Sự thật sau những tác phẩm để đời-Kỳ 2: Xà nu-lễ vật hôn nhân

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Người dân xã Xốp, huyện Đắk Glei, Kon Tum sống giữa trùng điệp núi rừng Vườn quốc gia Ngọc Linh, dùng cây thông ba lá làm củi, đèn thắp sáng và làm cả lễ vật hôn nhân linh thiêng...
 
Tranh sơn mài cụ A Mết được con cháu thờ - Ảnh: THÁI LỘC
Con cháu cụ Mết
Đó chính là cây xà nu trong truyện ngắn Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành (Nguyên Ngọc). Địa danh gắn liền bối cảnh "làng Xô Man" xưa, nơi hoạt động của cụ Mết, một nhân vật giàu tình cảm và hùng tráng, có thật giữa đời thường...
Ngược sơn cước những ngày mưa bão mịt mờ, người đầu tiên tôi tìm gặp là ông Đinh Như Rươn ở thị trấn Đắk Glei. Ông nói ngay: "Bố tôi là Đinh Môn, còn gọi A Mết, người Tà Rẻ (còn gọi T’rẻ, Giẻ, được xếp thuộc dân tộc Giẻ Triêng - PV), nhân vật trong truyện Rừng xà nu".
Gợi chuyện xưa, ông cho biết cha mình từng là thủ lĩnh đồng bào trong chiến tranh chống Pháp. Sau Hiệp định Genève 1954, cụ Mết dẫn người vợ đầu Y Roal và con trai Đinh Như Rươn (2 tuổi) tập kết ra Bắc.
Năm 1959, đau đáu nhớ núi rừng và cuộc sống ở "làng Xô Man", cụ Mết được về quê xưa, để lại mộ phần người vợ cùng con trai đang học hành đất Bắc.
Cụ Mết được giao làm bí thư Huyện ủy H30 cho đến ngày thống nhất 1975. Năm 1976, khi H30 và H40 sáp nhập thành huyện Đắk Glei, A Mết tiếp tục làm chủ tịch MTTQ huyện cho đến về hưu năm 1980.
Ông cụ mất năm 2000, thọ 87 tuổi. Đến ngày 27-4-2012, cụ được Chủ tịch nước truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.
Ông Rươn lớn lên, theo học ngành y và công tác ở các bệnh viện miền Bắc, sau chuyển vào Kon Tum làm giám đốc Trung tâm Y tế huyện Đắk Glei cho đến khi về hưu.
Hiện ông ở cùng con trai Đinh Quốc Tú đang công tác tại cơ quan cũ của ông. Ông Rươn khoe với tôi về kỷ vật còn lại là cây kiếm mà người cha luôn đeo bên mình.
Kiếm dài hơn bảy tấc, lưỡi thép nhọn hoắc, bao gỗ bọc da, trang trí bằng những đường diềm đan dây mây trông rất ấn tượng. Di ảnh A Mết trên bàn thờ là một bức tranh sơn mài rất có thần thái, được giới thiệu do cụ Đỗ Mười tặng trước đây...
Vào "làng Xô Man"...
Từ đèo Lò Xo trên đường Hồ Chí Minh, tôi theo con đường xuyên qua Vườn quốc gia Ngọc Linh để đến làng Xốp Nghét của xã Xốp (huyện Đắk Glei).
Ngôi làng với dãy nhà nhỏ ven đường ngoằn ngoèo theo khe suối chạy dài giữa thung lũng này thường được đồng nhất với "làng Xô Man", quê hương của cụ A Mết trong truyện ngắn Rừng xà nu.
Chiều mưa sơn cước, gặp các cụ già Xốp Nghét bên bếp lửa rừng thiêng, tôi nghe kể nhiều về A Mết lãnh đạo dân làng vừa kiên cường qua hai cuộc kháng chiến, vừa rất giàu tình cảm. Họ tâm sự rằng rất tin A Mết, kể cả sau chiến tranh A Mết xuất hiện, lên tiếng là làm theo.
Thực ra, bối cảnh "làng Xô Man" trong truyện Rừng xà nu ở cách làng Xốp Nghét hiện nay rất xa.
Tác giả Văn Công Hùng tìm thăm bối cảnh làng xưa cùng chính nhà văn Nguyên Ngọc cho biết đã không tìm ra làng. Bởi làng xưa cách Xốp Nghét ngày nay chừng 70 cây số. Việc di chuyển do tập quán du canh du cư, hoàn cảnh chiến tranh cùng nhiều nguyên nhân khác.
Ông A Thảo, phó bí thư Đảng ủy xã Xốp, cũng dẫn lời các cụ ngày xưa cho rằng giai đoạn chiến tranh, người Tà Rẻ (của cụ A Mết) sống cách địa điểm hiện nay rất xa, sau đó chuyển đến khu vực suối Nước Rùi giáp vùng núi các xã Mường Hoong và Ngọc Linh (cùng huyện Đắk Glei) sinh sống.
Mấy chục năm trước, họ lại tách ra, một nhóm chuyển về ven suối Đắk Nghét lập làng Xốp Nghét. Số ở lại thì nay là làng Xốp Dùi...
Bên chiếu rượu lừng thơm mùi đại ngàn, tôi trò chuyện với A Mếp, người con trai thứ của cụ Mết đang sống trong căn nhà nhỏ ven bờ suối Đắk Nghét.
Mếp nói mẹ mình là Y Rinh, năm 1960 được cha mình cưới làm vợ hai và sinh ba người con đều sinh sống ở làng Xốp Nghét.
A Mếp vừa chỉ đám người đang đứng chuyện trò, vừa giới thiệu về ba người con của mẹ mình: "Đây là Y Bang, chị gái mình có hai người con. Mình là con thứ hai của mẹ, cũng có được hai đứa. Sau mình còn có em trai là A Phim, hắn đẻ bốn đứa con".
Cũng theo lời A Mếp, sau khi mẹ anh mất, cha Mếp lấy vợ ba là Y Múi, sinh thêm em trai A Rơn. Y Múi cũng đã qua đời và A Rơn đang sống cùng vợ con ở làng Xốp Dùi, cách Xốp Nghét chừng 3 cây số. A Mếp tâm sự toàn bộ con cháu cụ Mết sống ở xã Xốp không ai làm cán bộ, tất thảy đều gắn với vườn rẫy...
 
Con cháu A Mết dưới tán rừng xà nu - thông ba lá - Ảnh: THÁI LỘC
Lễ vật hôn nhân
Từ trước đến nay, vài ý kiến cho rằng xà nu chính là cây thông ba lá - loại cây tự nhiên từng mọc bạt ngàn trong không gian truyện ngắn Rừng xà nu.
Trong khi một số ý kiến khác lại cho rằng tên gọi ấy không chính xác, thậm chí có tác giả sau chuyến thực địa đã nghi ngờ nhà văn... bịa chuyện.
Ông A Thảo, phó bí thư Đảng ủy xã Xốp, khẳng định tên gọi xà nu của nhà văn có liên đới với cách gọi loại cây thông ba lá của người Giẻ Triêng.
"Người Giẻ Triêng gọi cây thông ba lá khi còn sống là loong xinu, khi đã chết thành củi rồi thì gọi là xinu. Cây xinu ngày nay ít đi chứ ngày xưa cả rừng bạt ngàn" - ông Thảo kể thêm xưa kia trong rừng sâu không lấy đâu ra dầu, người ta lấy sợi kim loại cuộn 2-3 vòng treo giữa nhà rồi đặt mấy thanh xinu, đốt lên thắp sáng cho cả nhà.
Khi trai gái thành vợ thành chồng thì xinu không thể thiếu trong quà biếu của nhà gái "đáp lễ" cho nhà trai.
Trong khi đó, một "nhánh" của Giẻ Triêng là người Tà Rẻ lại gọi cây thông ba lá là t’nủ, cũng là lễ vật nên vợ chồng.
Ông Đinh Như Rươn diễn giải rành mạch phong tục hôn nhân người Tà Rẻ của mình. Rằng thịt chuột núi vẫn là thứ quan trọng nhất trong hôn nhân, phải cho đôi lứa ăn mới thành vợ chồng, mới được động phòng.
Song t’nủ là thứ không thể thiếu trong số quà biếu nhà gái đáp lễ nhà trai khi cưới hỏi. Tục truyền từ xa xưa theo câu ca: "Con đi trước t’nủ theo sau".
Ông Rươn say sưa kể về dịp cưới gần đây của người cháu gái Y Tuyết gọi ông bằng cậu, tức cháu ngoại cụ Mết. Khi Y Tuyết về nhà chồng, phía nhà trai đưa sang rất nhiều sính lễ, gồm mấy chục cái gùi, giỏ và nia tre, nhiều thịt, cá suối, heo, bò, bột ngọt và muối...
Về phía nhà gái, từ cả tháng trước già trẻ kéo nhau lên núi cao tìm chặt gần 100 khúc t’nủ dài hơn nửa mét đem về phơi khô. Số t’nủ kia trở thành lễ vật của nhà gái hồi đáp cho nhà trai, kèm mấy chục bó củi dẻ, gạo xay, bánh nếp, măng rừng, củ kiệu và một số loại cây gia vị.
"Khi có t’nủ rồi, nhà trai mới tổ chức tiệc cưới. Số t’nủ ấy, sau được nhà trai chia đủ cho anh em họ hàng, chẳng khác nào sự thể hiện chung vui của cả dòng tộc" - ông Đinh Như Rươn diễn giải.
Và loài cây bạt ngàn trong truyện Rừng xà nu nổi tiếng là thế, vừa gần gũi vừa linh thiêng với tộc người sơn cước...
Nghe hỏi "Cô bé nhà bên" là ai? Nhà thơ Giang Nam bất ngờ nói: "Đó là vợ tôi". Và câu thơ "đau xé lòng anh chết nửa con người" trong bài Quê hương đã chảy máu con tim như thế nào?
Lửa tình yêu

"Thông ba lá người Giẻ Triêng gọi là xinu, dùng để chụm lửa và thắp sáng ban đêm cho người dân. Khi đôi trai gái lấy nhau thành vợ chồng, nhà gái dùng xinu làm quà biếu đáp lễ cho nhà trai. Nhưng chỉ những cây thông ba lá nào chứa hàm lượng nhựa nhiều, khi khô mới gọi là xinu. Không phải cây thông nào cũng gọi tên như vậy" - ông A Thảo, phó bí thư Đảng ủy xã Xốp, tâm sự.

Kỳ tới: Đi tìm "Cô bé nhà bên"
Thái Lộc (TTO)

Có thể bạn quan tâm

Một góc trung tâm xã Kon Chiêng.

Đánh thức Kon Chiêng

(GLO)- Từ quốc lộ 19 rẽ vào tỉnh lộ 666 khoảng 40 km thì đến xã Kon Chiêng. Hai bên đường là những triền mía xanh mát, thấp thoáng những mái nhà sàn trong không gian xanh thẳm của núi rừng, gợi về một Kon Chiêng đang vươn mình đổi thay.

Những chiếc bè nuôi thủy sản của ngư dân bị sóng đánh vỡ tan, trôi dạt ven biển.

Xác xơ làng chài sau cơn bão dữ...

(GLO)-Sau cơn bão dữ Kalmaegi (bão số 13), những làng chài vốn yên bình, đầy sinh khí bỗng chốc trở nên xác xơ, trơ trọi và ngổn ngang chỉ sau vài giờ bão quét qua. Cảnh quan rồi sẽ dần hồi phục, nhưng những mất mát, tổn thất vẫn sẽ đè trĩu trên đôi vai người dân ven biển rất lâu nữa...

Cảnh hoang tàn, đổ nát ở làng chài Nhơn Lý, Gia Lai. Ảnh: Đức Nhật

Gượng dậy sau bão

Bão Kalmaegi (bão số 13) đã tan, trên dải đất ven biển Gia Lai, Đắk Lắk, người dân lặng lẽ nhặt lại từng tấm tôn, viên ngói, gom góp chút bình yên từ đống hoang tàn.

Giữa tầng mây giữ trời

Giữa tầng mây giữ trời

(GLO)- Đỉnh Hàm Rồng cao hơn 1.000 m so với mực nước biển. Sườn núi sương mờ bao phủ này là nơi cán bộ, chiến sĩ Đài Quan sát thuộc Đại đội Thông tin (Phòng Tham mưu, Lữ đoàn Pháo phòng không 234, Quân đoàn 34) đồn trú.

Sống chậm với đĩa than trong thời đại số - Kỳ 1: Sự hồi sinh của dòng đĩa Vinyl

Sống chậm với đĩa than trong thời đại số - Kỳ 1: Sự hồi sinh của dòng đĩa Vinyl

Trong thời đại mà một thiết bị đeo tay có thể chứa đến 60 triệu bài hát, việc lựa chọn nghe nhạc từ một chiếc đĩa than tưởng như là lỗi thời. Nhưng thực tế, đó lại là biểu hiện của một xu thế tìm lại sự nguyên bản, chậm rãi và thật lòng trong trải nghiệm thưởng thức.

Sợi tơ mong manh kết nối trăm năm

Sợi tơ mong manh kết nối trăm năm

Khi nói đến sưu tầm đồ cổ ở Việt Nam, người ta thường nghe tới đồ gốm, sành sứ, hay đồ gỗ… chứ ít ai biết đến những món đồ vải mà qua đó thể hiện tay nghề thêu huy hoàng, vang danh thế giới của người Việt hàng trăm năm trước.

Người lưu giữ hàng trăm “báu vật” Chư A Thai

Người lưu giữ hàng trăm “báu vật” Chư A Thai

(GLO)- Ở xã Chư A Thai (tỉnh Gia Lai), có một người đàn ông gắn bó cả cuộc đời với những “ký ức triệu năm” còn sót lại dưới lòng đất. Gần 25 năm qua, ông Rcom Sin đã lặng lẽ sưu tầm và trân trọng gìn giữ rất nhiều khối gỗ hóa thạch kết tinh của đất trời.

Sê San: Sông kể chuyện đời…

Sê San: Sông kể chuyện đời…

(GLO)- Dòng Sê San miệt mài chở nặng phù sa; sóng nước bồng bềnh không chỉ kể câu chuyện mưu sinh, bảo vệ phên giậu, mà còn gợi mở tương lai phát triển bền vững, góp phần khẳng định vị thế của vùng biên trong hành trình dựng xây quê hương, đất nước.

Thôn Lao Đu giữa bát ngát núi rừng Trường Sơn

Lao Đu đã hết lao đao

Nằm bên đường Hồ Chí Minh huyền thoại, cuộc sống của hơn 150 hộ dân thôn Lao Đu, xã Khâm Đức, TP Đà Nẵng nay đã đổi thay, ngôi làng trở thành điểm du lịch cộng đồng giữa bát ngát núi rừng. 

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

(GLO)- Giữa bao thiếu thốn của vùng đất Pờ Tó, có một người thầy lặng lẽ, bền bỉ gieo yêu thương cho học trò nghèo. Thầy không chỉ dạy chữ mà còn khởi xướng nhiều mô hình sẻ chia đầy ý nghĩa như: “Tủ bánh mì 0 đồng”, “Mái ấm cho em”, “Trao sinh kế cho học trò nghèo”.

Trung tá Cao Tấn Vân (thứ 2 từ phải sang)-Phó Đội trưởng Phòng An ninh đối ngoại (Công an tỉnh Gia Lai) chụp ảnh cùng đồng đội. Ảnh: NVCC

Cống hiến thầm lặng vì sứ mệnh cao cả

(GLO)- Hành trình "gieo hạt" hòa bình bắt đầu từ những con người bình dị. Những cống hiến thầm lặng của họ vì sứ mệnh cao cả, góp phần tích cực đưa hình ảnh đất nước và con người Việt Nam yêu chuộng hòa bình đến bạn bè quốc tế.

null