100 năm báo chí cách mạng Việt Nam: Khai sinh tờ báo cách mạng đầu tiên

Ngày 5.6.1911, tại bến cảng Sài Gòn, Nguyễn Ái Quốc rời VN trên con tàu Amiral Latouche-Tréville trong vai trò phụ bếp. Đây là điểm khởi đầu cho hành trình bôn ba khắp thế giới của người thanh niên yêu nước, với mục tiêu tìm ra con đường giành độc lập cho dân tộc VN.

Ngòi bút mở đường

Thuở đầu đặt chân đến đất Pháp, Nguyễn Ái Quốc chưa có gì trong tay ngoài ý chí sắt đá và khát vọng giải phóng dân tộc. Không xuất thân từ môi trường báo chí chuyên nghiệp, nhưng Người sớm nhận ra: Muốn đánh thức lương tri cá nhân, muốn tranh đấu giữa nơi ngôn luận sôi động của phương Tây, thì phải có một vũ khí - đó là ngòi bút sắc bén.

Không trường lớp chính quy, lấy thực tiễn để rèn giũa, Nguyễn Ái Quốc học viết báo bằng những mẩu tin tiếng Pháp chỉ 5 - 6 dòng, rồi dần dần viết dài hơn, không chỉ là tin tức, mà còn là bài nghị luận, phiếm luận, rồi truyện ngắn, sáng tác văn chương... Người trở thành một cây bút của báo chí cánh tả, và cộng tác với nhiều tờ báo ở Pháp. Bút danh Nguyễn Ái Quốc được ghi dưới 86 bài viết đăng trên nhiều báo khác nhau. Cuối năm 1924, khi tới Quảng Châu, Trung Quốc, Nguyễn Ái Quốc tích cực chuẩn bị cho việc thành lập Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên. Để tăng cường truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, thức tỉnh thanh niên, công nhân và nhân dân VN, phổ biến các phương pháp tiến hành cách mạng, Người chủ trương thực hiện một tờ báo. Ngày 21.6.1925, Nguyễn Ái Quốc sáng lập báo Thanh Niên - tờ báo cách mạng đầu tiên bằng tiếng Việt, phát hành hằng tuần, in trên giấy sáp với số lượng khoảng 100 bản mỗi kỳ.

Nguyễn Ái Quốc không chỉ sáng lập mà còn trực tiếp chỉ đạo và tham gia vào quá trình viết, biên tập, in ấn và phát hành tờ báo. Trong nhiều bài viết, Người luôn thể hiện rõ thông điệp: "Cách mệnh là phá cái cũ đổi ra cái mới, phá cái xấu đổi ra cái tốt (Đường Kách Mệnh, 1927). Chính vì vậy, tờ Thanh Niên không chỉ là phương tiện thông tin mà còn là công cụ giác ngộ chính trị.

Các tác phẩm báo chí của Nguyễn Ái Quốc đăng trên báo Thanh Niênvà các báo quốc tế thời kỳ này không chỉ là sự kết hợp giữa lý luận cách mạng với ngôn ngữ sắc sảo, mà còn mang tính định hướng chiến lược, góp phần quan trọng vào sự ra đời của Đảng Cộng sản VN. Chính từ hành trình kiên trì ấy, Nguyễn Ái Quốc đã trở thành người thắp sáng ngọn lửa, mở đường cho nền báo chí cách mạng nước nhà.

Báo Thanh Niên - tờ báo cách mạng đầu tiên

Tờ báo xuất bản mỗi tuần một kỳ, thường ra 4 trang, nhưng có khi chỉ có 2 trang hoặc lên đến 5 trang. Khổ báo không đều nhau, nhưng thường là 18 x 24 cm. Trang báo chia làm hai cột, đăng tải các bài nghị luận, tin tức, vấn đáp, khẩu hiệu, minh họa… Các bài viết trên báo Thanh Niên thường ngắn gọn, đi thẳng vào vấn đề, có tính thuyết phục cao. Bài dài nhất, có khi đăng tải thành 2, 3 kỳ cũng chỉ dưới 1.000 chữ. Các bài viết thường là 300 - 500 chữ.

Tờ Thanh Niên xuất bản bí mật ở Quảng Châu, Trung Quốc. Sau khi in xong, phần lớn các số báo được bí mật chuyển về VN. Tờ báo đã trở thành ngọn đuốc soi đường, khơi dậy niềm tin, lý tưởng và hun đúc tinh thần yêu nước và ý chí cách mạng trong lòng thanh niên VN: "Báo Thanh Niên do Bác sáng lập và viết nhiều bài, mỗi lần mang về nước là chúng tôi truyền tay nhau đọc đến nhàu nát, rồi chép đi chép lại đến thuộc lòng. Lúc này, tuy chưa được gặp Bác nhưng qua sách, báo của Bác, chúng tôi đã học được ở Bác rất nhiều. Học Bác về lý tưởng cách mạng và cách làm cách mạng. Học Bác về cách tổ chức một đoàn thể. Học Bác về chủ nghĩa yêu nước thương dân, ghét bọn ăn bám, bóc lột. Bài học đầu tiên mà Bác dạy cho chúng tôi là bài học "tư cách người cách mạng" (Hoàng Quốc Việt, Con đường theo Bác, NXB Thanh Niên, năm 1990).

Báo Thanh Niên duy trì hoạt động trong khoảng 5 năm (1925 - 1930). Báo kết thúc khi Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên phát triển thành nhiều tổ chức cách mạng ở trong nước, mỗi tổ chức lại có một tờ báo riêng làm cơ quan ngôn luận. Tiếp bước Thanh Niên là nhiều tờ báo bí mật của Đảng ở trong nước lần lượt ra đời trước và ngay sau ngày 3.2.1930, từ Tranh Đấu, Cờ Vô Sản, Đỏ, Lao Động đến Người Lao Khổ, Sóng Cách Mệnh, Xi Moong, Than, Bồi Bếp... (còn tiếp)

Theo Đoàn Khuyên - Đăng Huy (TNO)