Đi về miền Dao: Ý nghĩa đồng hiện trên trang phục

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Vì sao lưng áo người Dao luôn đính mảnh vải vuông? Vì sao thầy cúng Dao mặc đồ nữ khi hành lễ? Vì sao trang phục phụ nữ Dao có dải yếm che hạ thể?... Tích xưa của người Dao đưa ra lý giải đầy thú vị cho những câu hỏi này.

Đi qua địa bàn cư trú của người Dao như Hoàng Su Phì (Hà Giang), Bát Xát, Sapa (Lào Cai)… sẽ thấy họ sống gắn với rừng. Nhà cửa dựng lên xen với rừng, các thửa ruộng bậc thang cũng chen trong rừng chứ không phát quang cả đồi để làm ruộng. Nhà nghiên cứu Dương Thanh cho biết ở Viện Văn hóa Dao thuộc ĐH Kanagawa (Nhật Bản) đang lưu giữ một văn thư - chứng chỉ cổ của người Dao ghi rõ chuyện sống gắn bó với rừng. Ở Việt Nam, dân tộc Dao tự gọi mình là Kìm Mùn - Kìm Miền (nghĩa là người rừng).

Thầy cúng người Dao mặc trang phục của phụ nữ khi thực hiện nghi thức cúng

Thầy cúng người Dao mặc trang phục của phụ nữ khi thực hiện nghi thức cúng

Bậc thầy thuốc nam

Sống với rừng, lại ở những nơi thâm sơn cùng cốc nên để sinh tồn, người Dao từ bao đời đã biết tận dụng nguồn dược liệu thiên nhiên sẵn có. Trong số các dân tộc thiểu số ở miền núi, người Dao được mệnh danh là bậc thầy về lá thuốc thiên nhiên trong rừng. Mọi thứ bệnh trần gian, người Dao đều dùng kinh nghiệm và phương pháp gia truyền hái lá, đem bào chế, giã, đắp hoặc uống… tiêu trừ bệnh. Nhà nghiên cứu Dương Thanh kể chị có lần bị dạ dày cấp rất nặng, chẩn đoán phải phẫu thuật. Khi đó, chị kể với Chảo Mẩy Kiều (ngụ Tả Phìn, Lào Cai), Kiều vào rừng hái lá thuốc, đem sắc cho chị uống, chỉ thời gian ngắn sau là khỏi. Gặp nhau ở lễ lên 12 đèn ở Phìn Ngan đầu năm 2024, tiếp chuyện cùng các thầy cúng thân quen trong cộng đồng người Dao Lào Cai, Dương Thanh "hấp tiu" (uống rượu) thoải mái, chẳng kiêng khem gì nữa cả. "Nhờ mấy thang thuốc của Mẩy Kiều mà khỏi đấy", chị nói.

Lủi tán, dấu triện Ngọc Hoàng sau lưng trang phục người Dao

Lủi tán, dấu triện Ngọc Hoàng sau lưng trang phục người Dao

Câu chuyện về nguyên cớ người Dao giỏi dùng thuốc được lý giải theo sự tích Tam Thanh tái sinh và liên quan đến mảnh vải hình vuông thêu sau lưng áo, gọi là lủi tán. Lủi tán là một mảng thêu tay hình vuông, cạnh khoảng 10 cm, với những chi tiết trang trí rất cầu kỳ, tinh xảo. Trong trang phục Dao của cả nam và nữ, lủi tán là chi tiết được chăm chút nhiều nhất, đẹp nhất so với các hoa văn khác.

Khăn Pả nữ được ngửa ra nhìn trời trong lễ cấp sắc 12 đèn ở Phìn Ngan

Khăn Pả nữ được ngửa ra nhìn trời trong lễ cấp sắc 12 đèn ở Phìn Ngan

Ý nghĩa của lủi tán được giải thích như sau: Trong cuộc chiến tam giới, con người bị các thế lực quỷ thần lấn át, gây bệnh tật, chết chóc khắp nơi. Người Dao thỉnh cầu Ngọc Hoàng mời Tam Thanh tái sinh giúp trừ khử tà ma, bạo bệnh. Do là việc cấp bách, cần cứu người trước nên Ngọc Hoàng đã ban cho người Dao khả năng biết sử dụng các cây thuốc chữa bệnh trong thời gian đợi Tam Thanh tái sinh. Lủi tán chính là triện do Ngọc Hoàng "đóng dấu cấp phép" dành riêng cho người Dao, nhờ vậy mà những bài thuốc quý từ rừng được người Dao sử dụng thành thạo. Cũng từ đó, trên trang phục người Dao không thể thiếu lủi tán.

Thầy cúng mặc đồ nữ

Trong đời sống thường nhật, các thầy cúng người Dao mặc trang phục truyền thống đơn giản, tiện dụng nhưng khi vào lễ cúng, họ khoác lên trang phục của phụ nữ để hành lễ. Truyện xưa giải thích: Việc cúng tế của người Dao khi xưa không phải do đàn ông thực hiện, mà là phụ nữ. Một lần nọ, thầy cúng nữ đang bụng mang dạ chửa, trong lúc cúng thì trở dạ sinh con. Việc cúng tế bị gián đoạn, thầy cúng nhờ chồng mình vào thay thế, chuyển quần áo cho chồng mặc để thực hiện các nghi lễ còn lại. Từ đó về sau, để đảm bảo tính thiêng và tránh bị gián đoạn, nữ không tham gia cúng, chỉ có nam và khi hành lễ người nam buộc phải mặc trang phục phụ nữ là vậy.

Mũ đội đầu (Pả) của ông Phàn Diếu Thông trong lễ cấp sắc 12 đèn

Mũ đội đầu (Pả) của ông Phàn Diếu Thông trong lễ cấp sắc 12 đèn

Trong lễ cấp sắc 12 đèn, ngoài việc mặc trang phục phụ nữ, các thầy sư phụ và học trò còn đội chiếc mũ có chóp nhọn kéo về phía sau gáy gọi là Pả. Trong phong tục cưới hỏi của người Dao, khi cô gái đi lấy chồng sẽ mang một khăn cưới cũng có tên phát âm là Pả. Chiếc mũ Pả của nam giới thon gọn, đội vừa đầu, có nhiều tua trang trí dọc theo phần chóp ra sau gáy. Pả của nữ giới là mảng khăn vuông có trang trí nhiều hoa văn, chính giữa có một dấu vuông giống lủi tán. Với người chưa được theo chồng cấp sắc 12 đèn, chiếc khăn Pả sẽ không được mở ra nhìn mặt trời vì theo quan niệm Dao là chưa đủ công lực. Do vậy ở đời thường, chỉ người phụ nữ Dao nào đã dự cấp sắc 12 đèn, chiếc khăn Pả mới được mở ra, phủ trên chóp nón.

Trang phục của người Dao đỏ Bát Xát với dải yếm chiềm pồng

Trang phục của người Dao đỏ Bát Xát với dải yếm chiềm pồng

Sự tích chiềm pồng và dải quấn chân

Trong trang phục nữ của người Dao Lào Cai, ở phần chính diện có một mảng trang trí tựa dải yếm, bề ngang chừng 5 cm, thả dài từ thắt lưng xuống quá eo, gọi là chiềm pồng. Dải yếm được thêu khéo léo với tầng tầng hoa văn đan nhau. Tương truyền ngày trước, phụ nữ người Dao thông minh nổi trội hơn hẳn đàn ông, bởi vậy mới được làm thầy cúng, nhưng vì chuyện sinh nở, việc cúng tế hay bị gián đoạn, và dễ gây uế khi hành lễ nên phụ nữ người Dao nhường trí thông minh cho đàn ông, họ chấp nhận để đàn ông giỏi giang hơn, giúp họ gánh vác trọng trách thờ cúng. Chiềm pồng như một dấu chỉ ghi nhận cho sự "chuyển giao" thú vị ấy.

Ông Chảo Y Sai, 58 tuổi, chuẩn bị dải quấn chân dự lễ Tẩu Sai

Ông Chảo Y Sai, 58 tuổi, chuẩn bị dải quấn chân dự lễ Tẩu Sai

Trong lễ cúng của người Dao, ngoài trang phục phụ nữ và chiếc mũ đội đầu, thầy cúng còn mang một chi tiết khác cũng liên quan đến nữ tính, chính là dải quấn chân. Sự tích kể lại ngày xưa, khi vừa chào đời, em bé người Dao chỉ nhỏ bằng con ong nên thường bị đánh rơi. Vì thế, người Dao mới cúng xin bề trên cho những đứa con khi chào đời trở nên to lớn hơn. Lời cúng được tổ tiên tiếp nhận và dải khăn quấn vào chân, bắp chân tượng trưng cho thân hình con trẻ khi mới sinh.

Tranh thờ thần Hải Phiên cai quản vùng biển với dải quấn chân của người Dao

Tranh thờ thần Hải Phiên cai quản vùng biển với dải quấn chân của người Dao

So sánh trang phục, tranh thờ của người Dao với các dân tộc miền núi khác thì có thể thấy chỉ riêng đàn ông người Dao sử dụng dải quấn chân cho các lễ cúng. Ngay trong bộ tranh thờ Đại Đường - Hải Phiên, có nhiều dân tộc sử dụng bộ tranh này, nhưng nếu Hải Phiên, hình tượng vị thần cai quản vùng biển, có dải quấn chân thì bức tranh thờ đó chắc chắn là của người Dao. Đây là lời khẳng định của nhà nghiên cứu Utsumi Ryoko (ĐH Osaka Keisei, Nhật Bản), một chuyên gia nghiên cứu về người Dao trên thế giới. (còn tiếp)

Có thể bạn quan tâm

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Dặm dài Trường Lũy

Dặm dài Trường Lũy

(GLO)- Trường Lũy là một phức hợp bao gồm: lũy-bảo (đồn)-đường, hình thành từ thời chúa Nguyễn, xây dựng quy mô dưới triều Nguyễn; đi qua địa phận 3 tỉnh trước đây: Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Trong hai năm 2024-2025, thủ phủ Tây Nguyên trúng đậm cà phê. Chỉ tính riêng huyện Đắk Mil (tỉnh Đắk Nông cũ), các lão nông đã sắm 1.000 ô tô trong năm 2024. Xã Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum cũ, nay thuộc tỉnh Quảng Ngãi giáp Lào và Campuchia) cũng chung niềm vui ấy...

Những đoản khúc Huế

Những đoản khúc Huế

Hôm ấy, trên xe khi đi qua đoạn đường gần Khách sạn Morin và Trung tâm Nghệ thuật Điềm Phùng Thị ở Huế, nhìn hàng cây rất đẹp, tôi nói với người lái xe: “Nếu thấy cây long não, em chỉ cho anh nhé”. 

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn (view) đắt giá nhất của người Rục ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa (Quảng Bình, nay là tỉnh Quảng Trị), đó là ngôi nhà có mặt tiền bao quát đồng lúa.

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

(GLO)- Khi mới xây dựng, các chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới chỉ có công sự, trận địa chiến đấu. Nhờ bàn tay lao động cần cù của cán bộ, chiến sĩ, chốt được phủ xanh bởi bồn hoa, cây cảnh, thảm cỏ, cây xanh và có vườn tăng gia, ao cá, tạo thêm nét đẹp ở nơi biên cương.

Gìn giữ kỷ vật tri ân

Gìn giữ kỷ vật tri ân

(GLO)- Bảo tàng tỉnh Gia Lai đang lưu giữ hơn 4.000 tài liệu, hình ảnh, hiện vật, kỷ vật có giá trị về 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ; trong đó, có gần 300 hiện vật, tư liệu, hình ảnh về các mẹ Việt Nam anh hùng, liệt sĩ ở vùng đất Bình Định trước đây.

Vào rừng... chờ ươi bay

Vào rừng... chờ ươi bay

Sau 4 năm, khi những cánh rừng già miền núi TP.Đà Nẵng (Quảng Nam cũ) chuyển mình vào mùa ươi chín, hàng ngàn người dân lại có một cuộc 'di cư' tạm thời vào rừng sâu chờ 'lộc trời' rơi xuống để nhặt.

null