Những người đánh thức Mỹ Sơn: Người Việt đầu tiên trùng tu tháp cổ

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Những năm đầu thế kỷ 20, từ khi H.Parmentier đặt nền móng cho công tác nghiên cứu kiến trúc và nghệ thuật văn hóa Chăm Mỹ Sơn, ông Nguyễn Xuân Đồng là người VN đầu tiên tham gia ngay từ đầu nhiều cuộc trùng tu di tích, với vai trò chuyên viên.

Ông Nguyễn Xuân Đồng (1907 - 1986) sinh tại Bắc Ninh, tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đông Dương. Ông làm việc tại Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp (EFEO) từ năm 1928.

 

Ông Nguyễn Xuân Đồng (phải).
Ông Nguyễn Xuân Đồng (phải).

Tham gia trùng tu nhiều ngọn tháp lớn

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Chăm Trần Kỳ Phương, từ tháng 7.1937, EFEO bắt đầu công việc trùng tu tại Mỹ Sơn dưới sự điều hành của Louis Bezacier và Nguyễn Xuân Đồng. Trong thời gian này, cả 2 chuyên gia đã tiến hành gia cố những đền tháp nhóm B và D. Đặc biệt, vào những năm 1937 - 1938, ngôi đền A1 - kiệt tác của kiến trúc Champa và 6 ngôi tháp nhỏ (từ A2 - A7) đã được đưa vào trùng tu trước. Từ năm 1938 - 1944, ông Nguyễn Xuân Đồng cùng đồng sự tiếp tục trùng tu, gia cố nền móng các tháp B3, B5, B6; C1, C2, C3; D1, D4. “Công cuộc trùng tu của Mỹ Sơn trong giai đoạn này được đánh dấu bằng lễ khánh thành công viên khảo cổ học Mỹ Sơn do Toàn quyền Đông Dương Decoux chủ trì vào tháng 8.1942”, ông Phương cho biết.

Không chỉ là người tham gia trùng tu nhiều ngọn tháp lớn ở Mỹ Sơn, ông Đồng còn là trợ thủ đắc lực của H.Parmentier trong việc nghiên cứu, phân loại và trưng bày các tác phẩm điêu khắc Chăm. Ông được EFEO bổ nhiệm làm quản thủ của Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng từ năm 1938 - 1965 và là người Việt đầu tiên đảm nhiệm chức vụ này. Ông Hồ Xuân Tịnh, Phó giám đốc Sở VH-TT-DL Quảng Nam, kể sau khi nghỉ hưu, ông Đồng vẫn được bảo tàng mời làm cố vấn về chuyên môn cho đến ngày ông qua đời. “Cụ Đồng có kiến thức rộng, sâu sắc về nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Chăm. Cũng nhờ cụ giúp đỡ mà không ít cán bộ nghiên cứu tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm thời bấy giờ nâng cao hiểu biết về văn hóa Champa…”, ông Tịnh nói.

Bức thư kêu cứu cho Mỹ Sơn

Nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương cho biết trong thời kỳ chiến tranh, giai đoạn bình yên của Mỹ Sơn kéo dài khoảng 10 năm (từ năm 1954 - 1964). Sau đó, từ năm 1965 trở đi, chiến tranh lan rộng, Mỹ Sơn dần bị bỏ phế rồi trở thành căn cứ hoạt động của du kích.

Từ năm 1966 trở đi, khu Thánh địa bị quân đội VNCH oanh kích liên tục vì khu vực này là địa điểm hoạt động của quân giải phóng miền Nam. “Tai họa lớn nhất đã xảy đến cho Mỹ Sơn là vào tháng 8.1969, khi máy bay B52 của Mỹ ném bom xuống khu di tích này. Trận bom này đã làm Mỹ Sơn hoàn toàn biến dạng. Hầu hết đền, tháp quan trọng đều bị sụp đổ, những hố bom lớn hiện còn thấy rải rác ở các nhóm B, E, F. Hai ngôi đền lớn của Mỹ Sơn là A1 (thế kỷ 10) và E4 (thế kỷ 11) bị sập hoàn toàn. Những ngôi đền khác đều hư hại nặng nề”, ông Phương nói.

Là người từng làm việc với ông Nguyễn Xuân Đồng trong suốt 3 năm (từ 1978 - 1981), ông Phương được cụ Đồng kể cho nghe câu chuyện về lá thư kêu cứu cho di tích. “Cụ biên một bức thư báo tin đồng thời tố cáo lính Mỹ phá hoại di tích gửi cho Philippe Stern (quản thủ Bảo tàng Guimet tại Paris)”, ông Phương kể. Philippe Stern là một học giả lỗi lạc và yêu nghệ thuật Ðông Dương. Sau khi nhận được bức thư, ông đã viết một bức thư khác tố cáo việc Mỹ Sơn bị đánh bom lên Nhà Trắng.

Bức thư đề ngày 8.12.1969 của Stern có đoạn: “Ngài tổng thống kính mến, là cựu tổng quản thủ của Bảo tàng Quốc gia Pháp, đặc trách về nghệ thuật Đông Nam Á (Bảo tàng Guimet), bao gồm nghệ thuật VN, tôi muốn nêu lên cùng ngài về tình trạng báo động của những di tích lịch sử Champa như một phần lịch sử thế giới…”. Ngay sau đó, vào tháng 1.1970, Tổng thống Nixon đã gửi thông điệp chính thức đến Tổng tư lệnh quân đội Mỹ tại miền Nam đề nghị tránh tối đa các thiệt hại cho các di tích do các hoạt động quân sự gây ra.

Nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương cho rằng có lẽ thời điểm tổng thống Mỹ nhận được bức thư từ Philippe Stern, ông đã đọc được cuốn sách ảnh do một viên chức người Mỹ tại Đà Nẵng thực hiện với sự giúp sức của cụ Nguyễn Xuân Đồng. Nhiều khả năng chính cuốn sách này đã cung cấp thông tin đầy đủ về giá trị các di tích Chăm và Mỹ Sơn cho Nhà Trắng.

Hoàng Sơn/thanhnien

Có thể bạn quan tâm

Cảnh hoang tàn, đổ nát ở làng chài Nhơn Lý, Gia Lai. Ảnh: Đức Nhật

Gượng dậy sau bão

Bão Kalmaegi (bão số 13) đã tan, trên dải đất ven biển Gia Lai, Đắk Lắk, người dân lặng lẽ nhặt lại từng tấm tôn, viên ngói, gom góp chút bình yên từ đống hoang tàn.

Giữa tầng mây giữ trời

Giữa tầng mây giữ trời

(GLO)- Đỉnh Hàm Rồng cao hơn 1.000 m so với mực nước biển. Sườn núi sương mờ bao phủ này là nơi cán bộ, chiến sĩ Đài Quan sát thuộc Đại đội Thông tin (Phòng Tham mưu, Lữ đoàn Pháo phòng không 234, Quân đoàn 34) đồn trú.

Sống chậm với đĩa than trong thời đại số - Kỳ 1: Sự hồi sinh của dòng đĩa Vinyl

Sống chậm với đĩa than trong thời đại số - Kỳ 1: Sự hồi sinh của dòng đĩa Vinyl

Trong thời đại mà một thiết bị đeo tay có thể chứa đến 60 triệu bài hát, việc lựa chọn nghe nhạc từ một chiếc đĩa than tưởng như là lỗi thời. Nhưng thực tế, đó lại là biểu hiện của một xu thế tìm lại sự nguyên bản, chậm rãi và thật lòng trong trải nghiệm thưởng thức.

Sợi tơ mong manh kết nối trăm năm

Sợi tơ mong manh kết nối trăm năm

Khi nói đến sưu tầm đồ cổ ở Việt Nam, người ta thường nghe tới đồ gốm, sành sứ, hay đồ gỗ… chứ ít ai biết đến những món đồ vải mà qua đó thể hiện tay nghề thêu huy hoàng, vang danh thế giới của người Việt hàng trăm năm trước.

Tiến sĩ Nguyễn Minh Kỳ lọt Top 2% nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới năm 2025.

Tiến sĩ Nguyễn Minh Kỳ và hành trình vào top 2% nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới

(GLO)- Với nghiên cứu về ô nhiễm vi nhựa và công nghệ xử lý nước thải, Tiến sĩ Nguyễn Minh Kỳ (SN 1985, Phân hiệu Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh tại Gia Lai) được Đại học Stanford (Mỹ) và Nhà xuất bản Elsevier vinh danh trong top 2% nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới năm 2025.

Người lưu giữ hàng trăm “báu vật” Chư A Thai

Người lưu giữ hàng trăm “báu vật” Chư A Thai

(GLO)- Ở xã Chư A Thai (tỉnh Gia Lai), có một người đàn ông gắn bó cả cuộc đời với những “ký ức triệu năm” còn sót lại dưới lòng đất. Gần 25 năm qua, ông Rcom Sin đã lặng lẽ sưu tầm và trân trọng gìn giữ rất nhiều khối gỗ hóa thạch kết tinh của đất trời.

Sê San: Sông kể chuyện đời…

Sê San: Sông kể chuyện đời…

(GLO)- Dòng Sê San miệt mài chở nặng phù sa; sóng nước bồng bềnh không chỉ kể câu chuyện mưu sinh, bảo vệ phên giậu, mà còn gợi mở tương lai phát triển bền vững, góp phần khẳng định vị thế của vùng biên trong hành trình dựng xây quê hương, đất nước.

Chiếc nỏ của người lính trận Ia Drăng

Chiếc nỏ của người lính trận Ia Drăng

(GLO)- Mang ra chiếc nỏ được cất giữ hơn 30 năm, ông Siu Long (làng Gòong, xã Ia Púch, tỉnh Gia Lai)-nhân chứng trong trận đánh thung lũng Ia Drăng 60 năm trước chậm rãi nói: “Tôi muốn tặng món quà Tây Nguyên này cho một người bạn đến từ nước Mỹ”.

Ông Ksor Yung có lối sống trách nhiệm, gần gũi nên được mọi người quý mến. Ảnh: R’Ô Hok

Ksor Yung: Từ lối rẽ sai lầm đến con đường sáng

(GLO)- Từ một người từng lầm lỡ, ông Ksor Yung (SN 1967, ở xã Ia Rbol, tỉnh Gia Lai) đã nỗ lực vươn lên trở thành người có uy tín trong cộng đồng. Ông tích cực tham gia vận động, cảm hóa những người sa ngã, góp phần giữ gìn an ninh trật tự và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc.

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

(GLO)- Giữa bao thiếu thốn của vùng đất Pờ Tó, có một người thầy lặng lẽ, bền bỉ gieo yêu thương cho học trò nghèo. Thầy không chỉ dạy chữ mà còn khởi xướng nhiều mô hình sẻ chia đầy ý nghĩa như: “Tủ bánh mì 0 đồng”, “Mái ấm cho em”, “Trao sinh kế cho học trò nghèo”.

Trung tá Cao Tấn Vân (thứ 2 từ phải sang)-Phó Đội trưởng Phòng An ninh đối ngoại (Công an tỉnh Gia Lai) chụp ảnh cùng đồng đội. Ảnh: NVCC

Cống hiến thầm lặng vì sứ mệnh cao cả

(GLO)- Hành trình "gieo hạt" hòa bình bắt đầu từ những con người bình dị. Những cống hiến thầm lặng của họ vì sứ mệnh cao cả, góp phần tích cực đưa hình ảnh đất nước và con người Việt Nam yêu chuộng hòa bình đến bạn bè quốc tế.

Giới trẻ hào hứng tham gia các khóa học làm đèn lồng Trung thu thủ công

Hồi sinh Trung thu xưa

Giữa phố phường rực rỡ ánh đèn led, đèn ông sao và mặt nạ giấy bồi bất ngờ “tái xuất”, gợi lại ký ức những mùa trăng rằm xưa. Sự trở về của Trung thu truyền thống đã manh nha trong những năm gần đây, được nhiều người trẻ hào hứng đón nhận.

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

(GLO)- Trở về từ cuộc chiến khốc liệt ở Thành cổ Quảng Trị, cựu chiến binh Hồ Anh Hòa ít khi nhắc lại kỷ niệm chiến đấu với gia đình, con cháu. Bởi ông cho rằng, việc cầm súng lao vào cuộc chiến thời điểm ấy là trách nhiệm của một người con yêu Tổ quốc, “không nên công thần”.

null