Sự thật sau những tác phẩm để đời-Kỳ 3: Đi tìm 'Cô bé nhà bên'

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Từ câu hỏi "Cô bé nhà bên" là ai, nhà thơ Giang Nam bất ngờ nói ngay: "Đó là vợ tôi". Thi nhân cho biết xúc cảm "đau xé lòng anh chết nửa con người" xuất phát từ một... tin báo nhầm.
 
Giang Nam và vợ con yêu thương ngày ông còn trẻ - Ảnh: THÁI LỘC (chụp lại)
Người vợ hiền chung thủy chính là nguồn cảm hứng bất tận cho đời thơ của tôi. Bệnh tật và tuổi già đã giằng bà ấy khỏi tay tôi, đó là nỗi buồn rất lớn. Nhưng tôi luôn lấy hình ảnh của nhà tôi để tiếp tục làm chỗ dựa cho thơ mình.

Nhà thơ Giang Nam

"Cô gái nhà bên là vợ tôi"
Nhà thơ Giang Nam (tên thật Nguyễn Sung, nay 91 tuổi) sống trong ngôi nhà trên đường Yersin ngay trung tâm thành phố biển Nha Trang, rào cao cổng kín, có giàn hoa giấy phủ dày.
Tôi bấm chuông, cô giúp việc bảo cụ có nhà, rồi ra dấu chỉ cụ ông đang ngồi đọc báo trên thềm hiên. Nhưng vừa nghe giới thiệu khách là nhà báo, cụ huơ tay, lắc đầu dứt khoát rằng cụ sẽ không nói bất cứ điều gì, rằng có quá nhiều chuyện tế nhị cụ đã lên tiếng nhiều lần trước đây rồi, giờ thì không nói lời nào nữa...
Thì ra, vị nguyên lãnh đạo có uy tín của tỉnh Khánh Hòa này thường được báo chí tìm đến phỏng vấn những khi chính quyền tỉnh nhà gặp "chuyện lình xình". Không ít lần người ta lợi dụng gán vào cụ những điều mà cụ không hề nói và không nói như thế...
Tôi cố gắng phân bua rằng chỉ muốn được tỏ tường bài thơ Quê hương nổi tiếng của Giang Nam. Cụ mới hồi tâm chế trà, mời khách ngồi ghế, từng mạch chuyện chậm rãi lần hồi. "Cô gái nhà bên à?", cụ hỏi tôi rồi đột ngột vào nhà, thắp nén nhang lên bàn thờ và thỉnh di ảnh cụ bà xuống ôm vào lòng.
"Đây, bà ấy đây, là vợ tôi, mất đã sáu năm rồi". Cụ giới thiệu người vợ mình tên là Phan Thị Chiều, nhỏ hơn mình hai tuổi, quê ở Cửa Bé (phường Vĩnh Trường, TP Nha Trang). Đôi mắt nhìn về xa xăm, dòng ký ức oanh liệt và tình yêu lãng mạn một thời khói lửa chiến tranh quay về trong lão nhà thơ. Cụ tâm sự mình hoạt động cách mạng năm 1946, rồi gặp cô Chiều xinh đẹp nhất ở Văn phòng Tỉnh ủy Khánh Hòa hồi ấy đóng tại vùng núi giáp ranh Khánh Hòa, Phú Yên. "Ánh mắt nhìn và nụ cười khúc khích của cô ấy kể từ đó xâm chiếm lấy tôi" - nhà thơ kể về tình ý buổi đầu.
Năm 1954, Giang Nam xin không tập kết ra Bắc mà ở lại hoạt động địa phương. Họ ước hẹn cưới nhau sau khi hiệp thương tổng tuyển cử hai miền Nam - Bắc theo Hiệp định Genève. Cụ kể: "Tuy nhiên, tổng tuyển cử đã không diễn ra. Do đó năm 1956, chúng tôi cưới nhau tại Lạc An (thuộc thị xã Ninh Hòa, Khánh Hòa giờ).
Đám cưới đơn sơ, chỉ có ít bánh kẹo và nước trà nhưng vô cùng hạnh phúc và vui vẻ với đồng đội. Cưới hôm trước thì hôm sau Chiều về lại Vĩnh Trường ở Nha Trang để hoạt động hợp pháp, còn tôi quay về căn cứ Đá Bàn (Ninh Hòa) tiếp tục kháng chiến...".
Thơ chảy ra tâm trạng mất tất cả!
Sau thời gian công tác bí mật tại các tỉnh Khánh Hòa, Phú Yên và Bình Định, Giang Nam được tổ chức đưa ra hoạt động hợp pháp với tên giả Nguyễn Sớm, làm thuê cho một xưởng cưa ở phía nam cầu Hà Ra (TP Nha Trang). Dù chỉ cách nhà vợ vài cây số nhưng hai vợ chồng không thể gặp nhau.
Khoảng 1957-1958, một kẻ phản bội chỉ điểm cơ sở cách mạng, cả Giang Nam lẫn vợ phải vào Nam tiếp tục hoạt động. Duyên phận đưa đẩy họ đoàn tụ tại Đồng Nai. "Chúng tôi thuê căn nhà lá nhỏ trong một xóm lao động nghèo ở Biên Hòa để ở. 
Hằng ngày vợ tôi đi bán bánh bò ngoài chợ, còn tôi làm thuê cho một tư sản thầu khoán người Việt". Người con gái đầu lòng của tình yêu ra đời. Thế rồi, hạnh phúc chẳng tày gang, Giang Nam được lệnh rút về căn cứ Hòn Dù (Khánh Hòa) hoạt động. Ít tháng sau ông bàng hoàng trước hung tin vợ con bị bắt và thủ tiêu.
"Hôm ấy, anh phó bí thư Tỉnh ủy Khánh Hòa gọi tôi gặp riêng và thông tin rằng vợ và đứa con gái 10 tháng tuổi của tôi bị bắt bỏ tù năm trước đó tại Sài Gòn, sau bị chúng thủ tiêu, không tìm thấy xác. Bàng hoàng, đau xót tận cùng và cảm xúc mãnh liệt, tôi viết Quê hương trong tâm trạng mất hết cả rồi! Viết dưới ánh đèn dầu tại căn cứ của Tỉnh ủy Khánh Hòa dưới chân núi Hòn Dù" - nhà thơ hồi tưởng. Bài thơ Quê hương sau khi chuyển ra Hà Nội đã được đăng và trao giải nhì cuộc thi thơ của Tạp chí Văn Nghệ năm 1961...
 
Nhà thơ Giang Nam và di ảnh vợ - Ảnh: THÁI LỘC
Người vợ và... nhiều cô du kích
Tròn 90 tuổi, nhà thơ Giang Nam vẫn khỏe, đi lại chắc chắn mà không cần chống gậy như lẽ thường tình. Cụ rất minh mẫn và có trí nhớ tuyệt vời, trò chuyện hóm hỉnh. Dưới mái hiên nhà, bên chén trà và câu chuyện không thôi giữa ký ức và thực tại xen lẫn, cụ kể chuyện cũ gia đình, chuyện thời trẻ thơ ở quê, tháng năm kháng chiến...
Cuối năm 1961, khi đang ở căn cứ tại Củ Chi (TP.HCM), cụ bất ngờ biết vợ con vẫn còn, đã về quê tại Nha Trang sinh sống an toàn. Tòa án binh không đủ cơ sở buộc tội bà là vợ cộng sản nên trả tự do ngay tại tòa. "Cái tin sai tạo ra sự bất ngờ người yêu thương sống lại" - Giang Nam kể cảm xúc lại dâng trào mãnh liệt và làm tiếp một mạch hai bài thơ: Ngày mai đi đón em và Con còn sống.
Chuyện đang liền mạch, nhà thơ Giang Nam bỗng tạm dừng để ngâm nga bằng giọng tràn đầy cảm xúc: "Thuở còn thơ ngày hai buổi đến trường... Cô bé nhà bên (có ai ngờ)/ Cũng vào du kích/ Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích/ Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi)... Hôm nay nhận được tin em/ Không tin được dù đó là sự thật/ Giặc bắn em rồi quăng mất xác/ Chỉ vì em là du kích em ơi!"...
Tôi thắc mắc nội dung bài thơ hầu như rất ít ăn nhập với nhân vật thật là người vợ, vì lời thơ không hề có bóng dáng thấp thoáng của vợ con, của hôn nhân, mà chỉ là cảm hứng từ tình cảm trai gái thoáng qua, yêu trộm nhớ thầm, sau mới gặp hung tin... 
Nhà thơ cười hóm hỉnh: "Chất liệu để xây dựng hình ảnh cô du kích trong bài thơ phần lớn lấy từ nguyên mẫu người vợ tôi nhưng không phải nguyên mẫu hoàn toàn". Cụ kể thêm ở đó còn có hình ảnh, câu chuyện của nhiều cô du kích khác mà mình từng gặp, từng công tác chung trên đường chiến đấu. "Thời điểm ấy, nếu viết hẳn là vợ mình thì lộ quá. Mà may nếu tôi viết hẳn nhà tôi thì có khi lại có chuyện lớn" - nhà thơ cười lớn.
Sau ngày thống nhất 30-4-1975, Giang Nam mới được đoàn tụ với vợ con ở TP Nha Trang. Trải qua chiến cuộc khốc liệt, đôi lứa tưởng đã vĩnh viễn chia lìa, nay được về bên nhau và sống hạnh phúc đến cuối đời.
Trước chúng tôi cũng có người đến hỏi "Cô bé nhà bên là ai?". Và mai này chắc vẫn còn người thắc mắc khi ngâm nga bài thơ tràn đầy cảm xúc yêu thương, bi tráng. Chính những câu hỏi ấy đã làm Quê hương sống mãi trong lòng người...
Cám ơn em
"Đâu bàn tay mềm trong tay anh chai sạn
Đâu nụ cười và nước mắt ướt vai anh
Có phải em từ phía mùa xuân đến
Nâng từng bước anh đi vượt gian khổ, thác ghềnh
Cám ơn em và cám ơn mùa xuân
Đã dành cho anh những gì đẹp nhất
Nhớ lời dặn của em: "Hãy yêu mùa xuân như buổi đầu ta gặp"
Anh thấy mình trẻ lại tuổi đôi mươi".
(Trích bài thơ Cám ơn em, cám ơn mùa xuân -
Giang Nam viết tiễn biệt người vợ Phan Thị Chiều
bị bệnh qua đời hôm 15-8-2013)
Chuyện tình bi tráng trong bài thơ Núi Đôi của Vũ Cao đã làm lay động hàng triệu trái tim. Khi người lính trở về, cô gái của mình đã hi sinh và hóa thành núi Đôi bất tử...
Kỳ tới: Núi Đôi - sự thật đẹp như huyền thoại 
Thái Lộc-Duy Thanh (TTO)

Có thể bạn quan tâm

Cửu Trại Câu du ký

Cửu Trại Câu du ký

Nơi chúng tôi đến trong chuyến đi dài ngày lần này là vùng đất Cửu Trại Câu xinh đẹp, một trong những danh lam thắng cảnh của Tứ Xuyên, rất đắc địa về mặt phong thủy của Trung Hoa lục địa.

Bát nháo 'cò' vùng biên

Bát nháo 'cò' vùng biên

Tình trạng 'cò' đưa người qua lại biên giới Campuchia diễn ra bát nháo ở khu vực gần cửa khẩu Mộc Bài (Tây Ninh) và Mỹ Quý Tây (Long An) tiềm ẩn nguy cơ về an ninh trật tự, tội phạm trốn truy nã, cờ bạc, buôn lậu, ma túy...

Những người 'vác tù và' bảo vệ rừng ở Yên Bái

Bảo vệ lá phổi xanh Mù Cang Chải

Dưới những tán rừng xanh ngát tại Khu bảo tồn loài và sinh cảnh Mù Cang Chải ( Yên Bái), những năm trở lại đây, người dân xã Chế Tạo chủ động xã hội hóa từ nguồn dịch vụ môi trường rừng thành lập các tổ đội trực tiếp tuần tra, kiểm tra hàng tuần để bảo vệ những “lá phổi xanh” này.

Bảo vệ động vật hoang dã trên dãy Trường Sơn: Xuyên rừng tìm dấu chân thú

Bảo vệ động vật hoang dã trên dãy Trường Sơn: Xuyên rừng tìm dấu chân thú

Ẩn sâu dưới những tán rừng xanh thẳm của Vườn quốc gia Vũ Quang là thế giới đầy sống động của vô số loài động vật quý hiếm. Để sở hữu cánh rừng già cổ thụ với hàng nghìn loài động vật, có những “chiến binh” đang ngày đêm thầm lặng bảo vệ kho báu khổng lồ giữa đại ngàn Trường Sơn.

Sơn thếp cho chén vỡ hóa lành

Sơn thếp cho chén vỡ hóa lành

Bên đống bát đĩa vỡ toang, mọi người hì hụi chọn ra những cái tan nát nhất để thực hành một kỹ thuật thú vị trong nghệ thuật sơn ta, đó là thếp vàng - bạc, mục đích hàn gắn lại sản phẩm, che đi vết vỡ bằng kỹ thuật sơn thếp, dưới sự hướng dẫn của họa sĩ Nguyễn Xuân Lục.

Cán bộ an ninh gặp gỡ, tuyên truyền người dân không nghe kẻ xấu lôi kéo vượt biên. Ảnh: T.T

Buôn làng rộng lòng bao dung - Kỳ cuối: Thức tỉnh những người lầm lỡ

(GLO)-Giữa tháng 3-2024, Thiếu tướng Rah Lan Lâm-Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Bí thư Đảng ủy, Giám đốc Công an tỉnh cùng đoàn công tác của Bộ Công an có chuyến sang Thái Lan để gặp gỡ những người dân tộc thiểu số Việt Nam đang cư trú bất hợp pháp ở 2 địa điểm thuộc huyện Bang Yai, tỉnh Nonthaburi.

Hậu phương người lính - điều chưa kể

Hậu phương người lính - điều chưa kể

LTS: Chấp nhận dấn thân và hy sinh để bảo vệ đất nước, những người lính Quân đội nhân dân Việt Nam luôn nêu cao ý chí quyết tâm gìn giữ, tỏa sáng hình ảnh anh “Bộ đội Cụ Hồ” nơi tuyến đầu gian khó. Song ít ai biết rằng, phía sau họ là hy sinh thầm lặng, những nỗi niềm canh cánh của người hậu phương.

'Bảo mẫu' đàn chim trời

'Bảo mẫu' đàn chim trời

Dựng trang trại trồng tre, nuôi vịt nhưng thấy đàn chim trời hàng nghìn con về trú ngụ, làm tổ, ông Nguyễn Mạnh Cường (Hà Tĩnh) đã dừng việc chăn nuôi, nhường vườn cây xanh tốt cho đàn chim trú ngụ, làm tổ.