.2017, lễ ký kết và khởi động Nhóm nghiên cứu Vật lý Neutrino Việt Nam (IFIRSE - ICISE) đã diễn ra. Đây là nhóm nghiên cứu thực nghiệm đầu tiên tại Việt Nam về Vật lý Neutrino, dưới sự hỗ trợ của các nhà khoa học Nhật Bản, do GS Tsuyoshi Nakaya - phát ngôn viên thí nghiệm T2K làm trưởng nhóm.
Từ năm 2017, nhóm chính thức tham gia thí nghiệm quốc tế T2K và từ 2021 là thành viên của Super-Kamiokande - hai dự án nổi bật trong lĩnh vực neutrino, từng đoạt giải Nobel (năm 2015) và giải Đột phá (năm 2016). Việc gia nhập hai thí nghiệm này là một vinh dự lớn cho khoa học Việt Nam.
Hiện nay, nhóm nghiên cứu tham gia vận hành thí nghiệm T2K và Super-Kamiokande. Nhóm phụ trách vận hành và xử lý số liệu hệ thống máy dò liên quan đến an toàn hạt nhân cho hệ thống máy ở trung tâm máy gia tốc J-PARC dùng để tạo ra chùm tia neutrino. Nhóm cũng phát triển phòng thí nghiệm neutrino tập trung vào các loại cảm ứng sensor cực nhạy có khả năng phát hiện ánh sáng cực yếu. Các ứng dụng của các loại cảm ứng này cho vật lý hạt, lượng tử và các ứng dụng thực tế khác đang được triển khai.
Đáng chú ý, với hỗ trợ của các GS hàng đầu Nhật Bản, nhóm đã tổ chức thành công 9 lớp học quốc tế neutrino từ năm 2017 và bốn trại huấn luyện phần cứng từ năm 2022; tổ chức thành công các hội nghị và hội thảo về neutrino quốc tế ngay tại ICISE…
(GLO)- Với mục tiêu xóa mù công nghệ, trang bị kỹ năng số cho người dân, phong trào “Bình dân học vụ số” đang lan tỏa mạnh mẽ trên địa bàn tỉnh Gia Lai.
Tại sự kiện lớn vừa diễn ra, Apple chính thức công bố loạt iPhone mới gồm iPhone 17, 17 Pro, 17 Pro Max và phiên bản đặc biệt iPhone Air. Đây là mẫu iPhone mỏng nhất lịch sử, chỉ 5,6 mm, nhẹ nhưng bền nhờ khung titan, hứa hẹn mang lại trải nghiệm khác biệt.
(GLO)- Ngày 9-9, ông Lê Quang Hùng-Giám đốc Sở Y tế tỉnh Gia Lai đã ký ban hành Quyết định số 2676/QĐ-SYT về việc thành lập Hội đồng Khoa học kỹ thuật ngành Y tế.
(GLO)- Apple sẽ tổ chức sự kiện phần cứng mang tên “Awe dropping” vào sáng ngày 9-9 (theo giờ Mỹ, tức 0 giờ ngày 10-9, theo giờ Việt Nam) tại Apple Park, Cupertino.
(GLO)- Với đề tài “Mô hình trí tuệ nhân tạo phân độ cận thị bệnh lý và phát hiện tổn thương trên ảnh màu đáy mắt”, ThS.BS Lê Thái Minh Hiếu (quê ở phường Bình Định, tỉnh Gia Lai) vừa xuất sắc giành giải Nhì tại Hội thảo Ortho-K Kiểm soát tiến triển cận thị thế giới (GOMCC).
(GLO)- Người đứng đầu FMBA cho hay vaccine chống ung thư của Nga đã vượt qua các thử nghiệm tiền lâm sàng, đồng nghĩa với việc đã sẵn sàng để sử dụng và hiện đang chờ cấp phép.
(GLO)- OpenAI sẽ “bắt tay” hợp tác với Tập đoàn bán dẫn Broadcom (Mỹ) sản xuất hàng loạt chip trí tuệ nhân tạo (AI) của riêng mình từ năm 2025. Đây được xem là nỗ lực đáp ứng nhu cầu tính toán khổng lồ và giảm sự phụ thuộc vào nhà cung cấp GPU Nvidia.
Các nhà khoa học vừa đề xuất một thiết kế kính thiên văn không theo chuẩn tròn quen thuộc mà là hình chữ nhật, hứa hẹn có thể tách được ánh sáng mờ nhạt của hành tinh khỏi ngôi sao rực sáng.
(GLO)- Từ ngày 3 đến 12-9, 10 công chức, viên chức từ các cơ quan chuyên môn của tỉnh được điều động về các xã vùng sâu, vùng xa nhằm hỗ trợ, hướng dẫn nghiệp vụ, tháo gỡ khó khăn trong vận hành mô hình chính quyền 2 cấp và thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số tại cấp xã.
(GLO)- Sáng 3-9, hơn 60 chuyên gia, nghiên cứu sinh và các nhà khoa học trẻ trong lĩnh vực sinh học và công nghệ sinh học trong, ngoài nước tham dự Trường Sinh học Việt Nam lần thứ 4” (VSOB-4), với chủ đề “Phân tích Metagenome trong Thực hành Một Sức khỏe - Từ 16S đến Shotgun”.
(GLO)- Một tòa án liên bang Mỹ vừa đưa ra phán quyết liên quan đến vụ kiện chống độc quyền nhằm vào Google. Theo quyết định, tập đoàn công nghệ này sẽ không bị buộc phải bán trình duyệt Chrome hoặc hệ điều hành Android.
Việc đổi tên mạng thành tên 'Tự hào Việt Nam' là một hành động nhỏ nhưng đầy ý nghĩa đã lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng người dùng di động đặc biệt của nhà mạng này tại Việt Nam.
(GLO)- Nhằm phục vụ tốt nhất cho các hoạt động kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945-19/8/2025) và Quốc khánh 2-9, VNPT Bình Định và VNPT Gia Lai đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp kỹ thuật, đảm bảo hệ thống thông tin liên lạc an toàn, ổn định và thông suốt trên địa bàn.
Nguyệt thực toàn phần trùng với Trăng Máu Mùa Gặt sẽ xuất hiện vào đêm 7/9, hứa hẹn mang đến một khoảnh khắc ngoạn mục cho người yêu thiên văn trên khắp thế giới.
Mặc dù tài khoản Gmail và Cloud của người dùng không bị xâm phạm trực tiếp, nhưng sự cố này đã gây ra một làn sóng tấn công lừa đảo và mạo danh nhắm vào người dùng trên toàn nền tảng.
Tập đoàn Viettel trình diễn 50 sản phẩm công nghệ dân sự và quân sự, trong đó nhiều sản phẩm thuộc nhóm công nghệ chiến lược quốc gia như chip bán dẫn, robot, UAV tầm xa, tổ hợp phòng không-tên lửa.
(GLO)- Các nhà nghiên cứu tại Đại học Y Quảng Châu (Trung Quốc) vừa thực hiện thành công ca cấy ghép phổi từ heo biến đổi gen sang một người đàn ông chết não.
(GLO)- Sáng 27-8, Hội Khoa học Gặp gỡ Việt Nam, Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục liên ngành (ICISE) phối hợp với Trường Đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) tổ chức khai mạc hội thảo quốc tế về Sinh học hệ gen Việt Nam lần thứ 2-năm 2025 (VICGB 2025).
(GLO)- Chiều 26-8, Hội đồng Khoa học và Công nghệ (KH-CN) tỉnh tổ chức nghiệm thu nhiệm vụ xây dựng mô hình điểm nâng cao năng suất, chất lượng dựa trên việc áp dụng các hệ thống, tiêu chuẩn, công cụ cải tiến năng suất và giải pháp KH-CN, đổi mới sáng tạo cho các doanh nghiệp tỉnh.
(GLO)- Sáng 26-8, tại phường Quy Nhơn Nam, Sở Công Thương tỉnh Gia Lai phối hợp Công ty TNHH Dịch vụ và Môi trường Bảo Châu tổ chức hội thảo phổ biến các văn bản pháp luật, hướng dẫn lập báo cáo giảm phát thải khí nhà kính và sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả.
