Đây được xem là giải pháp quản lý nhằm tạo mặt bằng chung cho dạy học, đồng thời thuận lợi cho mục tiêu miễn phí sách giáo khoa (SGK) và xây dựng học liệu số quốc gia. Tuy vậy, dùng chung một bộ SGK không đồng nghĩa mọi băn khoăn và lo ngại sẽ được giải quyết triệt để.
Trong giáo dục phổ thông, độc quyền tri thức không phải chỉ ở việc sử dụng một bộ SGK mà là cách diễn giải tri thức được mặc định là duy nhất đúng.
Nguy cơ này xuất hiện nếu SGK bị xem như chương trình giáo dục cụ thể, tức giáo viên (GV) bị buộc phải dạy đúng từng trang, học sinh (HS) phải làm bài "đúng sách" mới được đánh giá cao. Khi đó, SGK không phải là tài liệu hỗ trợ thực hiện chương trình mà trở thành chuẩn mực duy nhất của tri thức. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong các môn khoa học, nơi tư duy phản biện, đa góc nhìn và tiếp cận mở là yêu cầu cốt lõi để HS có sáng tạo trong học tập và trong cuộc sống.
Nguy cơ thứ hai là độc quyền hệ sinh thái học liệu. Nếu mọi tài nguyên số, ngân hàng đề thi, phần mềm học tập đều được thiết kế xoay quanh một bộ sách thì dù chương trình có mở đến đâu, thực tế dạy - học vẫn bị khóa chặt trong một "đường ray" tri thức cố định.
Một số quốc gia nếu có sử dụng SGK thống nhất hoặc bán thống nhất thì có một điểm chung chương trình học gần như là "pháp lệnh", SGK chỉ là "cách thực hiện" chương trình. GV được đào tạo để khai thác, bổ sung, thậm chí phản biện sách. Hệ thống đánh giá không bám sách, mà bám chuẩn phẩm chất, năng lực cần đạt được quy định trong chương trình giáo dục.
Vì thế, để bộ SGK được chọn dùng chung toàn quốc phát huy tác dụng tích cực, tránh rơi vào vết xe cũ của mô hình "độc quyền sách" như trước khi thực hiện chủ trương "một chương trình nhiều bộ SGK", cần ít nhất 3 điều kiện căn bản.
Thứ nhất, khẳng định và thực thi nhất quán nguyên tắc: chương trình là bắt buộc. Thanh tra, kiểm tra, đánh giá GV không được dựa vào mức độ "bám sách", mà phải dựa vào chuẩn đầu ra của chương trình giáo dục phổ thông.
Thứ hai, mở hệ sinh thái học liệu. Bộ sách dùng chung không được đồng nghĩa với học liệu dùng chung duy nhất. Ngân hàng đề thi, tài liệu tham khảo, học liệu số cần được phát triển theo hướng đa nguồn, cạnh tranh lành mạnh, bám chương trình chứ không bám SGK và được cơ quan chủ quản cấp phép xuất bản (số hoặc giấy).
Thứ ba, GV phải được coi là người thiết kế hoạt động học tập, không phải người "truyền đạt sách". Chỉ khi GV được khuyến khích sáng tạo, phản biện và điều chỉnh nội dung dạy học, tri thức trong nhà trường mới thực sự sống động.
Bộ GD-ĐT chọn một bộ SGK dùng chung nhằm giảm chi phí xã hội và tăng tính công bằng trong tiếp cận tri thức. Tuy nhiên, chuẩn hóa SGK không đồng nghĩa đóng kín, mà cần song hành với hệ thống học liệu mở, học liệu số đa dạng để GV và HS linh hoạt sử dụng. Kiểm tra, đánh giá và các kỳ thi cần bám chuẩn đầu ra về phẩm chất, năng lực được quy định trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, mà kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 là một minh chứng sinh động cho mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực HS.
Theo Hồ Sỹ Anh (TNO)
