Hai con thuyền niên đại Đông Sơn muộn
Kết quả xác định niên đại C14 của 2 hiện vật được gọi là thuyền cổ ở Bắc Ninh hiện tại vẫn chưa có chính thức. Mặc dù vậy, xác nhận từ TS Nguyễn Việt, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu tiền sử Đông Nam Á, cho biết 2 hiện vật này có niên đại 1.800 - 1.600 năm cách ngày nay. Kết quả này đã có từ tháng 5.2025 nhưng chưa được công bố. Bản thân ông Nguyễn Việt cũng cho rằng niên đại thậm chí còn có thể sớm hơn vài trăm năm, sai số xảy ra có thể do cách lấy mẫu. Nguồn tin khác cho biết các kết quả C14 về 2 hiện vật sẽ được công bố đồng thời để tiện so sánh. Hiện có 3 nơi đang thực hiện xác định C14 cho 2 hiện vật thuyền cổ Bắc Ninh này.
Mặc dù vậy, theo TS Nguyễn Việt, kết quả 2 hiện vật này có niên đại 1.800 - 1.600 năm cách ngày nay không có gì đáng ngạc nhiên. Theo đó, 2 chiếc thuyền cổ Bắc Ninh là hiện vật thời Đông Sơn muộn. TS Việt nhắc lại, bản thân ông, ngay từ hội thảo "đầu bờ" hồi tháng 3.2025 đã khẳng định hiện vật này thể hiện kỹ thuật Đông Sơn điển hình. Kỹ thuật này được thể hiện ở việc dùng độc mộc làm đáy, ghép ván mạn bằng mộng, chốt gỗ để tăng chiều cao và ổn định thân thuyền. "So với các thuyền Đông Sơn đã phát hiện, thuyền cổ ở Bắc Ninh về kỹ thuật cơ bản là giống", TS Nguyễn Việt nói.
Về sự khác biệt của hiện vật, TS Nguyễn Việt phân tích: "Nhưng nó khác ở chỗ nếu là thuyền thì bao giờ cũng có đầu có đuôi. Vì muốn đi thì nó phải có hướng, do đó cái đầu nó phải thu nhỏ giống như thuyền độc mộc ở Tây nguyên, đó là khí động học của các thuyền trên thế giới. Ở cái mà ta thấy giống hình thuyền này, thực tế không có cấu trúc đầu đuôi như thế mà đầu đuôi giống nhau như hệt. Có nghĩa là nó chỉ tạo ra một vật nổi thôi".
TS Nguyễn Việt cho rằng 2 chiếc thuyền cổ ở Bắc Ninh rõ ràng có cấu trúc thuyền nhưng nó không đảm bảo được tính vận động của thuyền như có đầu có đuôi và có chỗ để làm mái chèo, bánh lái… "Tôi nghiêng về việc đó là một cấu trúc để làm nổi một kiến trúc ở trên. Như thế cũng hợp lý vì muốn làm nổi thì phải có một cấu trúc nổi là cái giống thuyền đó", TS Nguyễn Việt đánh giá; đồng thời cho biết kết luận thuyền mà không phải thuyền này của ông chỉ khác về chức năng thôi. Còn lại, yếu tố kỹ thuật Đông Sơn khá rõ nét. "Chức năng thì không phải là tạo ra các con thuyền để vận động như các con thuyền Đông Sơn mà tôi cho rằng nó là vật nổi", TS Việt nêu quan điểm.
Về chức năng của 2 con thuyền cổ ở Bắc Ninh này, TS Nguyễn Việt cho rằng còn cần thêm nhiều yếu tố khác nữa sẽ dễ khẳng định hơn; chẳng hạn, nếu nó là một dạng "phà" để di chuyển thì phải tìm thêm được bằng chứng về những chỗ có thể buộc dây kéo.
Ước mơ hồ sơ di sản văn hóa UNESCO
Từ khi 2 hiện vật được gọi là thuyền cổ ở Bắc Ninh được tìm thấy, TS Nguyễn Việt đã có nhiều trao đổi với chuyên gia thân thiết - GS Peter Bellwood, người Úc, chuyên nghiên cứu về tàu thuyền La Mã. Hai chuyên gia đều đặc biệt đề cao hiểu biết của người Đông Sơn về gỗ, về nước, về các kết cấu nổi trên mặt nước thể hiện ở 2 hiện vật này. TS Việt cũng đặc biệt nhấn mạnh sự ưu việt của các hiểu biết này so với khu vực. "Phải nói là hàng đầu đấy. Về kỹ thuật đóng tàu, cái thuyền sông Dâu là cao nhất hiện nay ta có. Thế giới cũng chưa có cái nào cao hơn", TS Nguyễn Việt nói.
Còn nhớ, khi 2 thuyền cổ ở Bắc Ninh xuất hiện, nhiều người nghĩ đến việc đây là 2 thuyền cổ thời Lý Trần. Mô hình thuyền 2 lòng thời Lý đã được ghi chép trong sử sách. Cụ thể Việt sử lược ghi năm 1106 đóng thuyền Vĩnh Long 2 đáy, Đại Việt sử ký toàn thư ghi năm 1124 đóng thuyền Tường Quang 2 lòng. Về niên đại Đông Sơn này, TS Việt cho biết: "Lý Trần thì thế kỷ 13 - 14, còn cái này thế kỷ 2 - 3. Đông Sơn của chúng ta quá hoành tráng".
Về sự quý giá đặc biệt của 2 hiện vật, cũng như địa điểm phát hiện chúng, TS Nguyễn Việt cho rằng: "Chúng ta có thể giữ được, làm được và đẩy nó lên thành di sản UNESCO ngay lập tức". Bản thân các chuyên gia nước ngoài cũng rất quan tâm các hiện vật, địa điểm này. "Tôi thông báo thì GS Peter Bellwood sẽ bay sang ngay lập tức, đáng tiếc là chúng ta lấp (hố khảo cổ) rồi. Chúng ta có thể mở một hội thảo quốc tế. Thế giới sẵn sàng, tôi tin họ sẽ sang làm cùng mang theo cả kinh phí, để giữ lại cho chúng ta mà thực ra là di sản thế giới", TS Việt chia sẻ.
Cũng theo chuyên gia này thế giới tiếp cận và đẩy vấn đề về những con thuyền và địa điểm của thuyền lên từ năm 1952 ở Na Uy, Thụy Điển, Đan Mạch. Khi đó, cả thế giới sôi nổi với việc bảo quản các con thuyền Viking. "Mà Viking (thế kỷ 12) còn trẻ hơn thuyền này 1.000 năm. Khi dựng lại các con tàu, Thụy Điển có điểm đã thu hút hàng chục triệu du khách mỗi năm. Chúng tôi sinh hoạt trong tổ chức bảo quản các con tàu trên thế giới, tôi đánh giá đây là hiện vật mà thế giới đặc biệt sẽ quan tâm", TS Việt nói và cho biết thêm con tàu cổ tìm thấy ở Quảng Ngãi cũng rất thu hút các nhà nghiên cứu, tuy nhiên ông đánh giá 2 con thuyền cổ Bắc Ninh này cao hơn. "Niên đại đó thế giới hiện nay rất ít thuyền. Tôi sẵn sàng đảm bảo cả kinh phí, kỹ thuật để bảo quản con thuyền này cho đất nước", TS Nguyễn Việt nhấn mạnh.
Trinh Nguyễn