Cổng ngõ

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Lối kiến trúc ngôi nhà có sân vườn của người Việt từ xưa không thể thiếu cổng ngõ. Ngoài chức năng phân giới, bảo vệ vòng ngoài, cổng ngõ còn thể hiện yếu tố thẩm mỹ, giữ vai trò văn hóa tâm linh trong tổng thể kiến trúc ngôi nhà.
Lối kiến trúc ngôi nhà có sân, cổng ở phía trước và vườn, ngõ ở đằng sau. Với tâm lý “tốt khoe, xấu che”, cổng trước “hoành tráng” hơn ngõ sau là hẳn nhiên!
Tùy thuộc vào mức độ giàu có, năng lực thẩm mỹ, giai đoạn lịch sử-xã hội mà cổng ngõ được xây dựng, trang hoàng khác nhau. Chẳng hạn như ở nông thôn miền Trung quê tôi, điểm chung nhất, cổng trước được đặt lùi về bên trong theo lối dẫn vào mặt trước ngôi nhà chừng vài mét; rào giậu tả hữu cứ thế mà uốn theo, cùng với mảnh vườn được chia đôi tạo dáng vẻ như đôi bàn tay xòe tôn ngôi nhà lên. Tính hữu lý việc thiết kế “độ lùi” còn ở chỗ, tạo không gian dừng chân trước khi bước vào nhà thay vì phải đứng ngoài đường, dù là đường mòn.
Vị trí cổng ngõ không chỉ có ý nghĩa về mặt phong thủy mà gắn với nhiều phong tục của cư dân Việt. Cưới xin có lễ chạm ngõ. Ngược lại, đám rước dâu “chạy tang”, đôi lứa không hợp tuổi hay lỡ “ăn cơm trước kẻng” bị phát hiện… thì cô dâu không được đón về nhà chồng từ cổng trước mà phải đi ngõ sau!
Minh họa: Thủy Ngọc
Minh họa: Thủy Ngọc
Những gia đình, họ tộc giàu có làm nhà rường, nhà cổ thường xây dựng cổng ngõ bề thế bằng gỗ tốt chống chịu mưa nắng, mái lợp ngói, cửa cổng hai cánh, ngưỡng cửa liền khối, hoa văn uốn chạm trên nền chất liệu; mặt nền tiền-hậu giật tam cấp gọi là nhà ngõ.
Đối với những người yêu thích lối sống gần gũi thiên nhiên thì cổng trước được thiết kế cây xanh. Có khi là hai cây duối trồng cùng lúc, chăm tỉa đồng thời, cứ thế theo thời gian mà phát triển rất cân đối cho thân cây thẳng đứng, màu da bạc thếch cao quá đầu người lớn một đoạn rồi bắt uốn, cắt tỉa lá cành tạo dáng mái che quanh năm xanh lá, điểm hoa trắng, quả chín vàng rất đẹp. Có khi cứ theo bờ giậu râm bụt, chè tàu mà dưỡng thành cột vuông, cột tròn, phía đỉnh tạo dáng con công, con nai trông hệt nhau, đầu hướng ra đường chào khách. Với loại hình cổng cây xanh, ngày trước, hai cánh cửa chỉ đan bằng tre già, then cài vắt ngang bên trong. Sau này, thay bằng cánh cửa sắt, ổ khóa hẳn hoi.
Cái thời bê tông hóa lên ngôi, các gia đình “tầm tầm bậc trung” chuộng cách xây cổng ngõ vuông vức; cửa cổng bằng sắt hai cánh khép mở; cửa cổng một cánh đẩy lùa.
Những gia đình nghèo khó, neo đơn thì cổng ngõ chỉ gọi là. Có thể là hai gốc tre, cây gỗ tạp làm trụ ngõ giữ lấy tấm phên tre đan nan to, dày làm cánh. Có khi chỉ là một đọt tre héo khô còn nguyên cành vắt ngang hờ hững khi đêm xuống!
Khác với cổng trước, ngõ sau được thiết kế đơn giản, liền với bờ rào sau, không đặt nặng yếu tố thẩm mỹ hay tâm linh. Tuy thế, ngõ sau lại rất được việc. Ngõ sau nối với lối mòn mở ra cánh đồng làng, con sông dòng suối thuận tiện việc đồng áng. Các loại gia súc về chuồng bằng ngõ sau.
Ngày trước, ngõ sau là nơi đôi lứa hẹn hò, có bờ giậu cây xanh làm chứng. Cô con gái thẹn thùng trong ánh mắt chàng trai, bứt lá-hoa-cành nơi hàng rào, cho đôi bàn tay bớt động tác thừa. Ngõ sau, cô dâu mới về nhà chồng, thương cha nhớ mẹ lâu ngày chưa được về thăm, gửi nỗi niềm đọng lại câu ca: “Chiều chiều ra đứng ngõ sau/Nhớ về quê mẹ ruột đau chín chiều”! Lắm khi, nhà bất ngờ có khách, người phụ nữ băng ngõ sau sang hàng xóm vay tiền, mượn gạo; trẻ con cầm chai chạy đi mua rượu thiếu nợ... 
Kể ra thì dài, lề thói xưa nay, nhà có nóc, sân vườn có cổng ngõ là vậy!
NGUYỄN ĐÌNH PHÊ

Có thể bạn quan tâm

Xếp từng hạt gạo thành tranh

Xếp từng hạt gạo thành tranh

Cha mẹ làm nông, cả tuổi thơ của Trương Kim Ngân (sinh năm 1994) đã quen với việc gieo mạ, gặt lúa. Về sau, theo nghề họa sĩ - nghệ nhân, chị vẫn để bàn tay mình gắn bó với từng hạt gạo thân yêu thay vì chỉ có cọ, màu, giấy vẽ…

Khi sông gặp biển

Thơ Nguyễn Thanh Mừng: Khi sông gặp biển

(GLO)- Giữa dòng chảy ký ức, bài thơ "Khi sông gọi biển" của tác giả Nguyễn Thanh Mừng gợi về hình bóng con sông xưa với lời hẹn thơ ngây, thể hiện nỗi niềm tiếc nuối trước những đổi thay. Sông vẫn đợi, chỉ người đã không còn như trước.

Người nối dài tình yêu với dân ca Jrai

Người nối dài tình yêu với dân ca Jrai

(GLO)- Suốt 50 năm qua, bà Kpă H’Mi (SN 1961, buôn Chư Jú, xã Ia Rsai, huyện Krông Pa) vẫn luôn say mê những giai điệu dân ca Jrai. Bà là niềm tự hào của buôn làng khi không chỉ lưu giữ mà còn truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ thêm yêu và gắn bó với những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Mắt hạ cho nhau

Thơ Lenguyen: Mắt hạ cho nhau

(GLO)- "Mắt hạ cho nhau" của Lenguyen là khúc ngân dịu dàng của tuổi học trò, nơi bằng lăng tím, phượng đỏ và tiếng ve gọi về ký ức. Bài thơ chan chứa hoài niệm, tiếc nuối những rung động đầu đời chưa kịp nói thành lời.

“Tên Người là cả một niềm thơ”

“Tên Người là cả một niềm thơ”

(GLO)- Bảo tàng Hồ Chí Minh (thuộc Bảo tàng tỉnh Gia Lai) hiện trưng bày, giới thiệu nhiều hình ảnh, tài liệu, hiện vật về cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Bác. Một trong số đó là tập sách “Tên Người là cả một niềm thơ” do ông Nguyễn Khoa-Cán bộ lão thành cách mạng trao tặng năm 2004.

Mới mẻ “Trang sách mùa hè”

Mới mẻ “Trang sách mùa hè”

(GLO)- 12 năm liên tục duy trì chương trình “Trang sách mùa hè” cũng là chừng ấy thời gian cán bộ, viên chức Thư viện tỉnh dành nhiều tâm huyết để tạo ra một không gian vừa học vừa chơi mới mẻ, hấp dẫn.

Tháng năm nhớ Người

Tháng năm nhớ Người

(GLO)- Bài thơ “Tháng năm nhớ Người” của Lenguyen khắc họa hình ảnh Bác Hồ qua ký ức làng quê, tình mẹ, giọt lệ, hương sen và ánh nắng Nam Đàn,... như lời tri ân sâu lắng dành cho vị Cha già kính yêu của dân tộc suốt đời vì dân, vì nước.

Âm sắc Tây Nguyên trên quê Bác

Âm sắc Tây Nguyên trên quê Bác

(GLO)- Từ ngày 16 đến 20-5, gần 40 ca sĩ, diễn viên, nghệ nhân Gia Lai đã tham gia 2 sự kiện vô cùng ý nghĩa tại tỉnh Nghệ An. Đó là hội diễn nghệ thuật quần chúng “Tiếng hát Làng Sen” và triển lãm “Hồ Chí Minh đẹp nhất tên Người” năm 2025.

Khai mạc triển lãm ảnh “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tại Bình Định - Sắc màu hội tụ”

Khai mạc triển lãm ảnh “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tại Bình Định - Sắc màu hội tụ”

Nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2023); 47 năm Ngày Quốc tế Bảo tàng (18/5/1978 - 18/5/2025), sáng 12-5, Bảo tàng tỉnh Bình Định phối hợp Bảo tàng Quang Trung khai mạc triển lãm ảnh chủ đề “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tại Bình Định - Sắc màu hội tụ”.

Thơ Đào An Duyên: Mây biên giới

Thơ Đào An Duyên: Mây biên giới

(GLO)- “Mây biên giới” của tác giả Đào An Duyên là bài thơ giàu cảm xúc về vẻ đẹp thanh bình nơi biên cương Tổ quốc. Tác giả khắc họa hình ảnh cột mốc trong nắng dịu, mây trời không lằn ranh, rừng khộp lặng im... như một bản hòa ca của thiên nhiên và lịch sử...

Thơ Nguyễn Thanh Mừng: Gia Lai một hai ba

Thơ Nguyễn Thanh Mừng: Gia Lai một hai ba

(GLO)- "Gia Lai một hai ba" của Nguyễn Thanh Mừng dẫn người đọc qua những nẻo đường dốc đèo, qua tiếng thác reo và chiêng cồng, để gặp lại khí phách người xưa. Mỗi hình ảnh, mỗi nhịp thơ là một lát cắt vừa hoang sơ, vừa tự hào về bản sắc không thể phai mờ của đại ngàn Tây Nguyên.

Thơ Lê Thành Văn: Nghe con đọc thơ về Tổ quốc

Thơ Lê Thành Văn: Nghe con đọc thơ về Tổ quốc

(GLO)- Trong bài thơ "Nghe con đọc thơ về Tổ quốc", tác giả Lê Thành Văn để mạch cảm xúc tuôn chảy tự nhiên: từ sự rưng rưng khi nhớ về chiến tranh đến niềm tin lặng lẽ gửi gắm vào thế hệ mai sau. Bài thơ như một nhịp cầu nối liền quá khứ đau thương và hiện tại bình yên.