Sưu tập Đàn đá Đắk Sơn được phát hiện ở thôn Đắk Sơn (xã Nam Xuân, huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông). Bộ sưu tập này gồm 16 thanh trong đó có 11 thanh nguyên vẹn, 5 thanh gần nguyên vẹn (4 thanh gãy đôi và 1 thanh gãy ba), được phân thành 3 nhóm tách biệt và 2 thanh lẻ không xếp vào 3 nhóm trên.
Sưu tập Đàn đá Đắk Sơn được phát hiện ngẫu nhiên trong lòng đất. Khi người dân đào hố trồng tiêu, canh tác nông nghiệp ở độ sâu từ 50-90 cm tại thôn Đắk Sơn vào năm 2014. Sau đó, bảo tàng tỉnh đã tiến hành khảo sát địa điểm phát hiện đàn đá và phối hợp với Viện Khoa học Xã hội Vùng Nam Bộ (TP Hồ Chí Minh) giám định khảo cổ học, đo tần số âm thanh vào năm 2016. Sưu tập Đàn đá Đắk Sơn được Hội đồng giám định khảo cổ học xác định có niên đại 3.500-3.000 năm cách ngày nay.
Các thanh đàn đá có chiều dài trung bình 50-55 cm, trong đó thanh đá dài nhất 81 cm, thanh đá ngắn nhất 32 cm, chiều rộng trung bình của các thanh khoảng 9,5-10 cm, dày trung bình 2,5 cm, trọng lượng trung bình 3,5 kg. Các thanh đàn đá đều được chế tác từ loại đá rhyolite (đá phiến biến chất), khi gõ bằng vật cứng giữa các thanh đá có độ trầm bổng khác nhau.
Tháng 10/2017, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Nông phối hợp với Trung tâm Khảo cổ học (Viện Khoa học Xã hội Vùng Nam Bộ) điều tra, thăm dò, khai quật và nghiên cứu tại địa điểm phát hiện Đàn đá Đắk Sơn. Qua đó, đã phát hiện hơn 200 hiện vật chủ yếu là công cụ rìu tứ giác, hình thang, mảnh vòng trang sức, mảnh gốm... trong đó có nhiều công cụ lao động, vòng tay có sự tương đồng về chất liệu đá, kỹ thuật chế tác với các thanh đàn.
Trên vùng đất Tây Nguyên này, vào năm 1949, những người phu làm đường phát hiện trong lòng đất tại Ndut Liêng Krak (Đắk Lắk) 11 thanh đá định dạng rõ ràng và có vết tích ghè đẽo.
Năm 1952, nhà nghiên cứu người Pháp như G.Condominas cùng nhà âm nhạc học Andre Schaeffner nghiên cứu sưu tập di vật này và xác định đây là loại nhạc cụ thuộc bộ gõ có niên đại cổ xưa của nhân loại. Phát hiện N'dut Lieng Krak là một phát hiện khảo cổ học quan trọng đã tạo nên một chấn động lớn trong giới khảo cổ học, dân tộc học, âm nhạc học và các ngành khoa học xã hội, nghệ thuật khác.
Sưu tập đàn đá Đắk Sơn có đặc trưng chung với truyền thống kỹ thuật và giá trị đặc sắc tiêu biểu của sưu tập đàn đá N’dut Lieng Krak. Theo các nhà nghiên cứu, Sưu tập Đàn đá Đắk Sơn là hiện vật gốc, độc bản, sản phẩm bản địa, có hình thức độc đáo, kỹ thuật chế tác đá ở trình độ cao, là những hiện vật có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hoá; là sản phẩm văn hóa tinh thần, nhạc cụ cổ xưa nhất của cư dân thời tiền sử vùng Tây Nguyên.
Hiện nay sưu tập đàn đá Đắk Sơn đang được lưu giữ, bảo vệ, bảo quản tốt theo quy trình, quy định tại Bảo tàng tỉnh Đắk Nông.
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 1712/QĐ-TTg ngày 31/12/2024 về việc công nhận Bảo vật quốc gia (Đợt 13, năm 2024) cho các hiện vật, nhóm hiện vật. Trong đó, có sưu tập đàn đá Đắk Sơn niên đại 3.500-3.000 năm tuổi.
Theo Nguyễn Thảo (TPO)
