Đẽo thuyền độc mộc bên sông Pô Cô

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Ở đâu có sông nước, ở đó có nghề chế tác thuyền. Thế nên, trong ký ức của ông Pêng (làng Nú, xã Ia O, huyện Ia Grai) thì dọc sông Pô Cô, làng nào cũng có vài người biết đẽo thuyền độc mộc.

Trong mọi nghề của người Jrai, đẽo thuyền độc mộc có lẽ là công việc đặc biệt nhất. Nói như vậy là bởi không có công việc nào mà người thợ phải tuân thủ những lễ nghi tâm linh, những kiêng cữ nghiêm ngặt như đẽo thuyền. Nặng nhọc, nguy hiểm hay vì một lý do nào nữa, người thợ không cần cắt nghĩa, họ chỉ biết tuân thủ những gì truyền lại từ thuở ông bà.

 Một nhóm thợ đang đẽo thuyền độc mộc. Ảnh: Diệu Hằng
Một nhóm thợ đang đẽo thuyền độc mộc. Ảnh: Diệu Hằng


Khi người thợ tháo chiếc rìu trên vách xuống (chiếc rìu chỉ dùng duy nhất cho việc đẽo thuyền) theo bạn vào rừng, cũng là lúc vợ ở nhà bắt đầu thực hiện mọi điều kiêng cữ: không được làm những công việc nặng nhọc như bổ củi, cuốc đất; không được tắm rửa, kể cả gội đầu và nhất là không được làm rượu cúng Yàng.

Trong khi đó thì người thợ bắt đầu việc khó khăn đầu tiên là tìm cây. Cây dùng làm thuyền được chọn thường là sao xanh. Đây là loại gỗ có những đặc tính như: nhẹ, chịu nước, không nứt nẻ… Cây làm được thuyền chu vi phải từ một người ôm trở lên, dài 5-6 m, không chà ngạnh. Tìm được cây gỗ ưng ý rồi, trước khi hạ nó xuống, người thợ phải bày lễ cúng. Lễ vật thường là một con gà, một ghè rượu. Trong lời khấn, người thợ niệm thần núi, thần nước cho cây gỗ đổ xuống an toàn, cho công việc đẽo thuyền thuận lợi, chủ thuyền gặp nhiều may mắn… Có niềm tin tâm linh rồi, người thợ mới hạ cây xuống, bắt tay vào giai đoạn khó khăn nhất, tốn nhiều công sức nhất: đẽo thuyền. Một con thuyền cỡ trung bình, người thợ phải cần thời gian tối thiểu nửa tháng ở rừng. Tuy nhiên, vấn đề không phải là thời gian. Khác với thuyền ghép bằng ván là dễ điều chỉnh cho cân bằng so với mặt nước, độc mộc nếu tính sai chiều cây gỗ hay vách thuyền, lòng thuyền có độ dày không đồng đều là khi thả xuống nước sẽ lệch, ụp xuống ngay. Điều nghiệt ngã là tục lệ quy định khi thuyền đã hạ thủy thì người thợ không được phép sửa chữa, dù chỉ là những chi tiết nhỏ. Để cho ra đời một con thuyền hoàn hảo ngay tại rừng với công cụ duy nhất là chiếc rìu trong tay, người thợ không những phải có con mắt tinh tường và đôi tay khéo léo bẩm sinh mà còn phải biết vận dụng những kinh nghiệm của người trước để lại. Trong những kinh nghiệm ấy có những điều khá là… huyền bí. Chẳng hạn để kiểm tra độ cân bằng của con thuyền, họ lật úp nó xuống, đặt một quả trứng gà theo chiều đứng vào chính giữa lưng thuyền. Nếu quả trứng không đổ thì chiếc thuyền khi xuống nước đảm bảo sẽ không nghiêng lệch.

Dù chỉ là tài sản mang tính bình dân nhưng lễ cúng thuyền vẫn được gia chủ tổ chức khá trang trọng và đó cũng là niềm vui chung của dân làng. Người có gà góp gà, người có rượu góp rượu cùng với chủ thuyền hình thành một bữa tiệc cộng đồng. Cùng với những lời chúc tụng, người thợ sẽ được chủ thuyền mời rượu trước tất cả mọi người như một phần thưởng và sự tôn vinh tài năng.

 Thuyền độc mộc. Ảnh: Ngọc Tấn
Người dân chèo thuyền độc mộc trên sông Pô Cô. Ảnh: Ngọc Tấn


Vào nghề từ lúc còn thanh niên, ông Pêng không thể nhớ mình đã làm nên bao nhiêu con thuyền độc mộc như thế. Xưa kia, các làng dọc sông Pô Cô này nhà ai mà chẳng có thuyền! Con thuyền độc mộc gắn với mỗi bước chân lên rẫy, với mỗi niềm vui, nỗi buồn trên sông. Đặc biệt là những tháng năm chống Mỹ, hình ảnh người Anh hùng A Sanh cùng với con thuyền độc mộc đưa bộ đội vượt sông vào chiến trường đã hóa thân vào thơ, nhạc. Thực ra không chỉ A Sanh, biết bao người dọc sông Pô Cô này đã hóa thân thành những A Sanh lặng lẽ. Chính ông Pêng cũng là một “A Sanh”, cũng đã góp sức vào công việc đưa đò cho bộ đội hơn một năm ròng. Cùng với thành tích 10 năm tham gia du kích, ông Pêng đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng nhì.

Không còn phải đi làm rẫy kiểu như thời còn du canh du cư, rồi thì rừng càng ngày càng lùi xa, gỗ lớn làm thuyền không còn… Đặc biệt là sự xuất hiện của những chiếc xe máy đã khiến niềm vui sông nước nguội dần. Người ta đua nhau bán thuyền. Có thời mỗi con thuyền còn sử dụng được trên chục năm chỉ có vài triệu đồng tùy lớn nhỏ. Làng Nú của ông ngày xưa nhiều thuyền độc mộc là thế nay chỉ còn lác đác mấy nhà giữ được.

Biết là thời thế không thể khác mà ông Pêng vẫn thấy nao lòng...

 

 ĐĂNG VƯƠNG
 

Có thể bạn quan tâm

Nhân chứng đường số 7

Nhân chứng đường số 7

Đã 50 năm sau cuộc truy kích trên đường số 7 (nay là quốc lộ 25), nhưng những cựu binh vẫn hào hùng kể về câu chuyện một thời kiên cường, sẵn sàng đem cả tính mạng dâng cho Tổ quốc.

Xanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ cuối

E-magazineXanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ cuối: Vươn mình trong kỷ nguyên mới

(GLO)- 50 năm sau ngày giải phóng, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước cùng nỗ lực vươn lên của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, vùng đất “nóc nhà” của Đông Dương chuyển mình mạnh mẽ. Bước vào giai đoạn mới, vùng Tây Nguyên đang đứng trước vận hội mới, phát huy lợi thế vươn lên cùng đất nước.

Các dự án triển khai dang dở, kéo dài (trong ảnh là đoạn đường cụt giữa TP. Gia Nghĩa do vướng mặt bằng) làm lãng phí nguồn lực đầu tư công

E-magazineXanh lại chiến trường Tây Nguyên Kỳ 4: Gia Lai ngày ấy, bây giờ...

(GLO)- Sau ngày giải phóng năm 1975, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc tỉnh Gia Lai đã cùng chung sức, kiến thiết lại quê hương từ đống hoang tàn của chiến tranh. Đến nay Gia Lai đã vươn mình phát triển mạnh mẽ, từ đô thị đến nông thôn khoác lên mình màu áo khang trang. 

Lối về nẻo thiện

Lối về nẻo thiện

Nơi ấy, những con người lầm lỗi bắt đầu với từng con chữ dưới sự dìu dắt của những người thầy mang sắc phục công an. Lớp học đặc biệt còn nhen nhóm ý chí hoàn lương, mở thêm một cánh cửa ra thế giới bên ngoài.

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước - Bài 7: Ngày giải phóng qua lời kể của những người tham gia chiến đấu

Vào những ngày tháng Tư lịch sử, không khí tại TP Hồ Chí Minh náo nhiệt hơn, nhất là khi những tiêm kích Su và trực thăng của Quân chủng Phòng không - Không quân Việt Nam bay tập luyện trên bầu trời thành phố, chuẩn bị cho chương trình kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam (30/4/1975 - 30/4/2025).

Xanh lại chiến trường Tây nguyên Kỳ 2

E-magazineXanh lại chiến trường Tây nguyên Kỳ 2: Buôn Ma Thuột từ hoang phế vươn lên thủ phủ Tây Nguyên

(GLO)- Nếu chiến thắng Đak Tô-Tân Cảnh ( năm 1972) xoay chuyển cục diện chiến trường Tây Nguyên thì chiến thắng Buôn Ma Thuột đánh sập “tử huyệt” của địch, mở ra Chiến dịch Hồ Chí Minh để Bắc-Nam sum họp một nhà. Từ một thị xã hoang phế, Buôn Ma Thuột ngày nay xứng đáng là thủ phủ Tây Nguyên

Gặp 'pháp sư' cuối cùng nặn hình nhân thế mạng trên đảo Lý Sơn

Gặp 'pháp sư' cuối cùng nặn hình nhân thế mạng trên đảo Lý Sơn

Từ bao đời nay, với người dân trên đảo Lý Sơn (tỉnh Quảng Ngãi), mỗi khi có người thân gặp nạn ngoài biển mà không tìm thấy xác, gia đình họ sẽ tìm đến “pháp sư” nhờ nặn một “hình nhân thế mạng” bằng đất sét, thực hiện nghi lễ chiêu hồn, nhập cốt rồi mang đi chôn như người quá cố.

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước - Bài 5: Chuyện về người chiến sĩ nhiều lần cảm tử, góp công giải phóng miền Nam

Phải hẹn rất nhiều lần, tôi mới gặp được người cựu chiến binh, Đại uý Nguyễn Đức Trọng (SN 1956, quê quán xã Long Thành, huyện Yên Thành, Nghệ An, người góp công cùng đồng đội tham gia giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước - Bài 4: 'Địch đánh núi Dinh thành vôi, các đồng chí sẽ thành tượng đá'

Khi ấy, có lúc nguy nan, đồng chí Phó Chính ủy Trung đoàn 812, Đại tá Nguyễn Văn Tý động viên chúng tôi: Bọn địch đánh núi Dinh thành vôi, các đồng chí sẽ thành tượng đá. Dù sống hay chết, chúng ta đều là những anh hùng của dân tộc này!.., ông Nguyễn Công Binh nhớ lại.

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước

50 năm - những kí ức cho ngày thống nhất đất nước - Bài 1: Chiến thắng Đức Lập trong ký ức của một cựu binh

30/4 năm nay đánh dấu mốc chặng đường 50 năm Ngày Giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, Bắc Nam sum họp một nhà. Để có được niềm hạnh phúc cho ngày thống nhất ấy, không biết bao nhiêu công sức, máu xương của các thế hệ cha anh đã hy sinh vì Tổ quốc.

Về Đất Tổ nghe chuyện cây nghìn năm tuổi - Bài 2: Những đại lão mộc bên dòng sông Bứa

Về Đất Tổ nghe chuyện cây nghìn năm tuổi - Bài 2: Những đại lão mộc bên dòng sông Bứa

Đứng sừng sững bên dòng sông Bứa (đoạn qua Khu 4, xã Quang Húc, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ), cây thị cổ được công nhận cây di sản Việt Nam có tuổi đời ước tính hơn 1.100 năm vẫn xanh tươi, tỏa bóng mát. Hàng năm, “cụ” thị vẫn ra hoa trái lan tỏa mùi hương nồng nàn.