Trong vài năm qua, thế giới không ngừng ngợi ca sự trỗi dậy của ngành xe điện Trung Quốc - một biểu tượng mới cho sức mạnh công nghiệp, đổi mới công nghệ và tham vọng toàn cầu. Từ những hội chợ triển lãm xe hơi quốc tế cho tới các bảng xếp hạng doanh số toàn cầu, các hãng xe Trung Quốc - đặc biệt là những cái tên như BYD, Xpeng hay Nio - liên tục được nhắc đến như những đối thủ xứng tầm của Tesla.
Nhưng đằng sau ánh hào quang, là một thực tế đầy hỗn loạn và khốc liệt: một thị trường đang rơi vào tình trạng dư cung trầm trọng, chiến tranh giá cả không hồi kết, và hàng loạt doanh nghiệp sụp đổ. Cuộc đua xe điện tại Trung Quốc giờ đây giống một "đấu trường sinh tử" hơn là một hành trình công nghệ hướng tới tương lai.
Khi canh bạc trở thành cơn ác mộng
Mùa xuân năm 2024, ông Li Hongxing - một chuyên gia marketing kỳ cựu trong ngành ô tô - quyết định đặt cược tất cả vào Ji Yue, một startup xe điện non trẻ nhưng đầy tiềm năng. Tin tưởng vào đội ngũ, sản phẩm và dòng tiền được chống lưng bởi các nhà đầu tư lớn, ông đã mạo hiểm đi vay để chi trả cho chiến dịch quảng bá rầm rộ.
Chỉ sáu tháng sau, Ji Yue tuyên bố phá sản. Ông Li rơi vào cảnh nợ nần với khoản lỗ lên tới 40 triệu nhân dân tệ (gần 5,6 triệu USD). “Một cảm giác tuyệt vọng tột cùng,” ông nói.
Trường hợp của Ji Yue không phải là cá biệt. Theo thống kê, hàng trăm hãng xe điện tại Trung Quốc đã phá sản trong vòng vài năm qua - hệ quả trực tiếp của một thị trường nơi quá nhiều công ty chạy đua vào một chiếc bánh ngày càng nhỏ.
Chiến tranh giá cả: Lời nguyền của một ngành công nghiệp bội thực
Giống như điện thoại thông minh hay máy tính xách tay, xe điện là lĩnh vực mà quy mô sản xuất càng lớn, chi phí đơn vị càng rẻ. Điều đó khiến các công ty không ngừng mở rộng công suất, đầu tư vào nhà máy, và hạ giá bán để chiếm lĩnh thị phần - kể cả khi điều đó đồng nghĩa với việc bán dưới giá vốn.
Kết quả là một thị trường xe điện Trung Quốc "nội chiến" gay gắt, nơi khoảng 50 thương hiệu tranh giành khách hàng bằng cách giảm giá liên tục. Thậm chí ngay cả những ông lớn như BYD hay Geely cũng không thể tránh khỏi vòng xoáy này. Trong quý 2/2024, BYD công bố lợi nhuận sụt giảm gần một phần ba so với cùng kỳ năm trước – một đòn giáng mạnh vào niềm tin của các nhà đầu tư.
Tình trạng các nhà cung cấp linh kiện bị ép bán dưới giá vốn, các khoản thanh toán bị kéo dài hàng tháng, và nợ nần chồng chất đang khiến chuỗi cung ứng rơi vào khủng hoảng.
Một nền kinh tế xây trên nợ và tham vọng
Tình trạng dư thừa công suất và cạnh tranh phá giá không chỉ là câu chuyện của ngành xe điện - nó phản ánh mô hình tăng trưởng dựa vào đầu tư bằng nợ của nền kinh tế Trung Quốc trong suốt nhiều thập kỷ.
Chính phủ khuyến khích đầu tư mạnh tay vào các lĩnh vực "mũi nhọn", từ chip bán dẫn đến năng lượng sạch và xe điện, dẫn đến việc hàng loạt công ty cùng nhảy vào một thị trường có giới hạn về sức tiêu thụ. Hệ quả là sự xuất hiện của hàng trăm nhà sản xuất xe điện, trong khi thị trường chỉ đủ chỗ cho một số rất ít.
Theo dự báo của AlixPartners, chỉ khoảng 15 trong số 129 thương hiệu xe điện tại Trung Quốc hiện nay có khả năng tồn tại đến năm 2030.
Sự thất bại không tiếng súng
Trong khi người tiêu dùng hưởng lợi từ giá xe ngày càng rẻ, thì các đại lý xe, nhà cung cấp và cả các startup non trẻ đang là những người chịu tổn thương nặng nhất.
Nhiều đại lý buộc phải ôm hàng tồn kho với mức chiết khấu thấp đến mức “dưới giá vốn”. Họ bị yêu cầu tiếp tục nhập xe từ nhà sản xuất dù bãi xe đã chật cứng, khiến nhiều đơn vị rơi vào cảnh cạn kiệt dòng tiền.
Hiệp hội các đại lý xe ở khu vực Đồng bằng sông Dương Tử đã phải lên tiếng, cảnh báo rằng tình trạng này đe dọa uy tín và sự phát triển bền vững của toàn ngành.
Tương lai còn lại cho bao nhiêu người?
Trên một podcast vào cuối tháng 8/2024, ông He Xiaopeng - CEO của hãng xe Xpeng - thẳng thắn thừa nhận: “Chưa một hãng xe điện Trung Quốc nào thoát khỏi vòng nguy hiểm.”
Theo ông, ngành công nghiệp này sẽ tiếp tục trải qua các "vòng loại trực tiếp" trong ít nhất 5 năm tới, và có lẽ chỉ còn lại 5 công ty sống sót.
Đó không chỉ là cảnh báo, mà là một lời tiên tri u ám cho cả một ngành công nghiệp từng được kỳ vọng là trụ cột tương lai của Trung Quốc.
Giấc mơ xe điện Trung Quốc đang đến hồi kiểm chứng
Thế giới vẫn đang nhìn vào xe điện Trung Quốc như một biểu tượng cho sự chuyển mình công nghệ và năng lực sản xuất vô song. Nhưng đằng sau những con số ấn tượng là một thị trường đang khủng hoảng niềm tin, dư thừa năng lực sản xuất và thiếu mô hình tài chính bền vững.
Cuộc đua xe điện tại Trung Quốc không còn là cuộc chơi của những kẻ đổi mới, mà đã trở thành cuộc chiến sống còn của những kẻ có đủ vốn và khả năng chịu lỗ lâu nhất.
Và trong cuộc chơi khốc liệt ấy, không phải ai cũng có thể sống sót đến cuối cùng.