Tây Sơn Thượng-trầm tích dưới "Cổng trời"

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Vài tia nắng yếu ớt chưa kịp gây cảm giác trên da thịt đã vội tắt ngấm trong lớp lớp những tảng mây đen màu khói mải miết đuổi nhau về phía thượng nguồn. Trời lất phất mưa. Ngồi trong quán cóc uống rượu với nhà thơ Quốc Thành, tôi cứ có cảm giác như mình đang ở đồng bằng.
Từ ngày Chính phủ ra nghị định công nhận An Khê là thị xã, phố huyện năm nào đã bung ra khỏi cái áo chật chội cũ. Những ngõ thông ra đường Quang Trung trước là những con hẻm nhỏ gập ghềnh bẩn thỉu nay đã được trải nhựa sạch sẽ, phẳng phiu. Rất nhiều căn nhà được nâng cấp, đổi màu. Nhịp sống phố phường dường như đã len vào mỗi ngõ ngách. Đâu cũng thấy dịch vụ, cửa hàng bán buôn. Cả đường phố chính trước chỉ có 4, 5 nhà nghỉ gì đó thì nay đã hơn cả chục. Chỉ từ chi tiết này, tôi đã thấy một tâm thế phố thực sự đang trỗi dậy. “Trước năm 1975, đường Quang Trung đây thế nào?”. Đang mơ màng bên chén rượu, nhà thơ Quốc Thành như bừng tỉnh: “Hồi đó chỉ vỏn vẹn có 2 ngôi nhà xây 2 tầng thôi, so sánh sao được”. Tôi chợt nhớ mấy câu thơ trong “Nhớ máu” của Trần Mai Ninh ở cái quãng lùi xa trước năm 1975 chừng 20 năm nữa: “An Khê cao vút/Núi lạnh rừng buồn/Mượn ai kín hộ nước nguồn về đây...”.                                                                                                   
 Lễ tưởng nhớ, tri ân công lao to lớn của 3 anh em nhà Tây Sơn và kỷ niệm 230 năm chiến thắng Ngọc Hồi-Đống Đa tại An Khê trường. Ảnh: internet
Lễ tưởng nhớ, tri ân công lao to lớn của 3 anh em nhà Tây Sơn và kỷ niệm 230 năm chiến thắng Ngọc Hồi-Đống Đa tại An Khê trường. Ảnh: internet
*
*       *
Theo những cứ liệu lịch sử thì vào những năm cuối thế kỷ XVI đã có những cư dân người Việt lên khai phá đất An Khê, bấy giờ vẫn gọi là ấp Tây Sơn thượng. Chắc hẳn không phải rải rác mà đã quần cư thành xóm làng đông đúc. Chính lớp cư dân tiền phong này đã mở ra một “con đường thương mại” giữa cao nguyên với đồng bằng. Lê Quý Đôn trong “Phủ biên tạp lục” đã chép rằng riêng nguồn An Khê, chúa Nguyễn hàng năm thu được 1.500 quan tiền thuế. Đó là nguồn thu lớn của Đàng trong. Như thế rõ ràng là nhánh từ cao nguyên xuống đã góp vào kho đụn chúa Nguyễn một nguồn thu rất đáng kể. Câu ca “Ai về nhắn với nậu nguồn/măng le gửi xuống cá chuồn gửi lên” chắc hẳn đã ra đời vào thời đó. Đây có thể coi là thời thịnh thứ nhất của đất An Khê.
Chọn đất An Khê để dựng nghiệp, anh em Tây Sơn không chỉ chứng tỏ tài năng quân sự mà còn chứng tỏ con mắt kinh bang tế thế. Trong khoảng chừng 4-5 năm, anh em nhà Tây Sơn đã thúc đẩy mạnh mẽ hơn công cuộc khẩn hoang, mở rộng con đường buôn bán với cư dân bản địa. Chính anh em Tây Sơn cũng là người đưa văn hóa Việt lên đất cao nguyên với phong tục nhuộm răng, ăn trầu, hát Cầu huê...
Vẫn biết là lịch sử không đi theo con đường của những giả thiết, nhưng cứ giả thiết rằng nếu Hoàng đế Quang Trung không mất sớm khiến nhà Tây Sơn không sụp đổ thì ông sẽ làm gì với mảnh đất dựng cơ đồ của mình? Và lại nữa các tướng lĩnh Tây Sơn thời Quang Toản, sau những thất bại trước Nguyễn Ánh, nếu sớm quay về đất dựng cơ đồ của Tiên đế với một miền cao nguyên mênh mông phía sau thì thời cuộc sẽ ra sao?
Thật khó mà hình dung được bởi giả thiết trước sau vẫn là giả thiết, nhưng thực ra điều ấy cũng không phải là không có cơ sở. Dân gian vùng Tây Sơn thượng đã ghi nhận rằng Võ Văn Dũng-một danh tướng kiệt hiệt của nhà Tây Sơn-sau khi thoát được tay Nguyễn Ánh đã tìm về An Khê nương náu, mưu khôi phục cơ đồ nhà Tây Sơn.Võ Văn Dũng đã cùng 2 con Nguyễn Nhạc là Văn Đức, Văn Dương lập căn cứ ở hòn Hợi Sơn. Rất tiếc 1 cây không thể chống dậy ngôi nhà đã sập, song có một điều chắc chắn là sau khi nhà Tây Sơn sụp đổ, bằng sự truy diệt gắt gao của Gia Long với những ai liên quan đến Tây Sơn thì đất An Khê đã không còn là nơi giao lưu buôn bán đông đúc nữa. Một phần lớn dân nông, dân buôn đã bỏ về đồng bằng. Thịnh thời thứ hai của đất An Khê chấm dứt.
Lịch sử không theo con đường của những giả thiết nhưng lại chứa trong nó những oái oăm. Là chính chỗ này, trên đất dựng cơ đồ của nhà Tây Sơn, kẻ chiến thắng lại phải lấy làm nơi ẩn náu. Đầu tiên là gia quyến Tiền quân đô thống Nguyễn Văn Thành-một trong những “khai quốc công thần” của Gia Long. Nói đến Nguyễn Văn Thành là nói đến vụ án văn chương oan khốc do Lê Văn Duyệt xúc tác, mà nguyên nhân sâu xa vẫn là lối ứng xử quen thuộc của các vương triều phong kiến “cáo thỏ hết thì chó săn phải nấu”. Nguyễn Văn Thành phải uống thuốc độc tự tử, con trai là Nguyễn Văn Thuyên bị xử trảm. Biến cố này khiến vợ con Nguyễn Văn Thành tìm đến đất An Khê nương náu. Hậu duệ Nguyễn Văn Thành là Nguyễn Văn Tứ sau này đã có công chiêu tập dân cư khai phá đất hoang, đi tiếp công việc của người trước, được tôn làm Hậu hiền của đất An Khê.
Với lối ứng xử khắt khe và đố kỵ của nhà Nguyễn, nạn nhân không chỉ một Tiền quân Nguyễn Văn Thành. Một vị quan khác của triều Nguyễn là Trần Văn Thiều từng là An sát Nghệ An, Tả phó Đô ngự sử, Tuần phủ Nam-Ngãi đời vua Tự Đức cũng bị mắc tội và lại tìm đất An Khê nương náu. Giai thoại dân gian kể rằng khi trốn chạy, ông đã tình cờ lạc vào một khe nước. Lạch khe rậm rạp đã cứu ông thoát sự tróc nã của quân Nguyễn. Để ghi nhớ khe nước đã cứu mình, ông đặt tên cho nó là An Khê (Suối Lành). Địa danh An Khê có từ đây. Trần Văn Thiều cũng là người có công chiêu tập dân khai khẩn đất hoang, được tôn làm tiền hiền.
Chọn đất An Khê làm nơi nương náu có 1 dòng họ lớn. Xuyên suốt từ thời Lê sơ đến Nguyễn, triều đại nào dòng họ này cũng có người làm quan-ấy là dòng họ Nguyễn Cảnh. Theo gia phả hiện còn ở An Khê thì dòng họ này đã có 365 người đỗ từ bậc cử nhân trở lên. Đặc biệt nổi bật là cha con Nguyễn Cảnh Chân và Nguyễn Cảnh Dị. Nguyễn Cảnh Chân theo Giản Định Đế thời hậu Trần khởi nghĩa chống giặc Minh. Nghe lời gièm, Giản Định Đế đã giết ông. Thù nhà nợ nước, Nguyễn Cảnh Dị theo phò Trần Trùng Quang tiếp tục sự nghiệp của cha. Ông được Trần Trùng Quang cho giữ chức Thái bảo, lập công lớn trong trận Hạ Hồng (Ninh Giang), sau thế yếu ông bị Trương Phụ bắt. Dụ hàng nhiều lần nhưng ông không khuất phục, Phụ đã moi gan ông... Mới đây, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra dòng họ này là tác giả của bộ Hoan châu ký-một bộ tiểu thuyết được coi là cổ nhất Việt Nam. Thời Tây Sơn, dòng họ này đã góp cho phong trào nông dân khởi nghĩa một tướng lĩnh tài ba là Nguyễn Cảnh Diệm. Nguyễn Cảnh Diệm bị Nguyễn Ánh bắt giết, con cháu bị truy nã đã chọn đất An Khê làm chốn nương thân. Hậu duệ của tướng quân Nguyễn Cảnh Diệm ở An Khê hiện còn 4 gia đình.
Như thế là không kể thế lực chiến thắng hay người chiến bại, gặp cơn quốc biến đều chọn An Khê làm chốn nương thân. Hội tụ ở đất An Khê có đủ hậu duệ của các danh tướng Tây Sơn: Võ Văn Dũng, Bùi Thị Xuân, dòng họ Nguyễn Cảnh; Khai quốc công thần nhà Nguyễn-Nguyễn Văn Thành... Và tôi xiết bao ngạc nhiên khi mới đây lại có thêm thông tin rằng hậu duệ của Nguyễn Hữu Cảnh-bậc Khai quốc công thần thứ nhất của nhà Nguyễn, người có công khai khẩn đồng bằng sông Cửu Long, lập nên Sài Gòn-Gia Định cũng có người lưu lạc lên đất An Khê. Điều gì đã làm cho mảnh đất An Khê nên cơ duyên tụ hội này?
Nói rằng đây là miền đất xưa hoang dã, dễ mai danh ẩn tích là chỉ mới nhìn bằng con mắt trực giác. Lịch sử vẫn thường chọn cho mình những mạch nguồn, những địa thế tâm linh... Và theo lối suy nghĩ của tôi thì An Khê là mảnh đất chứa trong nó những tâm linh của lịch sử. Mà không chỉ trong quá khứ đâu. Người đảng viên Cộng sản đầu tiên của Gia Lai chẳng phải là Đỗ Trạc-người con của đất An Khê đó sao? “Hậu Điện Biên Phủ” là trận Đak Pơ cũng đã diễn ra trên phạm vi đất An Khê. Những tên lính Mỹ đến Việt Nam đầu tiên cũng đáp xuống đất An Khê để rồi sau đó chúng cũng là một trong những kẻ vùi xác đầu tiên trong trận huyết chiến Plei Me lịch sử.
Và vẫn theo lối nghĩ của tôi thì thị xã An Khê ra đời cũng như là một sự tất yếu của mạch nguồn lịch sử. Trên vùng đất Tây Nguyên chắc không một thị xã nào chứa đựng trong mình nhiều trầm tích lịch sử như thế. Cách nay chừng vài năm, tôi từng có một bài báo bày tỏ bức xúc trước sự xuống cấp, hoang phế của Khu Di tích Tây Sơn Thượng đạo. Lẽ tự nhiên, nay nghe khu di tích được quy hoạch và đã được thông qua thì rất lấy làm mừng. Điều này tất nhiên chẳng phải riêng tôi. An Khê không thể chối bỏ nguồn lực của lịch sử. Thị xã An Khê phải là thị xã mang đậm chất “Văn”. Chất “Văn” ấy đã có trong tâm linh của lịch sử. Thời đại mới, lịch sử lại đang chọn đặt An Khê ở một tầm cao hơn, khác biệt hơn.
Và như thế, thịnh thời thứ ba của đất An Khê đã và sẽ đến cũng là điều không còn gì bàn cãi!
 NGỌC TẤN

Có thể bạn quan tâm

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

(GLO)- Giữa bao thiếu thốn của vùng đất Pờ Tó, có một người thầy lặng lẽ, bền bỉ gieo yêu thương cho học trò nghèo. Thầy không chỉ dạy chữ mà còn khởi xướng nhiều mô hình sẻ chia đầy ý nghĩa như: “Tủ bánh mì 0 đồng”, “Mái ấm cho em”, “Trao sinh kế cho học trò nghèo”.

Trung tá Cao Tấn Vân (thứ 2 từ phải sang)-Phó Đội trưởng Phòng An ninh đối ngoại (Công an tỉnh Gia Lai) chụp ảnh cùng đồng đội. Ảnh: NVCC

Cống hiến thầm lặng vì sứ mệnh cao cả

(GLO)- Hành trình "gieo hạt" hòa bình bắt đầu từ những con người bình dị. Những cống hiến thầm lặng của họ vì sứ mệnh cao cả, góp phần tích cực đưa hình ảnh đất nước và con người Việt Nam yêu chuộng hòa bình đến bạn bè quốc tế.

Giới trẻ hào hứng tham gia các khóa học làm đèn lồng Trung thu thủ công

Hồi sinh Trung thu xưa

Giữa phố phường rực rỡ ánh đèn led, đèn ông sao và mặt nạ giấy bồi bất ngờ “tái xuất”, gợi lại ký ức những mùa trăng rằm xưa. Sự trở về của Trung thu truyền thống đã manh nha trong những năm gần đây, được nhiều người trẻ hào hứng đón nhận.

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

(GLO)- Trở về từ cuộc chiến khốc liệt ở Thành cổ Quảng Trị, cựu chiến binh Hồ Anh Hòa ít khi nhắc lại kỷ niệm chiến đấu với gia đình, con cháu. Bởi ông cho rằng, việc cầm súng lao vào cuộc chiến thời điểm ấy là trách nhiệm của một người con yêu Tổ quốc, “không nên công thần”.

Các cổ vật gốm sứ chén, bát, đĩa... được ngư dân nhặt được.

Làng cổ vật

Nép mình bên eo biển Vũng Tàu, thôn Châu Thuận Biển (xã Đông Sơn, huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi) không chỉ nổi tiếng là “làng lặn Hoàng Sa” với truyền thống bám biển, giữ chủ quyền, mà còn được ví như “kho báu” lưu giữ hàng loạt cổ vật từ những con tàu đắm hàng thế kỷ dưới đáy đại dương.

'Phu sâm' ở núi Ngọc Linh

'Phu sâm' ở núi Ngọc Linh

Nhiều doanh nghiệp và người dân lên ngọn núi Ngọc Linh hùng vĩ ở TP.Đà Nẵng thuê môi trường rừng để trồng sâm, mở ra một nghề mới để đồng bào Xê Đăng bản địa mưu sinh suốt nhiều năm qua: 'phu sâm', tức nghề cõng hàng thuê.

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

(GLO)- Không chỉ bền bỉ gieo con chữ cho học trò nghèo, thầy Võ Trí Hoàn-Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS Quang Trung (xã Ia Tul, tỉnh Gia Lai) còn là người đam mê sưu tầm đồ xưa cũ. Với thầy, mỗi món đồ là bài học sống động về lịch sử dân tộc mà thầy muốn kể cho học trò.

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

(GLO)- Hàng trăm năm qua, những gốc đa lặng lẽ vươn mình trong rừng già Kon Ka Kinh, thấm đủ chuyện nhân sinh để hóa thành "chứng nhân" của đại ngàn. Quần thể đa cổ thụ không chỉ tạo nên cảnh quan kỳ vĩ, mà còn trở thành di sản tinh thần gắn bó với bao thế hệ cư dân sống dựa vào rừng.

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Dặm dài Trường Lũy

Dặm dài Trường Lũy

(GLO)- Trường Lũy là một phức hợp bao gồm: lũy-bảo (đồn)-đường, hình thành từ thời chúa Nguyễn, xây dựng quy mô dưới triều Nguyễn; đi qua địa phận 3 tỉnh trước đây: Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Vũ Văn Tam Lang & 50 cây violon đặc chế

Vũ Văn Tam Lang và 50 cây violon đặc chế

(GLO)- Cách đây vài năm, khi ngắm 22 cây đàn violon do ông Vũ Văn Tam Lang (phường An Phú, tỉnh Gia Lai) chế tác bằng tất cả tâm huyết được giới chuyên môn đánh giá cao, tôi thầm nghĩ, ông đã có thể tự hài lòng với những gì mình có.

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

(GLO)- Cuộc trò chuyện với hai nhân chứng sống - ông Hoàng Văn Tuyển và bà Huỳnh Thị Kim Xuyên đã đưa chúng ta trở lại những năm tháng kháng chiến đầy gian khổ, nơi tinh thần yêu nước và khát vọng cống hiến đã viết nên những trang đời đáng nhớ.

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

(GLO)- Khi mới xây dựng, các chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới chỉ có công sự, trận địa chiến đấu. Nhờ bàn tay lao động cần cù của cán bộ, chiến sĩ, chốt được phủ xanh bởi bồn hoa, cây cảnh, thảm cỏ, cây xanh và có vườn tăng gia, ao cá, tạo thêm nét đẹp ở nơi biên cương.

null