Bìa cuốn sách "Bok Wừu" do Sở Văn hóa- Thông tin Gia Lai-Kon Tum xuất bản năm 1993, tranh vẽ của Trần Thọ và Xu Man. |
Khúc tráng ca bi hùng
“Nhà tôi là cơ sở cách mạng tin cậy lúc bấy giờ (năm 1946, 1947-khi giặc Pháp quay trở lại xâm lược nước ta một lần nữa- NV), cha tôi bắt liên lạc với nhiều cán bộ cách mạng, cùng bà con làng Đê Đoa phát nương làm rẫy, làm thật nhiều hầm chông, cạm bẫy bắt con heo rừng và bắt cả “con heo Tây”- Ông HNhăc kể- Thằng Tây đồn sợ nhiều, chúng đã treo giải ai bắt được ông sẽ thưởng nhiều muối ngon, nhiều vải tốt nhưng đồng bào, ai cũng tin ông, cũng nghe theo lời ông; tức quá, chúng liền cho 1 tiểu đoàn vào làng đốt nhà cửa, bắt người già, con trẻ đem đi. Chúng làm thế, bà con càng căm thù chúng hơn, càng quyết tâm đi theo ông hơn. Lũ giặc cay cú, quyết bắt cho được ông. Cha tôi bị bắt ba lần, lần nào cũng dõng dạc: “Cán bộ hả? Có dân là cán bộ. Ai cũng là cán bộ cả. Tao không biết nói tên ai. Tao chỉ biết nói tên tao: Wừu!”. Hai lần đầu bị giặc bắt, ông đều trốn thoát, trở về tiếp tục hoạt động; lần thứ 3 thì...”.
Ông HNhac kể cho Đinh Chinh và chúng tôi nghe chuyện Bok Wừu. Ảnh: T.H |
Những thẳm sâu niềm nhớ
Theo chân Đinh Chinh- cháu gọi bok Wừu bằng cố, hiện là cán bộ xã Đak Sơ Mei, sau nhà ông HNhăc, chúng tôi đến thăm gia đình bà H’Nheo, bà Kít- những người con của Anh hùng Liệt sĩ Wừu. Gần 1 giờ chiều rồi, yă H’Nheo vẫn đang chờ con dâu đi rẫy về để ăn cơm trưa, cho dù trước khi đi chị có để cơm cùng lời dặn rõ ràng: “Mẹ ăn trước đi, chắc chiều muộn con mới về”. Bị mù từ vài năm nay, lại thêm cái bệnh tuổi già, yă H’Nheo như một ngọn nến trước gió. Nghe Đinh Chinh giới thiệu, yă tìm tay tôi mà nắm chặt, mà xoa khắp mặt tôi, thật lâu. Yă khóc rồi lại cười, cái cười ầng ậng nước: “ Từ hồi HNhăc thanh niên, mình đứng đến ngang lưng HNhăc, bă đã đi cách mạng rồi. Bă đi, ở nhà khổ lắm. Bă khai với giặc là không có con, không nhà cửa nhưng nhà thì vẫn bị giặc dỡ hết, mẹ thì chết, HNhăc cũng đi theo cách mạng, mấy chị em còn nhỏ, cơm không có mà ăn, lại còn bị gọi lên tra khảo nhiều lần. Riết rồi cũng qua, khi lớn chị em bảo nhau cùng tham gia giã gạo, tiếp tế cho bộ đội đấy”. Rồi yă lấy tay quệt quệt những giọt nước mắt mặn mòi và đập đập vào ngực mình: “Hỏi mình có nhớ bă nhiều không a, ô nhớ chứ, nhiều lắm, nhiều hơn là lúc sau khi me (mẹ) mất, Kăr mới biết đi (người con út của bok Wừu, hiện đã chết- NV), nhìn Kăr thấy thương Kăr, thương bă, nhớ me, nhớ bă, thường mong bă ghé về. Mong bă về thì nhiều như thế nhưng từ cái bữa thấy bă bị đánh đến bê bết máu, 2 tay bị xích chặt, căm giận hét lớn trước bọn Tây: “Chúng mày muốn tìm Việt Minh à? Ai cũng là Việt Minh. Tất cả người Bahnar đều là Việt Minh” thì lại chỉ mong bă tiếp tục đi cách mạng, cùng bộ đội đuổi hết lũ cọp beo gian ác ấy”. Còn yă Kit, người con thứ 3 của bok Wừu lại chỉ lặng lẽ ngồi tựa cửa, hút mãi một hơi thuốc khi nghe câu hỏi của tôi. Thời gian chậm chậm trôi, nhìn yă, tự nhiên, tôi lại như không dám mở lời, chỉ loay hoay với chiếc máy ảnh. Riết rồi yă cũng nói, giọng nhẹ như không: “Lâu quá rồi mà, bây giờ mới có người hỏi tới. Để yă đi lấy nước đã...”.
Làng định cư |
Thu Huế