(GLO)- Đến Gia Lai, nhiều người thường đặt câu hỏi “tại sao” khi thấy 2 địa danh rất Việt là Hà Đông, Hà Tây lại nằm trong một khu vực hầu như chỉ có người Bahnar sinh sống.
Xã Hà Đông (nay thuộc huyện Đak Đoa) là địa bàn cư trú từ lâu đời của 5 làng Bahnar sống trong vùng núi trùng điệp của dãy Kông Kah King (còn theo các văn bản hành chính hiện nay là Kon Ka Kinh), dọc theo các thung lũng ven đak Pơkei. Các làng đó là: Kon Sơnglôk; Kon Mơhar; Kon Rơng Pơdram, Kon Rơng Nak và Kon Jôt. Còn xã Hà Tây (nay thuộc huyện Chư Pah) có 9 làng đồng bào Bahnar là: Kon Sơlăng (tư liệu của các nhà truyền giáo ghi là Kơlăng), Kon Sơlăl, Kon Măh, Kon Băh, Kon Pơnang, Kon Kơmò, Kon Sơbai, Kon Hơng Leh và Kon Chang. Ngày nay, 2 xã này thuộc 2 huyện khác nhau, nhưng đó là vùng đất có quan hệ mật thiết với nhau trong lịch sử, nơi các linh mục thừa sai người Pháp bám trụ và truyền giáo đầu tiên vào vùng đất Tây Nguyên.
Trung tâm xã Hà Đông. Ảnh: Lê Anh
Về phía chính quyền thực dân, trong suốt thời Pháp thuộc và trong thời kỳ 9 năm kháng chiến chống Pháp (trước năm 1954), toàn bộ vùng đất nay là 2 xã Hà Đông và Hà Tây thuộc tổng Kon Mơhar (tỉnh Kon Tum).
Dưới thời Việt Nam Cộng hòa, theo Nghị định số 348-BNV/HC/NĐ, ngày 27-6-1958 của Bộ trưởng Nội vụ, xã Kon Mơhar thuộc tổng Mơ Nây, quận Kon Tum, tỉnh Kon Tum.
Về phía cách mạng, từ địa danh gốc là Kon Mơhar, 2 cái tên Hà Đông và Hà Tây đã hình thành khá sớm.
Khoảng cuối năm 1949, Đội Vũ trang Tuyên truyền 102 (thuộc Trung đoàn 120) từ khu Bơnâm (nay thuộc xã Krong, huyện Kbang) đã tiến lên, bám trụ được tại làng Kon Jôt (nay thuộc xã Hà Đông) để xây dựng cơ sở vùng Kon Mơhar làm bàn đạp tiến về phía Tây tỉnh Gia Lai.
Tháng 10-1950, Đảng bộ khu Plei Kon (còn gọi là khu Trung-vùng đất nằm giữa thị xã Pleiku và thị xã Kon Tum, bao gồm cả Kon Mơhar) được thành lập, do đồng chí Nguyễn Tuấn Tài (Trần Kiên) làm Bí thư.
Sau khi thành lập Đảng bộ, khu Plei Kon chia xã và lập các chi bộ: Labà, Hà Đông, Hà Tây, Đak Đoa. Trong đó, xã Hà Đông là phần đất phía Đông xã Kon Mơhar, còn Hà Tây là vùng đất phía Tây xã này. Ở đây, Hà là biến âm từ Har (trong Kon Mơhar); còn Đông và Tây là vị trí của xã trong tương quan với tổng Kon Mơhar cũ. Theo ông Lê Tam-nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai-thì cái tên Hà Đông và Hà Tây xuất phát từ gợi ý của Bí thư khu Trung lúc đó: ông Nguyễn Tuấn Tài.
(GLO)- Xuôi theo quốc lộ 19 về Quy Nhơn, bước vào địa phận thị xã An Khê là bắt gặp Chợ Đồn nằm ngay phía bên trái đường. Khu chợ này đã có tên tuổi từ đầu thế kỷ XX, đến nay vẫn tồn tại và phát triển. Nhưng rất ít người biết nó đã hình thành và hoạt động như thế nào sau những biến đổi của thời gian.
(GLO)- Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, đã có rất nhiều ca khúc cách mạng ra đời, cổ vũ kịp thời lớp lớp thanh niên lên đường đi kháng chiến.
(GLO)- Chư Sê là tên của dãy núi ngăn cách cao nguyên Pleiku với vùng trũng Cheo Reo (Ayun Pa) theo chiều Bắc Nam. Trên thực tế, người ta biết đến địa danh Chư Sê nhiều còn bởi nó cũng là tên của một đường đèo dài 3 km trên quốc lộ 25, cắt ngang dãy núi này.
(GLO)- Tại Phòng Văn hóa-Thông tin thị xã An Khê hiện đang lưu giữ một bài thơ viết về người Bí thư chi bộ đầu tiên của An Khê: Liệt sĩ Đỗ Trạc, hy sinh ngày 7-3-1947. Trước đó, ông bị thực dân Pháp bắt, tra tấn 7 ngày 7 đêm. Không khuất phục được ông, chúng đã hèn hạ xử bắn ông tại sân vận động An Khê rồi chặt thành 3 khúc. Cảm động trước khí tiết của ông, một tác giả có tên Huỳnh Trung Tín đã có bài thơ “Đầu sóng hiên ngang“:
(GLO)- Từ chỗ chỉ có 2 dân tộc tại chỗ là Bahnar và Jrai, kết quả điều tra dân số và nhà ở năm 2009 cho biết, trên địa bàn Gia Lai thời điểm đó có đến 38 dân tộc cùng chung sống. Những dân tộc có mặt ở Gia Lai muộn đều có những lý do riêng để chọn vùng đất này làm quê hương thứ hai, trong đó có cộng đồng người Tày và người Nùng ở xã Tơ Tung, huyện Kbang.
(GLO)- Trong sử liệu về cách mạng Việt Nam có nhắc đến vai trò của các “Chiến sĩ quốc tế-Việt Nam mới“ trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1946-1954). Đó là những người châu Âu, châu Á, châu Phi, từng là sĩ quan, binh lính viễn chinh xâm lược Việt Nam, sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã tình nguyện gia nhập Quân đội nhân dân Việt Nam, tham gia huấn luyện, chiến đấu chống Pháp, được Bác Hồ gọi là người “Việt Nam mới“.
(GLO)- Trong các địa danh quen thuộc ở Gia Lai, có lẽ không địa danh nào được sử dụng cho nhiều không gian khác nhau, ở những thời điểm lịch sử khác nhau như Đak Đoa. Điều này, làm cho những người ở Gia Lai (hay tỉnh Pleiku thời kỳ trước giải phóng) sẽ hình dung ra những vùng đất riêng khi nhắc đến Đak Đoa.
(GLO)- Những thập niên gần đây, cái tên Tơ Tung đã dần trở nên quen thuộc với đồng bào các dân tộc tỉnh Gia Lai và du khách quan tâm đến Tây Nguyên, bởi nơi ấy có di tích Làng kháng chiến Stơr-quê hương anh hùng Núp-những tên đất, tên người sớm nổi tiếng cùng tiểu thuyết “Đất nước đứng lên“ của nhà văn Nguyên Ngọc; có làng Leng Tơpung với những đội cồng chiêng đủ các thế hệ, giới tính… rất đặc biệt của Tây Nguyên.
(GLO)- Nơi chúng tôi muốn nói đến là vùng đất ở phía Đông Bắc xã Sơn Lang, huyện Kbang. Gần đây, chốn xa xôi cách trở này rất “hút“ người và trở thành một địa danh “hot“ bởi có nhiều thác-rừng hùng vĩ, một điểm đến tiềm năng của du lịch Gia Lai. Thế nhưng trên thực tế, việc đọc và viết địa danh này như thế nào hẳn đã từng làm không ít người lúng túng.
(GLO)- Sản vật Tây Nguyên nói chung, Gia Lai nói riêng có thể nói là rất nhiều, cả xưa và nay. Nhưng trong phạm vi bài viết này chỉ xin nói về sản vật tự nhiên của Gia Lai. Những sản vật này là gì và nay còn gì?
Trong lịch sử, Lý Anh Tông chính là vị vua Việt đầu tiên tuần thú biển Đông, xem xét tình hình để có phương sách bảo vệ chủ quyền trên vùng biển đảo rộng lớn.
(GLO)- Đã là dân Phố núi thì hầu như ai cũng đã một lần đặt chân đến Công viên Diên Hồng, bởi đây là nơi giải trí công cộng, lại nằm ngay trung tâm TP. Pleiku. Công viên có diện tích 12,3 ha, trong đó diện tích mặt nước là 2,7 ha với 2 hồ nước. Nơi đây có nhà hàng, khách sạn, có các khu vui chơi, khu thể thao, vườn hoa cây cảnh và chuồng thú, có mặt hồ vui chơi đạp vịt, chèo thuyền, phía trên là chiếc cầu treo bắc ngang tạo điểm nhấn thú vị…
(GLO)- Lần lữa đôi lần, mới đây tôi cũng đến thăm Bảo tàng Cổ vật (trực thuộc Bảo tàng tỉnh Gia Lai). Thăm rồi lại muốn giới thiệu thêm cho nhiều người biết. Băn khoăn vì, gần trọn buổi sáng hôm ấy mà chỉ có mình tôi với sự nhiệt tình đến du dương của cô thuyết minh viên Nguyễn An. An giải thích rằng, khách đến tham quan phần lớn là đi theo đoàn, cá nhân thì cũng… lai rai. Với tôi, bảo tàng này là độc nhất vô nhị: bảo tàng trong một ngôi chùa và chùa trong bảo tàng, nằm ngay giữa trung tâm TP. Pleiku.
(GLO)- Lệ Chí, Lệ Cần là những địa danh được người dân Pleiku biết đến nhiều, gắn với một đặc sản mang tên khoai lang Lệ Cần. Đây là những địa danh được hình thành khá sớm ở Gia Lai.
