Chủ tịch Hồ Chí Minh từng dạy: “Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua. Và những người thi đua là những người yêu nước nhất”. Với học sinh, sinh viên Gia Lai, tinh thần ấy được cụ thể hóa bằng khát vọng nghiên cứu khoa học, sáng tạo kỹ thuật. Đây không chỉ là sân chơi trí tuệ, mà còn là cách các bạn trẻ đóng góp giải pháp cho cộng đồng.
Dấu ấn mới trong thi đua yêu nước
Theo Sở GD&ĐT, hằng năm các trường trung học trên địa bàn đều tổ chức sơ khảo, tuyển chọn và bồi dưỡng hàng chục dự án KHKT để tham gia hội thi cấp tỉnh. Từ đây, nhiều công trình tiêu biểu được lựa chọn tham gia cuộc thi cấp quốc gia.
Riêng năm học 2024 - 2025, đoàn Gia Lai đã giành 4 giải tại cuộc thi KHKT cấp quốc gia (1 giải nhì, 2 giải ba, 1 giải tư). Đặc biệt, dự án nghiên cứu chiết xuất từ củ nghệ bọ cạp gây ấn tượng mạnh mẽ với tính mới và khả năng ứng dụng. Không dừng lại ở nghiên cứu, nhiều năm qua, cuộc thi Học sinh - sinh viên với ý tưởng khởi nghiệp quốc gia còn giành thêm nhiều giải thưởng, khẳng định khát vọng dấn thân, tinh thần dám nghĩ dám làm của tuổi trẻ địa phương.
Ở bậc đại học, phong trào nghiên cứu khoa học cũng phát triển sôi nổi. Các trường trên địa bàn như: Phân hiệu ĐH Nông Lâm TP Hồ Chí Minh tại Gia Lai, ĐH Quang Trung, CĐ Gia Lai… đã có nhiều dự án tham gia các cuộc thi sáng tạo kỹ thuật, đạt giải thưởng cấp tỉnh, cấp bộ. Đặc biệt, sinh viên đang theo học tại Trường ĐH Quy Nhơn cũng khẳng định năng lực, giành 1 giải nhì và 1 giải khuyến khích cấp bộ năm 2024, trở thành điểm sáng trong phong trào nghiên cứu khoa học của khu vực miền Trung - Tây Nguyên.
Phong trào này không chỉ khơi dậy niềm say mê học hỏi, rèn luyện tư duy phản biện, mà còn thể hiện sinh động của tinh thần thi đua yêu nước của thế hệ trẻ thời kỳ mới, đem tri thức phục vụ cộng đồng, gắn sáng tạo với sự phát triển bền vững.
Nhiều nghiên cứu gắn với thực tiễn
Thực hiện dự án “Đánh giá khả năng điều hòa đường huyết và ức chế enzyme acetylcholinesterase (AChE), định hướng điều trị bệnh tiểu đường và Alzheimer từ củ nghệ bọ cạp”, nhóm học sinh Trường THPT chuyên Hùng Vương (phường Diên Hồng) đã xuất sắc giành giải nhì tại cuộc thi KHKT cấp quốc gia năm học 2024 - 2025.
Trực tiếp hướng dẫn, TS Phùng Thị Kim Huệ, giáo viên Trường THPT chuyên Hùng Vương, nhận định: Chiết xuất nghệ bọ cạp chứa nhiều hoạt chất quý hiếm, có tác dụng chống viêm, hạ đường huyết và ức chế AChE. Đây là hướng nghiên cứu mới, có thể ứng dụng cùng lúc trong điều trị tiểu đường và Alzheimer. Việc học sinh phổ thông dám chọn hướng nghiên cứu khó, mới, chứng tỏ tinh thần sáng tạo rất đáng trân trọng.
Nhóm tác giả Trần Thị Quỳnh Ngân (lớp 10C7) và Nguyễn Lê Bảo Ngọc (lớp 10C5B) chia sẻ: “Chúng tôi chọn nghệ bọ cạp vì đây là loài bản địa ít được nghiên cứu, nhưng trong dân gian đã dùng để trị bệnh. Thử nghiệm cho thấy chiết xuất có khả năng hạ đường huyết tương đương thuốc Metformin, đồng thời ức chế enzyme AChE gần bằng Galantamine. Điều này mở ra cơ hội phát triển một dược liệu quý của Việt Nam”.
Không chỉ khẳng định năng lực nghiên cứu, dự án này còn góp phần phát triển hướng đi mới: Kết hợp tri thức hiện đại với kinh nghiệm dân gian, tạo nền tảng cho việc quy hoạch vùng trồng dược liệu, khai thác giá trị kinh tế cùng với phục vụ sức khỏe cộng đồng.
Trong khi đó, ở bậc đại học, sinh viên Gia Lai đã chứng minh sự trưởng thành qua những nghiên cứu gắn trực tiếp với chính sách xã hội. Năm học 2024 - 2025, Trường ĐH Quy Nhơn có 2 giải thưởng đạt cấp bộ, trong đó, nhóm sinh viên Khoa Kinh tế và kế toán đạt giải nhì với đề tài “Nghiên cứu tác động của đặc điểm hộ gia đình đến chi tiêu cho giáo dục ở khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ”.
Điểm đáng quý là đề tài này của sinh viên không chỉ làm nghiên cứu để hoàn thành nhiệm vụ học tập, mà mong muốn tìm ra giải pháp cho một vấn đề xã hội; cung cấp luận cứ cho chính sách giáo dục, hướng đến công bằng và bền vững.
Đại diện nhóm, bạn Trần Hoàng Anh (K43, Khoa Kinh tế và kế toán) bày tỏ: Nhóm chọn nghiên cứu chi tiêu cho giáo dục vì đây là vấn đề gắn bó mật thiết với đời sống gia đình, nhất là ở miền Trung - Tây Nguyên, nơi còn nhiều khó khăn. Nhóm sử dụng bộ dữ liệu VHLSS 2020 để phân tích và gặp thách thức lớn trong xử lý khối lượng số liệu. Kết quả bất ngờ là chi tiêu cho giáo dục không chỉ phụ thuộc thu nhập mà còn chịu tác động mạnh từ trình độ học vấn và nhận thức của cha mẹ. Nhóm kỳ vọng phát hiện này sẽ góp thêm cơ sở cho chính sách hỗ trợ hộ nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số, đồng thời khuyến khích cha mẹ nâng cao học vấn để đầu tư nhiều hơn cho con cái.
Khát vọng cống hiến của thế hệ trẻ
Phong trào nghiên cứu khoa học, sáng tạo kỹ thuật trong học sinh, sinh viên Gia Lai không chỉ dừng ở việc tham gia hội thi hay giành giải thưởng, điều quan trọng hơn là quá trình rèn luyện tư duy khoa học, nuôi dưỡng tinh thần trách nhiệm và khát vọng cống hiến cho quê hương từ những cấp nhỏ nhất.
Dù ở cấp THCS, dự án “Thiết bị hỗ trợ di chuyển và theo dõi sức khỏe bệnh nhân IoT” của nhóm học sinh Trường THCS Hoài Châu (phường Hoài Nhơn Bắc) do thầy Nguyễn Thái Bảo hướng dẫn đã cho thấy nhiều điểm mới và tính ứng dụng vào cộng đồng, hỗ trợ tích cực trong lĩnh vực y tế. Đề tài xuất sắc giành giải ba tại cuộc thi KHKT cấp quốc gia năm học 2024 - 2025.
Thầy Bảo nhận xét: Thiết bị không chỉ thể hiện tính sáng tạo mà còn có khả năng ứng dụng cao. Bằng việc kết hợp công nghệ IoT với cảm biến thông minh, sản phẩm giúp theo dõi sức khỏe từ xa, đồng thời hỗ trợ bệnh nhân hạn chế vận động di chuyển thuận lợi hơn. Đây là minh chứng rõ ràng rằng học sinh có thể tạo ra giải pháp gắn liền với thực tiễn chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
Chia sẻ về quá trình thực hiện dự án, em Nguyễn Trần Thi và Nguyễn Trọng Nhân (lớp 9A1) cho biết: Khó khăn lớn nhất trong quá trình nghiên cứu là đảm bảo hệ thống cảnh báo và chức năng gửi tin nhắn hoạt động ổn định. Có thời điểm thiết bị gặp trục trặc, tín hiệu GPS chưa chính xác, kết nối Wifi yếu gây độ trễ khi điều khiển. Tuy nhiên, nhờ kiên trì cải thiện phần cứng và nâng cấp phần mềm, nhóm đã khắc phục, hoàn thiện sản phẩm.
“Chúng tôi hy vọng thiết bị sẽ được phát triển thêm với trí tuệ nhân tạo để tự động điều chỉnh, mang lại nhiều tiện ích hơn cho bệnh nhân trong tương lai”, Nguyễn Trọng Nhân chia sẻ.
Từ những công trình cụ thể, có thể thấy thế hệ trẻ Gia Lai đang trưởng thành trong tư duy, chủ động tìm hướng giải quyết các vấn đề thiết thực của đời sống; tích cực trong thi đua, sáng tạo, cống hiến tri thức cho cộng đồng. Song, để nghiên cứu không dừng lại trong phòng thí nghiệm hay trên trang giấy, cần sự đồng hành của nhà trường, cơ quan quản lý và DN. Có như vậy, sản phẩm mới được ứng dụng rộng rãi, đóng góp thiết thực cho sự phát triển của địa phương và đất nước.
