Ở vùng đất được mệnh danh là “miền đất võ, xứ văn chương”, văn học thiếu nhi suốt nửa thế kỷ qua không ngừng phát triển, lan tỏa, tạo dấu ấn đậm nét trong dòng chảy văn học đương đại.
1. Theo TS Lê Nhật Ký - giảng viên Trường ĐH Quy Nhơn), nhà nghiên cứu chuyên sâu về văn học thiếu nhi, từ trước năm 1975, văn học thiếu nhi ở Bình Định đã hiện diện trong đời sống nhân dân qua những hình thức dân gian như hát ru, ca dao, đồng dao, tục ngữ, câu đố, truyện cổ tích, truyện cười... Những sáng tác ấy không chỉ mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa mà còn thể hiện tình cảm yêu thương, dạy dỗ dành cho trẻ nhỏ bằng những vần điệu gần gũi, dễ thuộc, dễ nhớ.
Đáng chú ý, từ đầu thế kỷ XX, Bình Định đã sớm góp mặt vào bước khởi đầu quan trọng của văn học viết cho thiếu nhi, khi từ nhà in Làng Sông (Tuy Phước) đã cho ra đời những ấn phẩm quốc ngữ dành cho thiếu nhi như: Trước cửa thiên đàng (1923), Vì thương chẳng nệ (1924), Chúa hài đồng gọi (1925), Hai chị em lưu lạc (1927)...
 |
| Đoàn công tác Nhà xuất bản Kim Đồng gặp gỡ các tác giả viết cho thiếu nhi tại Bình Định, chia sẻ thông tin về Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ nhất. Ảnh: NGÔ PHONG |
Trong dòng chảy văn học thiếu nhi Bình Định thế kỷ XX, đã có những tác giả lớn. Trong đó, nhà thơ Phạm Hổ (1926 - 2007), quê ở An Nhơn là một trường hợp đặc biệt, không chỉ riêng với văn chương Bình Định mà còn với cả nền văn học thiếu nhi Việt Nam. Ông sớm nổi tiếng với bài thơ Chú bò tìm bạn viết tại Tây Sơn năm 1952. Sau năm 1975, ông trở về thăm quê, làm thơ, sáng tác truyện cổ tích hiện đại và đưa in tại Nhà xuất bản Nghĩa Bình. Trong sự nghiệp văn chương quy mô và nhiều giá trị của ông, có khá nhiều tác phẩm thơ, truyện viết về đề tài quê hương Bình Định: Cô bé và ông Táo, Cây bánh tét của người cô, Gió biển Quy Nhơn, Thanh gươm của nghĩa quân Tây Sơn…
Tiếp nối ông là nhà thơ Nguyễn Văn Chương (1943 - 2015), người Phú Xuyên, Hà Nội, nhưng gắn bó sâu đậm với Bình Định từ sau năm 1975. Ông để lại dấu ấn qua hàng loạt tác phẩm bao gồm truyện đồng thoại, truyện thơ và thơ: Cây chăm làm (1982), Ánh sao xanh (1982), Chú mầm măng (1986), Hiệp sĩ Bọ Ngựa (1986), Hoa cúc quỳ (1999), Quà của bà (2003)…
Ngoài ra, văn học dịch có dịch giả Trà Ly (1941 - 2019) ghi dấu với truyện dịch: Chuyện kể của chú ngựa Đen, Đi tìm bà ngoại…; mảng nghiên cứu, phê bình có TS Lê Nhật Ký, Châu Minh Hùng; mảng sáng tác có nhà văn Nguyễn Mỹ Nữ với hàng chục đầu sách cho thiếu nhi chất lượng…
2. Văn học thiếu nhi ở Bình Định được quan tâm với những cuộc thi, cuộc vận động được tổ chức quy mô. Năm 1982, cuộc thi “Tuổi thơ với quê hương” do Trung tâm Văn hóa Thông tin và Hội đồng Đội, Tỉnh đoàn Bình Định phối hợp tổ chức đã mở ra một cánh cửa cho các em học sinh, thu hút hơn 1.000 tác phẩm của 552 em dự thi, đây là dấu mốc quan trọng khởi đầu cho phong trào sáng tác thiếu nhi trong tỉnh.
Tiếp đó, năm 2007, Hội VHNT Bình Định tổ chức Cuộc vận động sáng tác văn học thiếu nhi; Cuộc thi “Sáng tác cho tuổi thơ” do Ban Mục vụ Văn hóa, Giáo phận Quy Nhơn tổ chức vào năm 2018 - 2019… đã tạo sức hút mạnh mẽ mảng sáng tác cho thiếu nhi.
Đặc biệt, những năm qua, các buổi tọa đàm chuyên sâu như “Phạm Hổ - người ở xứ thần tiên” (2017), “Sáng tác truyện đồng thoại ở Việt Nam” (2017)…; các cuộc tọa đàm giao lưu với Ban tổ chức cuộc thi “Đóa hoa đồng thoại”, Nhà xuất bản Kim Đồng… đã giúp mở rộng góc nhìn, kết nối thế hệ cũ - mới và nâng cao ý thức nghề nghiệp cho người viết đối với thiếu nhi tại Bình Định.
Nếu những năm 70 - 90 của thế kỷ trước, lực lượng viết cho thiếu nhi ở Bình Định còn mỏng với những cái tên như Phạm Hổ, Nguyễn Văn Chương, Nguyễn Mỹ Nữ, Hoàng Trọng Thắng, Bùi Thị Xuân Mai… thì từ đầu thế kỷ XXI, đội ngũ này đã được bổ sung mạnh mẽ. Các tác giả như Mộc An, Nguyễn Đặng Thùy Trang, Nguyễn Trần Thiên Lộc, Mai Đậu Hũ, Trương Công Tưởng, My Tiên… đã dành sự chú tâm với sáng tác cho thiếu nhi. Đặc biệt, nữ tác giả Mộc An, với hai tác phẩm in đầu năm 2025: Cậu bé tròn xoe và con ma thích ăn gà rán và Người thầy một nửa ma, đã có mặt trong danh sách dự Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ nhất (2023 - 2025). Chị cũng là nữ tác giả đầu tiên ở Bình Định đạt giải B giải Sách Quốc gia lần thứ VII - năm 2024.
Có thể thấy, 50 năm qua, văn học thiếu nhi Bình Định đã bền bỉ lớn lên cùng các thế hệ người viết. Trên nền tảng đã có, cùng với đội ngũ kế cận đông đảo và nhiệt huyết, văn học thiếu nhi Bình Định hứa hẹn sẽ viết tiếp những trang tươi sáng trong tương lai.
VÂN PHI
