Thương nhớ những căn nhà cô lẻ bên núi

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- “Mưa chiều thứ bảy tôi về muộn/Cây khế đồi cao trổ hết bông”
(Thi sĩ, triết nhân Phạm Công Thiện)
Căn nhà chơ vơ trên sườn đồi. Tín hiệu kiến trúc duy nhất. Mây, nắng hoang hoải lướt qua nó. Nó đang rất buồn? Đời có gì buồn bằng một mình ở trên núi. “Căn nhà” mà, nó cũng là thực thể sống và nó cũng có tâm hồn. Nó sống trong gió lộng. Tôi bước chầm chậm lên đồi, theo lối mòn mà hẳn chủ nhân của nó tạo ra đã nhiều mùa. Cỏ cây bao quanh khiến nó như căn nhà hoang. Ai đó đã cất nó lên, rồi vứt bỏ đi? Tôi đi vòng quanh căn nhà, chỉ một ít cây gỗ làm khung, trụ, còn lại chủ yếu lồ ô. Có trụ kê trên đá, có trụ chôn vào đất. Nét tỉ mẩn trong bố trí hệ thống trụ, sườn, sắp xếp ván, những lớp vách bằng lồ ô đập dập và cả sự chăm chút cửa sổ rất đẹp, có ý tứ, đã trả lời tôi rằng nó không phải căn nhà tạm bợ, cất tạm, ở tạm, rồi để vứt vội. Vòng quanh chu vi bên ngoài căn nhà, à mà gọi là chòi cũng đúng, dưới mặt đất, là một vạch cạo trũng xuống bao quanh, hẳn nhằm cho nước khi có mưa thoát nhanh rồi. Đúng nghĩa căn nhà thảo mộc. Tôi vạch tí chút ở vách lồ ồ để nhìn vào bên trong. Những thùng, bao chứa đồ căng tròn cột chặt đang chất bên trong, xếp thật ngăn nắp, lớp lang. Ánh nắng cũng le lói rọi vào, lăn tăn trong đó. Hình như chủ nhân cũng cố ý tạo những khe hở như thế. Tựa vào lưng núi, tránh hướng mưa tạt, đón nắng, lộng gió, thoáng đãng như thế này thì ẩm thấp nào xâm hại được. Một thứ khoa học xây dựng dân gian, trao truyền và lĩnh hội rất tự nhiên, nhẹ tênh, thấu hiểu địa phong thổ, địa thời tiết, địa xã hội-tinh tế thiệt. Nó đang bảo vệ của cải cho chủ. Đúng là nó đang sống và không hề vô chủ. Tôi lùi ra xa, chỗ gần gốc cây được cưa phần còn lại như để tạo chiếc ghế ngồi nghỉ, đốt điếu thuốc hút, nhả khói và nhìn ngắm nó.
Nhà trên cao nguyên. Ảnh: Võ Hoài Duy
Nhà trên cao nguyên. Ảnh: Võ Hoài Duy
Nó cách những làng người mười lăm cây số. Những làng người này là người bản địa Xê Đăng. Họ bảo nhiều khi những căn nhà kiểu kia còn xa hơn nữa, hai chục, ba chục cây số. Và đó là nhà kho chứa lương thực của họ. Nương rẫy ở đâu nhà kho ở đó, mà rẫy nương bao giờ cũng xa làng, tách biệt với làng. Mỗi mùa, khi thu hoạch xong, cất lên một cái nhà kho ngay tại rẫy, để chứa nông sản luôn ở đấy. Bỏ luôn thành quả sau một mùa vất vả làm ra cho rừng núi mà không sợ người khác lấy trộm. Cứ để vậy, khi cần thì lên chở về xay giã ăn dần, ăn tới đâu lên chở tới đó. Của cải để giữa trời. Họ bảo không ai lấy đâu, vì ai lại đi lấy công sức của người khác và người Xê Đăng không thích trộm cắp, ghét người trộm cắp. Không ai muốn mình thành người xấu, bị người khác coi khinh và bị cộng đồng mang ra giữa làng bêu tên. Chắc nhờ sống trong vòng ôm của thiên nhiên, rừng núi mênh mông, nắng gió tưng bừng, nên lòng con người ta mới rộng, niềm tin mới dồi dào, tuyệt đối đến vậy.
*
*      *
Rồi đi nhiều, khắp miền Thượng Tây Nguyên, qua nhiều núi sông, quê xứ bon, buôn, plei của người Giẻ Triêng, Rơ Mâm, Brâu, Bahnar, Jrai, Ê Đê, Mnông, Stiêng, Kho, Mạ, Chu Ru… cũng nhận ra những dấu chỉ kiến trúc phổ biến đó. Càng ở vùng sâu, vùng xa, càng thấy nhiều những nhà kho trên núi, cạnh suối, cạnh sông, ven đồi, dưới thung sâu. Có khi là những căn nhà lẻ loi, có khi là hàng chục căn nhà như thế rải khắp một vùng rẫy nương-nhiều gia đình cùng có rẫy canh tác trên một vùng núi, địa bàn. Cứ thấy nó là tin yêu cuộc sống lắm. Sao mà trần gian này đẹp thế không biết. Con người sống bằng tự trọng, bằng niềm tin, tin vững chắc ở con người, tự mình điều chỉnh mình mà chưa cần đến tổ chức, chính quyền, hay pháp luật.  Những căn nhà hồn nhiên, vô tư. Cái bên trong của con người đã chan hòa với cái bên ngoài, trời đất. Thông điệp của đời sống thái hòa. Không còn là nhà kho hay kiến trúc nữa, đây rõ là một thứ tín hiệu văn hóa rồi, văn hóa người sơn nguyên, “đặc sản” văn hóa, vật thể và phi vật thể. Ước gì mình cũng sống bằng tâm thế đó nhỉ. Hay là, nếu lọt vào không gian sống đó, tôi sẽ khởi lên lòng tham (?!). Dễ lắm chứ. Nhưng khi tôi khởi lên lòng tham là tôi đang làm rạn vỡ vẻ đẹp ngọc ngà kia, thậm chí bóp chết nó ngay.
Điều bình dị đó coi vậy mà đã quá hai mươi năm rồi. Bây giờ cũng đi qua sông núi như vậy nhưng những căn nhà đó thưa dần, vắng dần, có chỗ biệt tăm. Hỏi nguyên do thì bà con sơn cước bảo có người vào lấy cắp, chở sạch nông sản và có khi còn đốt, hoặc dỡ nguyên cả cái nhà kho đi luôn.
Giờ thì họ phải tìm cách giữ mồ hôi mình làm ra. Là chở thẳng về nhà, những nông sản thu hoạch được trên rẫy đó, bất kể nó ở xa nhà hay gần nhà. Sự tiến hóa của con người là quá trình phát triển của lòng tham ư, hỡi nhân loại?! Sự tiến hóa của con người là khi người với người sống với nhau bằng dòm ngó, so kè, đấu trí, phòng thủ, tấn công ư, hỡi nhân loại? Tính thiện lành, nhân bản, có còn là gốc và mục tiêu của con người?! Hay giờ loài người vì mất hết “nền người” rồi, vong bản, nên hay kêu gọi nhau hãy “nhân bản”, “thiện”, “lành”, “thật thà”, “vô tư”, “chân chính”. Vàng son trên mặt đất phai lạt. Không lẽ những hình ảnh mà rất nhiều người từng thấy như thế ở Tây Nguyên trở thành kỷ niệm của một thuở sao. Nó trở thành một thứ ký ức kiến trúc, di sản tinh thần của con người.
*
*      *
Giờ cứ mỗi mùa thu hái cà phê, thấy rẫy cà phê nào, chỗ phơi cà phê nào cũng giăng lều bạt để canh giữ đêm lẫn ngày vì nạn trộm cắp. Dân rẫy vất vả mà Công an cũng vất vả.
Lại khi đi qua phố phường, từ đồng bằng đến cao nguyên, cứ nhìn cảnh người ở  phố nhà cửa khóa năm bảy khóa, xây tường cao ngút lồng nhà mình lại, hàng rào thì lởm chởm mảnh chai, kẽm gai mà không hiểu loài người đang đi lên hay đi xuống, con người nơi nào tiến hóa “tính người” hơn, khái niệm văn minh là thế nào đây và chất lượng không gian sống nên hiểu thế nào.
Có vị vua trong lịch sử nước tôi từng chỉ ra rằng chỉ dấu cho một xã hội thái bình là xã hội “Nhà (ở) không rào, cửa không khóa”. Nước tôi từng có những thời đoạn lịch sử như thế, và Tây Nguyên này cũng từng hơn cả thế, như ngôn ngữ kiến trúc của những nhà kho trên núi kia.
Nhà kho trên núi ơi, sao ta nhớ về mi quay quắt thế này. Tây Nguyên giờ rừng còn được mấy mảnh đâu. Cái nhà kho đó tựa vào chân lý nào của tự nhiên đây, để tồn tại, để sống tiếp, để thách thức lòng tham ở con người và phe phẩy cùng gió mây. Bà con sơn nguyên ơi, có ai còn thương tôi thì cất cho tôi một nhà kho như thế để tôi gom góp lưu cất những vẻ đẹp cây cỏ buồn sang, thật thà thảo mộc và tâm hồn người mênh mông…
Bút ký: Nguyễn Hàng Tình

Có thể bạn quan tâm

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

(GLO)- Hàng trăm năm qua, những gốc đa lặng lẽ vươn mình trong rừng già Kon Ka Kinh, thấm đủ chuyện nhân sinh để hóa thành "chứng nhân" của đại ngàn. Quần thể đa cổ thụ không chỉ tạo nên cảnh quan kỳ vĩ, mà còn trở thành di sản tinh thần gắn bó với bao thế hệ cư dân sống dựa vào rừng.

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Dặm dài Trường Lũy

Dặm dài Trường Lũy

(GLO)- Trường Lũy là một phức hợp bao gồm: lũy-bảo (đồn)-đường, hình thành từ thời chúa Nguyễn, xây dựng quy mô dưới triều Nguyễn; đi qua địa phận 3 tỉnh trước đây: Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Trong hai năm 2024-2025, thủ phủ Tây Nguyên trúng đậm cà phê. Chỉ tính riêng huyện Đắk Mil (tỉnh Đắk Nông cũ), các lão nông đã sắm 1.000 ô tô trong năm 2024. Xã Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum cũ, nay thuộc tỉnh Quảng Ngãi giáp Lào và Campuchia) cũng chung niềm vui ấy...

Những đoản khúc Huế

Những đoản khúc Huế

Hôm ấy, trên xe khi đi qua đoạn đường gần Khách sạn Morin và Trung tâm Nghệ thuật Điềm Phùng Thị ở Huế, nhìn hàng cây rất đẹp, tôi nói với người lái xe: “Nếu thấy cây long não, em chỉ cho anh nhé”. 

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn (view) đắt giá nhất của người Rục ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa (Quảng Bình, nay là tỉnh Quảng Trị), đó là ngôi nhà có mặt tiền bao quát đồng lúa.

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

(GLO)- Khi mới xây dựng, các chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới chỉ có công sự, trận địa chiến đấu. Nhờ bàn tay lao động cần cù của cán bộ, chiến sĩ, chốt được phủ xanh bởi bồn hoa, cây cảnh, thảm cỏ, cây xanh và có vườn tăng gia, ao cá, tạo thêm nét đẹp ở nơi biên cương.

Gìn giữ kỷ vật tri ân

Gìn giữ kỷ vật tri ân

(GLO)- Bảo tàng tỉnh Gia Lai đang lưu giữ hơn 4.000 tài liệu, hình ảnh, hiện vật, kỷ vật có giá trị về 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ; trong đó, có gần 300 hiện vật, tư liệu, hình ảnh về các mẹ Việt Nam anh hùng, liệt sĩ ở vùng đất Bình Định trước đây.

Vào rừng... chờ ươi bay

Vào rừng... chờ ươi bay

Sau 4 năm, khi những cánh rừng già miền núi TP.Đà Nẵng (Quảng Nam cũ) chuyển mình vào mùa ươi chín, hàng ngàn người dân lại có một cuộc 'di cư' tạm thời vào rừng sâu chờ 'lộc trời' rơi xuống để nhặt.

null