Độc đáo Tết con dúi của người Ba Na ở Kon Tum

Dúi là một loài động vật gặm nhấm, thân hình mập mạp, lông mượt, chân ngắn nhìn tổng thể giống chuột nhưng có kích thước lớn hơn và thân hình tròn trịa hơn. Trong văn hóa của người Ba Na, loài dúi được xem là biểu tượng của sự cần cù, siêng năng sẽ mang tới may mắn, sinh sôi nảy nở và mang lại sự an lành cho buôn làng.

Từ bao đời nay, cứ vào đầu tháng 10 Dương lịch, khi cây lúa đã cứng thân, bắt đầu trổ đòng là người dân làng Kon Brăp Du, xã Tân Lập, huyện Kon Rẫy, tỉnh Kon Tum đều tổ chức Tết con dúi để thể hiện sự tôn kính với các vị thần tự nhiên.

Ngay từ sáng sớm, khi làng Kon Brăp Du đang chìm trong những lớp sương mù dày đặc, thì người dân làng đã thức dậy chọn cho mình những bộ áo quần đẹp nhất, rực rỡ nhất để tiến về nhà rông chuẩn bị cho lễ "Ét đông".

Già A Jring Đeng kể rằng thuở xưa, người Ba Na thờ loài rắn và thường tổ chức Tết con rắn. Tuy nhiên, khi chiêm nghiệm thực thế thì thấy rằng con rắn có những lúc được ăn rất no, khi lại rất đói, sự no đủ không được thường xuyên. Trong khi đó, con dúi thì ăn rễ cây, các loại rau củ nên không khi nào thiếu thức ăn. Con dúi cũng không phá hoại mùa màng của con người như loài chim, loài chuột đồng nên được mọi người kính trọng.

Do đó, với mong muốn cuộc sống đủ đầy như con dúi, dân làng đã chuyển từ rắn sang loài dúi và làm Tết con dúi. Từ đây, dúi đã trở thành con vật biểu tượng của sự cần cù, siêng năng và mang lại no đủ cho buôn làng.

Bắt đầu từ khoảng tháng 4, tháng 5, khi vừa trải qua mùa mưa, loài dúi đã ăn no nê các loại măng rừng nên béo tốt thì người Ba Na nơi đây sẽ lên rừng tìm bắt để chuẩn bị cho lễ "Ét đông". Sau khi được làm thịt sạch sẽ, thịt dúi sẽ được treo lên bếp lửa cho khô dần, chờ đến ngày làm lễ "Ét đông". Dịp lễ này, mỗi gia đình trong làng phải chuẩn bị ít nhất 2 con dúi để cúng thần linh. Trong đó 1 con sẽ đem tới nhà rông cúng, 1 con cúng riêng tại nhà.

Hôm diễn ra buổi lễ, mỗi gia đình trong làng sẽ đưa tới nhà rông một con dúi, một ghè rượu, cơm cúng và một nhúm gạo nhỏ gói trong lá chuối đặt dưới ghè rượu. Khi tất cả đã chuẩn bị xong, già làng A Jring Đeng sẽ đại diện cho dân làng làm lễ cúng các vị thần linh, cầu cho cây lúa nảy nầm, thời tiết thuận lợi, mùa màng bội thu và người làng không có ai đau bệnh. Sau khi già làng kết thúc bài cúng, cả làng sẽ bắt đầu cuộc vui, ăn thịt dúi và uống rượu ghè.

Già A Jring Đeng bảo rằng trước đây, tết "Ét đông" thường kéo dài 7 ngày liền, nhưng giờ chỉ còn 3 ngày.

Trong đó, ngày đầu tiên cả làng sẽ cùng về nhà rông làm lễ cúng các vị thần linh, ăn thịt dúi, uống rượu ghè. Ngày thứ 2, các gia đình sẽ về nhà tổ chức ăn tết và mời khách vui chơi tại nhà. Đến ngày thứ 3, cả làng lại tập trung về nhà rông làm lễ đốt nến và khấn cầu cho các hạt giống được tươi tốt. Sau đó, các gia đình sẽ kiểm tra gói hạt gạo đặt dưới ghè rượu vào ngày đầu tiên. Nếu gói hạt gạo còn nguyên vẹn nghĩa là mùa rẫy mới gia đình đó sẽ có một vụ mùa bội thu. Ngược lại nếu hạt gạo bị sứt mẻ thì gia đình sẽ gặp nhiều điều không hay.

"Tết "Ét đông" là Tết quan trọng bậc nhất của người Ba Na chúng tôi. Chỉ sau khi tổ chức Tết này thì người dân mới được phép làm những việc lớn của gia đình như: Làm nhà mới, sửa nhà cũ, cưới hỏi, mua trâu, bò..." - già A Jring Đeng lý giải.

Đề nghị là di sản văn hóa quốc gia

Ông Phạm Viết Thạch, Trưởng Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Kon Rẫy, cho biết tết "Ét đông" đã được người dân làng giữ gìn và phát huy từ đời này qua đời khác. Trên địa bàn có 6 làng của người Ba Na thường xuyên tổ chức nghi lễ quan trọng này.

"Ngành văn hóa đã xây dựng hồ sơ để công nhận đây là một di sản văn hóa phi vật thể và đề nghị là di sản văn hóa cấp quốc gia. Sau khi được công nhận, Nhà nước cũng tiếp tục quan tâm công tác bảo tồn, phát huy bản sắc dân tộc của lễ hội".

Theo Hoàng Thanh (NLĐO)