Đi tìm đàn nước Tơ Tung

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Giữa những ngày đầu năm hanh hao, chúng tôi tìm về xã Tơ Tung (huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), nơi có dàn đàn nước độc đáo gắn với nền văn minh lúa rẫy của đồng bào Bahnar. Cùng cả nhóm tham gia chuyến trekking ngắn xuyên rừng, anh Đinh Mỡi-quản lý Nhà lưu niệm Anh hùng Núp-vui vẻ tiết lộ, chúng tôi là những “du khách” đầu tiên được chiêm ngưỡng công trình này. 
Người dân nơi đây gọi đàn nước vì chúng hoạt động nhờ sức nước. Nhưng cũng có người gọi là chiêng lồ ô vì nhạc cụ làm bằng ống lồ ô (hay tre) và âm vọng tựa tiếng cồng chiêng giữa rúi rừng.
Âm vọng từ ký ức
Người dẫn đường hôm ấy là ông Đinh Ngoai (51 tuổi, làng Toòng, xã Tơ Tung), chủ nhân dàn đàn nước. Từ Nhà lưu niệm Anh hùng Núp, chạy xe máy chừng 500 m về hướng làng Toòng rồi rẽ trái, qua một dốc võng khá cao nằm chen giữa rẫy bắp, keo… xanh mướt, chúng tôi để xe lại và bắt đầu lội bộ. Con đường mòn nhỏ xíu len lỏi qua khoảnh rừng thưa với những đám tre trúc và cây bụi rậm rạp. Chuyến trekking ngắn càng thêm phần thú vị với câu chuyện về cách chế tác đàn của ông Ngoai. 
Nghệ nhân cho hay, người Bahnar trong vùng thường chọn canh tác ở những vùng gần suối để tiện cho việc trồng trỉa, sinh hoạt. Trước đây, gần nơi dựng chòi rẫy, hầu như nhà nào cũng làm 1 dàn đàn nước bằng ống lồ ô, trước là để đuổi chim phá lúa, sau là giải trí lúc nghỉ ngơi.
Nhưng giờ đây trong vùng chẳng đâu còn tiếng đàn nước du dương vang vọng xuống tận buôn làng. Nhớ quá những thanh âm ấy, cách đây 4 tháng, ông lên rừng xa tìm lồ ô, tre về làm đàn nước. Một mình chế tác, chỉ trong vòng 1 tuần, ông Ngoai đã hoàn thành dàn đàn nước độc đáo.
Sau một hồi mải chuyện, chúng tôi đã đến chân đồi Tơ Nung, nơi gia đình ông Ngoai đang trồng 8 sào lúa rẫy. Vừa trông thấy dàn lồ ô đing đong reo trong gió, ông Ngoai đã kêu lên thất vọng: “Ôi, mới có nửa tháng mình chưa đến kiểm tra là cây đàn đã bị lạc tiếng hết rồi. Chắc là do phía nguồn nước có vấn đề gì đó”. Vậy là, chúng tôi lại tất tả theo chân ông luồn giữa đám cây rừng tìm đến chỗ tận dụng sức nước để “kéo” đàn.
Có đến tận nơi mới hiểu cách thức vận hành và tài hoa của người làm ra chiếc đàn này. Nơi con suối chảy xuống bậc đá cao chừng 2 m, ông Ngoai làm một máng dẫn nước bằng vỏ cây. Máng dẫn đổ nước xuống một chiếc gàu lớn cũng bằng vỏ cây.
Khi đầy nước, chiếc gàu bị sức nặng nhấn xuống, kéo theo sợi “dây đàn” bằng tre dài đến hơn 500 m dẫn từ suối về rẫy. Sợi “dây đàn” ấy cứ như một đường điện, cũng được neo vào trụ hẳn hoi, nhưng khác chăng là những chiếc trụ này không đứng yên mà cũng đu đưa tùy theo sức kéo. Điểm cuối của dàn đàn treo 1 rọ đá nhằm đảm bảo cân được sức nước ở đầu bên kia làm đối trọng.
Cứ thế, chúng co qua kéo lại, kéo theo dàn lồ ô treo lơ lửng ở giữa va vào các thanh gỗ được bố trí bên dưới, tạo thành tiếng đàn reo vui bất tận giữa nương rẫy, núi rừng. Con suối này chưa khi nào cạn dòng nên đàn cứ vang giọng mãi.
Anh Đinh Mỡi chia sẻ thêm: Hơn 20 ống lồ ô được “biên chế” như một dàn chiêng, gồm 2 chiếc “cồng” giữ nhịp, những chiếc còn lại là “chiêng”; chưa kể 1 chiếc “trống” làm bằng đoạn thân gỗ đục rỗng.
Ông Đinh Ngoai khơi thông dòng chảy để chỉnh âm cho dàn đàn nước. Ảnh: Phương Duyên
Ông Đinh Ngoai khơi thông dòng chảy để chỉnh âm cho dàn đàn nước. Ảnh: Phương Duyên
Sau khi đến tận nơi, ông Ngoai phát hiện máng dẫn và gàu nước bị lá rụng lấp đầy làm ảnh hưởng đến dòng chảy nên đã khơi thông. Quay trở lại chỗ dàn ống lồ ô, ông tiếp tục dùng dao “vót âm thanh” cho từng ống để tiếng chuẩn hơn. Điều này không khó với một nghệ nhân diễn tấu cồng chiêng dày dạn kinh nghiệm như ông.
Khi đã thật sự hài lòng với sự chỉnh sửa, ông Ngoai mới chỉ tay lên chòi rẫy của gia đình nằm phía trên đỉnh đồi Tơ Nung kể rằng, nơi ấy, những khi xong việc nghỉ ngơi, ông thả hồn theo tiếng đàn trầm bổng. “Mỗi khi làm mệt, nghe tiếng đàn, cái tai mình thấy vui lắm”-ông mỉm cười mơ mộng. Giữa tươi xanh vắng lặng, tiếng đàn không ngừng vang lên bay bổng, lạ tai, như xoa dịu nỗi mệt nhọc của cả nhóm sau một hành trình khá vất vả.
Anh Đinh Mỡi-quản lý Nhà lưu niệm Anh hùng Núp: “Những người biết làm đàn nước trong vùng đã lần lượt qua đời, chỉ còn sót lại vài người như ông Ngoai. Tôi đã bàn với ông về việc phát dọn cây rừng để đường dẫn vào chỗ dàn đàn nước dễ đi hơn, đồng thời, quảng bá trên mạng xã hội Facebook để bạn bè, du khách gần xa biết đến và tham quan, trải nghiệm”. 

Cả vùng giờ chỉ có 1 dàn đàn nước này nên nhiều người rất thích. Gặp chúng tôi khi đi nhặt củi, bà Đinh Thị H’Ngon (hơn 80 tuổi) chuyện trò: “Trước đây, ai làm rẫy cũng có dàn đàn nước. Nhưng giờ thì không còn nên nhớ lắm. Hàng ngày, mình đi lấy củi gần khu vực này chỉ để được nghe tiếng đàn thôi”.

Ông Ngoai cũng kể một câu chuyện mủi lòng khác: Hôm ấy, khi ông đang tuốt lúa thì thấy một phụ nữ luống tuổi có khoảnh rẫy gần đó lặng ngồi nghe tiếng đàn, rồi bà chầm chậm đưa tay lau nước mắt. Hỏi chuyện, bà kể rằng trước kia cha mình làm đàn nước rất tài. Tiếng đàn reo vang trong không gian tĩnh mịch hôm ấy đã gợi lên trong lòng bà biết bao kỷ niệm về người cha quá cố. Tưởng rằng đó chỉ là những thanh âm vô tình, đâu ngờ với những người lớn tuổi đã sinh ra và lớn lên nơi đây, chúng chính là tiếng vọng từ ký ức, đánh thức những cảm xúc đẹp đẽ nhất, chân thật nhất.

 Bà Đinh Thị H’Ngon thường đến khu vực gần rẫy của ông Ngoai kiếm củi để được nghe tiếng đàn nước ngân nga. Ảnh: Phương Duyên
Bà Đinh Thị H’Ngon thường đến khu vực gần rẫy của ông Ngoai kiếm củi để được nghe tiếng đàn nước ngân nga. Ảnh: Phương Duyên
Trekking kết hợp du lịch nông nghiệp, tại sao không?
Trên đường về lại làng Toòng, ai đó trong nhóm đã bàn đến việc làm một dàn đàn nước tương tự ở gần Nhà lưu niệm để tiện cho du khách tham quan. Nhưng ý tưởng đó nhanh chóng bị gạt sang một bên, bởi chuyến trekking ngắn vừa qua đã giúp mọi người nhận ra rằng, điều thú vị nhất nằm ở hành trình chứ không chỉ là chuyện mục sở thị dàn đàn độc đáo nói trên. Đó mới là lý do du khách tìm đến, để được thả mình giữa màu xanh và vẻ yên tĩnh của rừng, giải phóng khỏi những ồn ào, tất bật mà tìm về với tiếng suối chảy róc rách, lặng nghe âm đàn nguyên sơ, trong trẻo.
Đáng nói là người dân trong vùng vẫn duy trì truyền thống làm lúa rẫy, mỗi năm 1 vụ theo kiểu “phát-đốt-chọc-trỉa” dù lúa nước đã chứng minh ưu thế vượt trội. Đinh Mỡi cho hay, anh nhiều lần vận động cha mẹ chuyển sang làm lúa nước năng suất cao nhưng không ai đồng ý. “Có lẽ người lớn tuổi thường lưu luyến với cái cũ. Nhưng thực lòng mà nói là cơm lúa rẫy rất ngon!”-anh chia sẻ.
Ông Ngoai cũng nói, ông chỉ thích trồng lúa rẫy dù 8 sào chỉ cho thu khoảng 50 gùi lúa. Nhưng có lẽ ông Ngoai và người làng cũng không biết rằng chính sự “bảo thủ” của họ đã giúp lưu giữ hình ảnh về nền văn minh lúa rẫy mà giờ chỉ còn thấy ở những buôn làng xa xôi. Thầm nghĩ, nếu biến điều này thành lợi thế thì Tơ Tung có thể phát triển tour trekking ngắn kết hợp du lịch nông nghiệp để giúp du khách hiểu thêm về thiên nhiên, văn hóa bản địa đặc sắc trên quê hương Anh hùng Núp.
Ông Đinh Ngoai (làng Toòng, xã Tơ Tung, huyện Kbang) bên dàn đàn nước độc đáo
Ông Đinh Ngoai (làng Toòng, xã Tơ Tung, huyện Kbang) bên dàn đàn nước độc đáo. Ảnh: Phương Duyên
Về với nơi này, thêm một lần ta nhận ra rằng, từ những vật dụng như gùi, nong, nia… cho đến các công trình như nhà rông, nhà mồ, đàn nước… của đồng bào bản địa đều không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt thường ngày. Tất cả phản ánh khiếu thẩm mỹ tinh tế cùng sự khéo léo hiếm thấy. Tất cả đều đậm chất nghệ sĩ với tư duy sáng tạo đáng nể của sắc dân vùng sơn nguyên.
…Tiếng đàn nước xa dần khi chúng tôi lui khỏi khoảnh rẫy nằm giữa đám rừng thưa, lòng vẫn không thôi kính trọng sự tài hoa của người nghệ sĩ núi rừng. Mong rằng, tiếng đàn ấy sẽ còn mãi và để kéo du khách về với Tơ Tung ngày càng đông thông qua sản phẩm du lịch độc đáo này.  
PHƯƠNG DUYÊN

Có thể bạn quan tâm

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

(GLO)- Giữa bao thiếu thốn của vùng đất Pờ Tó, có một người thầy lặng lẽ, bền bỉ gieo yêu thương cho học trò nghèo. Thầy không chỉ dạy chữ mà còn khởi xướng nhiều mô hình sẻ chia đầy ý nghĩa như: “Tủ bánh mì 0 đồng”, “Mái ấm cho em”, “Trao sinh kế cho học trò nghèo”.

Trung tá Cao Tấn Vân (thứ 2 từ phải sang)-Phó Đội trưởng Phòng An ninh đối ngoại (Công an tỉnh Gia Lai) chụp ảnh cùng đồng đội. Ảnh: NVCC

Cống hiến thầm lặng vì sứ mệnh cao cả

(GLO)- Hành trình "gieo hạt" hòa bình bắt đầu từ những con người bình dị. Những cống hiến thầm lặng của họ vì sứ mệnh cao cả, góp phần tích cực đưa hình ảnh đất nước và con người Việt Nam yêu chuộng hòa bình đến bạn bè quốc tế.

Giới trẻ hào hứng tham gia các khóa học làm đèn lồng Trung thu thủ công

Hồi sinh Trung thu xưa

Giữa phố phường rực rỡ ánh đèn led, đèn ông sao và mặt nạ giấy bồi bất ngờ “tái xuất”, gợi lại ký ức những mùa trăng rằm xưa. Sự trở về của Trung thu truyền thống đã manh nha trong những năm gần đây, được nhiều người trẻ hào hứng đón nhận.

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

(GLO)- Trở về từ cuộc chiến khốc liệt ở Thành cổ Quảng Trị, cựu chiến binh Hồ Anh Hòa ít khi nhắc lại kỷ niệm chiến đấu với gia đình, con cháu. Bởi ông cho rằng, việc cầm súng lao vào cuộc chiến thời điểm ấy là trách nhiệm của một người con yêu Tổ quốc, “không nên công thần”.

Các cổ vật gốm sứ chén, bát, đĩa... được ngư dân nhặt được.

Làng cổ vật

Nép mình bên eo biển Vũng Tàu, thôn Châu Thuận Biển (xã Đông Sơn, huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi) không chỉ nổi tiếng là “làng lặn Hoàng Sa” với truyền thống bám biển, giữ chủ quyền, mà còn được ví như “kho báu” lưu giữ hàng loạt cổ vật từ những con tàu đắm hàng thế kỷ dưới đáy đại dương.

'Phu sâm' ở núi Ngọc Linh

'Phu sâm' ở núi Ngọc Linh

Nhiều doanh nghiệp và người dân lên ngọn núi Ngọc Linh hùng vĩ ở TP.Đà Nẵng thuê môi trường rừng để trồng sâm, mở ra một nghề mới để đồng bào Xê Đăng bản địa mưu sinh suốt nhiều năm qua: 'phu sâm', tức nghề cõng hàng thuê.

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

(GLO)- Không chỉ bền bỉ gieo con chữ cho học trò nghèo, thầy Võ Trí Hoàn-Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS Quang Trung (xã Ia Tul, tỉnh Gia Lai) còn là người đam mê sưu tầm đồ xưa cũ. Với thầy, mỗi món đồ là bài học sống động về lịch sử dân tộc mà thầy muốn kể cho học trò.

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

(GLO)- Hàng trăm năm qua, những gốc đa lặng lẽ vươn mình trong rừng già Kon Ka Kinh, thấm đủ chuyện nhân sinh để hóa thành "chứng nhân" của đại ngàn. Quần thể đa cổ thụ không chỉ tạo nên cảnh quan kỳ vĩ, mà còn trở thành di sản tinh thần gắn bó với bao thế hệ cư dân sống dựa vào rừng.

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Dặm dài Trường Lũy

Dặm dài Trường Lũy

(GLO)- Trường Lũy là một phức hợp bao gồm: lũy-bảo (đồn)-đường, hình thành từ thời chúa Nguyễn, xây dựng quy mô dưới triều Nguyễn; đi qua địa phận 3 tỉnh trước đây: Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Vũ Văn Tam Lang & 50 cây violon đặc chế

Vũ Văn Tam Lang và 50 cây violon đặc chế

(GLO)- Cách đây vài năm, khi ngắm 22 cây đàn violon do ông Vũ Văn Tam Lang (phường An Phú, tỉnh Gia Lai) chế tác bằng tất cả tâm huyết được giới chuyên môn đánh giá cao, tôi thầm nghĩ, ông đã có thể tự hài lòng với những gì mình có.

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

(GLO)- Cuộc trò chuyện với hai nhân chứng sống - ông Hoàng Văn Tuyển và bà Huỳnh Thị Kim Xuyên đã đưa chúng ta trở lại những năm tháng kháng chiến đầy gian khổ, nơi tinh thần yêu nước và khát vọng cống hiến đã viết nên những trang đời đáng nhớ.

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

(GLO)- Khi mới xây dựng, các chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới chỉ có công sự, trận địa chiến đấu. Nhờ bàn tay lao động cần cù của cán bộ, chiến sĩ, chốt được phủ xanh bởi bồn hoa, cây cảnh, thảm cỏ, cây xanh và có vườn tăng gia, ao cá, tạo thêm nét đẹp ở nơi biên cương.

null