Trước tình hình mưa bão liên tiếp và diễn biến thời tiết ngày càng cực đoan, ông Cao Đức Phát-nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT cho rằng, công tác dự báo không thể dựa vào kinh nghiệm, mà phải có hệ thống quan trắc dày hơn, dữ liệu thời gian thực và mô phỏng chi tiết theo từng khu vực để hỗ trợ kịp thời.
Chiều 25/11 tại Bắc Ninh, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai; Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai và Sở Nông nghiệp & Môi trường Bắc Ninh tổ chức Diễn đàn “Ứng dụng khoa học, công nghệ trong dự báo và cảnh báo thiên tai”. Sự kiện diễn ra trong bối cảnh nhiều đợt mưa bão, lũ quét, sạt lở đất liên tiếp xảy ra trên phạm vi rộng từ Bắc Bộ đến Tây Nguyên.
Theo ông Nguyễn Tôn Quân, Phó Trưởng phòng Quản lý thiên tai cộng đồng và Truyền thông (Cục Quản lý Đê điều và PCTT), từ đầu năm 2025 đến nay, cả nước ghi nhận 19 cơn bão và áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông – mức cao thứ hai trong lịch sử quan trắc, chỉ sau năm 2017. Mưa lớn cực đoan gây lũ vượt lịch sử trên hơn 13 tuyến sông, ngập lụt rất nghiêm trọng tại nhiều địa phương như Hà Giang, Thái Nguyên, Bắc Ninh, Hà Nội, Huế, Quảng Trị, Gia Lai, Đắk Lắk…
Riêng đợt mưa lũ từ ngày 16–20/11 tại miền Trung đã làm 102 người chết và mất tích, gần 201.000 nhà bị ngập, 119 điểm giao thông bị sạt lở; hơn 82.000 ha lúa và 117.000 ha cây trồng thiệt hại. Tổng thiệt hại kinh tế ước tính 13.248 tỷ đồng.
Tính đến ngày 24/11, thiên tai cả nước gây 409 người chết và mất tích, 727 người bị thương, tổng thiệt hại vượt 85.099 tỷ đồng.
Là địa phương chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi hệ thống sông Hồng, Thái Bình, Bắc Ninh nhiều năm nay luôn đứng trước áp lực lớn từ mưa lũ và triều cường. Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Bắc Ninh Đặng Công Hưởng cho biết, những trận mưa lũ gần đây khiến nhiều tuyến đê xuất hiện thẩm lậu, sạt lở; một số đê bối bị tràn hoặc vỡ cục bộ; hàng trăm trạm bơm phải vận hành liên tục suốt ngày đêm để bảo vệ khu dân cư và khu công nghiệp.
Thực tế này cho thấy tính quy luật của thiên tai đang bị phá vỡ, khiến phương thức “trông trời, trông nước” không còn phù hợp. Chúng ta phải chuyển mạnh sang tư duy chủ động, dựa trên dữ liệu và công nghệ. Không thể chờ nước lên rồi mới ứng phó...
Chìa khóa để chủ động trước thiên tai cực đoan
Tại diễn đàn, ông Cao Đức Phát-nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai – cho rằng Việt Nam đã có tiến bộ về quan trắc và cảnh báo, nhưng “thiên tai cực đoan đòi hỏi hệ thống dự báo phải thay đổi nhanh hơn”.
Ông Phát nhấn mạnh cơ hội từ công nghệ số, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo và hệ thống cảm biến tự động. “Công tác dự báo không thể dựa vào kinh nghiệm. Chúng ta phải có hệ thống quan trắc dày hơn, dữ liệu thời gian thực và mô phỏng chi tiết theo từng khu vực để hỗ trợ quyết định kịp thời", ông Phát nhận định.
Theo bà Hạ Thúy Hạnh, Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai, trong 9 năm qua Quỹ đã tài trợ 913 trạm đo mưa tự động, 39 tháp cảnh báo lũ, nhiều hệ thống cảnh báo sạt lở và mô hình sơ tán cộng đồng tại các tỉnh như Hà Tĩnh, Thanh Hóa, Quảng Bình. Đây là nền tảng để xây dựng mạng lưới cảnh báo đa thiên tai phục vụ chính quyền và người dân.
Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Nguyễn Tôn Quân, Phó Trưởng phòng Quản lý thiên tai cộng đồng và Truyền thông (Cục Quản lý Đê điều và PCTT), cho rằng nhiều tiêu chuẩn hiện hành “không còn theo kịp” mức độ cực đoan của thiên tai. Ông đề xuất xem xét điều chỉnh quy chuẩn xây dựng hạ tầng nhằm tăng khả năng chống chịu; đồng thời mở rộng mạng lưới trạm đo mưa, nâng cao chất lượng dự báo mưa lớn và hoàn thiện bản đồ phân vùng rủi ro đến từng thôn, bản.
Theo ông Quân, việc sắp xếp, di dời người dân khỏi khu vực có nguy cơ sạt lở, lũ quét, ngập sâu cần được triển khai quyết liệt hơn, gắn với chuyển đổi cây trồng - vật nuôi theo hướng thuận thiên và bền vững. Ông nhấn mạnh hệ thống đê điều, hồ chứa và hạ tầng phòng chống thiên tai phải được ưu tiên đầu tư, tu bổ và nâng cấp, đồng thời điều chỉnh quy trình vận hành hồ chứa để dành đủ dung tích cắt lũ cho hạ du.
Ông cũng đề nghị đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng, mở rộng hợp tác quốc tế, tăng tốc ứng dụng khoa học – công nghệ và chuyển đổi số trong giám sát thiên tai thời gian thực. Bên cạnh đó, các địa phương cần huy động nhiều nguồn lực hơn để khắc phục hậu quả theo hướng bền vững, giúp người dân nhanh chóng phục hồi sau thiên tai.
Theo Phùng Linh (TPO)
