Những người đánh thức Mỹ Sơn: Người Việt đầu tiên trùng tu tháp cổ

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Những năm đầu thế kỷ 20, từ khi H.Parmentier đặt nền móng cho công tác nghiên cứu kiến trúc và nghệ thuật văn hóa Chăm Mỹ Sơn, ông Nguyễn Xuân Đồng là người VN đầu tiên tham gia ngay từ đầu nhiều cuộc trùng tu di tích, với vai trò chuyên viên.

Ông Nguyễn Xuân Đồng (1907 - 1986) sinh tại Bắc Ninh, tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đông Dương. Ông làm việc tại Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp (EFEO) từ năm 1928.

 

Ông Nguyễn Xuân Đồng (phải).
Ông Nguyễn Xuân Đồng (phải).

Tham gia trùng tu nhiều ngọn tháp lớn

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Chăm Trần Kỳ Phương, từ tháng 7.1937, EFEO bắt đầu công việc trùng tu tại Mỹ Sơn dưới sự điều hành của Louis Bezacier và Nguyễn Xuân Đồng. Trong thời gian này, cả 2 chuyên gia đã tiến hành gia cố những đền tháp nhóm B và D. Đặc biệt, vào những năm 1937 - 1938, ngôi đền A1 - kiệt tác của kiến trúc Champa và 6 ngôi tháp nhỏ (từ A2 - A7) đã được đưa vào trùng tu trước. Từ năm 1938 - 1944, ông Nguyễn Xuân Đồng cùng đồng sự tiếp tục trùng tu, gia cố nền móng các tháp B3, B5, B6; C1, C2, C3; D1, D4. “Công cuộc trùng tu của Mỹ Sơn trong giai đoạn này được đánh dấu bằng lễ khánh thành công viên khảo cổ học Mỹ Sơn do Toàn quyền Đông Dương Decoux chủ trì vào tháng 8.1942”, ông Phương cho biết.

Không chỉ là người tham gia trùng tu nhiều ngọn tháp lớn ở Mỹ Sơn, ông Đồng còn là trợ thủ đắc lực của H.Parmentier trong việc nghiên cứu, phân loại và trưng bày các tác phẩm điêu khắc Chăm. Ông được EFEO bổ nhiệm làm quản thủ của Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng từ năm 1938 - 1965 và là người Việt đầu tiên đảm nhiệm chức vụ này. Ông Hồ Xuân Tịnh, Phó giám đốc Sở VH-TT-DL Quảng Nam, kể sau khi nghỉ hưu, ông Đồng vẫn được bảo tàng mời làm cố vấn về chuyên môn cho đến ngày ông qua đời. “Cụ Đồng có kiến thức rộng, sâu sắc về nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Chăm. Cũng nhờ cụ giúp đỡ mà không ít cán bộ nghiên cứu tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm thời bấy giờ nâng cao hiểu biết về văn hóa Champa…”, ông Tịnh nói.

Bức thư kêu cứu cho Mỹ Sơn

Nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương cho biết trong thời kỳ chiến tranh, giai đoạn bình yên của Mỹ Sơn kéo dài khoảng 10 năm (từ năm 1954 - 1964). Sau đó, từ năm 1965 trở đi, chiến tranh lan rộng, Mỹ Sơn dần bị bỏ phế rồi trở thành căn cứ hoạt động của du kích.

Từ năm 1966 trở đi, khu Thánh địa bị quân đội VNCH oanh kích liên tục vì khu vực này là địa điểm hoạt động của quân giải phóng miền Nam. “Tai họa lớn nhất đã xảy đến cho Mỹ Sơn là vào tháng 8.1969, khi máy bay B52 của Mỹ ném bom xuống khu di tích này. Trận bom này đã làm Mỹ Sơn hoàn toàn biến dạng. Hầu hết đền, tháp quan trọng đều bị sụp đổ, những hố bom lớn hiện còn thấy rải rác ở các nhóm B, E, F. Hai ngôi đền lớn của Mỹ Sơn là A1 (thế kỷ 10) và E4 (thế kỷ 11) bị sập hoàn toàn. Những ngôi đền khác đều hư hại nặng nề”, ông Phương nói.

Là người từng làm việc với ông Nguyễn Xuân Đồng trong suốt 3 năm (từ 1978 - 1981), ông Phương được cụ Đồng kể cho nghe câu chuyện về lá thư kêu cứu cho di tích. “Cụ biên một bức thư báo tin đồng thời tố cáo lính Mỹ phá hoại di tích gửi cho Philippe Stern (quản thủ Bảo tàng Guimet tại Paris)”, ông Phương kể. Philippe Stern là một học giả lỗi lạc và yêu nghệ thuật Ðông Dương. Sau khi nhận được bức thư, ông đã viết một bức thư khác tố cáo việc Mỹ Sơn bị đánh bom lên Nhà Trắng.

Bức thư đề ngày 8.12.1969 của Stern có đoạn: “Ngài tổng thống kính mến, là cựu tổng quản thủ của Bảo tàng Quốc gia Pháp, đặc trách về nghệ thuật Đông Nam Á (Bảo tàng Guimet), bao gồm nghệ thuật VN, tôi muốn nêu lên cùng ngài về tình trạng báo động của những di tích lịch sử Champa như một phần lịch sử thế giới…”. Ngay sau đó, vào tháng 1.1970, Tổng thống Nixon đã gửi thông điệp chính thức đến Tổng tư lệnh quân đội Mỹ tại miền Nam đề nghị tránh tối đa các thiệt hại cho các di tích do các hoạt động quân sự gây ra.

Nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương cho rằng có lẽ thời điểm tổng thống Mỹ nhận được bức thư từ Philippe Stern, ông đã đọc được cuốn sách ảnh do một viên chức người Mỹ tại Đà Nẵng thực hiện với sự giúp sức của cụ Nguyễn Xuân Đồng. Nhiều khả năng chính cuốn sách này đã cung cấp thông tin đầy đủ về giá trị các di tích Chăm và Mỹ Sơn cho Nhà Trắng.

Hoàng Sơn/thanhnien

Có thể bạn quan tâm

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

(GLO)- Hàng trăm năm qua, những gốc đa lặng lẽ vươn mình trong rừng già Kon Ka Kinh, thấm đủ chuyện nhân sinh để hóa thành "chứng nhân" của đại ngàn. Quần thể đa cổ thụ không chỉ tạo nên cảnh quan kỳ vĩ, mà còn trở thành di sản tinh thần gắn bó với bao thế hệ cư dân sống dựa vào rừng.

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Dặm dài Trường Lũy

Dặm dài Trường Lũy

(GLO)- Trường Lũy là một phức hợp bao gồm: lũy-bảo (đồn)-đường, hình thành từ thời chúa Nguyễn, xây dựng quy mô dưới triều Nguyễn; đi qua địa phận 3 tỉnh trước đây: Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Trong hai năm 2024-2025, thủ phủ Tây Nguyên trúng đậm cà phê. Chỉ tính riêng huyện Đắk Mil (tỉnh Đắk Nông cũ), các lão nông đã sắm 1.000 ô tô trong năm 2024. Xã Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum cũ, nay thuộc tỉnh Quảng Ngãi giáp Lào và Campuchia) cũng chung niềm vui ấy...

Những đoản khúc Huế

Những đoản khúc Huế

Hôm ấy, trên xe khi đi qua đoạn đường gần Khách sạn Morin và Trung tâm Nghệ thuật Điềm Phùng Thị ở Huế, nhìn hàng cây rất đẹp, tôi nói với người lái xe: “Nếu thấy cây long não, em chỉ cho anh nhé”. 

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

(GLO)- Cuộc trò chuyện với hai nhân chứng sống - ông Hoàng Văn Tuyển và bà Huỳnh Thị Kim Xuyên đã đưa chúng ta trở lại những năm tháng kháng chiến đầy gian khổ, nơi tinh thần yêu nước và khát vọng cống hiến đã viết nên những trang đời đáng nhớ.

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

(GLO)- Khi mới xây dựng, các chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới chỉ có công sự, trận địa chiến đấu. Nhờ bàn tay lao động cần cù của cán bộ, chiến sĩ, chốt được phủ xanh bởi bồn hoa, cây cảnh, thảm cỏ, cây xanh và có vườn tăng gia, ao cá, tạo thêm nét đẹp ở nơi biên cương.

Gìn giữ kỷ vật tri ân

Gìn giữ kỷ vật tri ân

(GLO)- Bảo tàng tỉnh Gia Lai đang lưu giữ hơn 4.000 tài liệu, hình ảnh, hiện vật, kỷ vật có giá trị về 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ; trong đó, có gần 300 hiện vật, tư liệu, hình ảnh về các mẹ Việt Nam anh hùng, liệt sĩ ở vùng đất Bình Định trước đây.

null