Từ kiểm soát mức sinh đến đẩy mạnh sàng lọc sơ sinh, các địa phương đang từng bước nâng cao chất lượng dân số một cách bền vững.
Địa bàn rộng, dân cư phân tán, tỷ lệ sinh con thứ ba trở lên còn cao, TTYT Đak Đoa xác định chiến dịch truyền thông lồng ghép cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản - kế hoạch hóa gia đình (SKSS-KHHGĐ) là nhiệm vụ trọng tâm trong công tác dân số.
Năm 2025, tổng dân số các xã thuộc TTYT Đak Đoa là 119.777 người; tỷ lệ phụ nữ có chồng trong độ tuổi sinh đẻ thực hiện các biện pháp tránh thai đạt 69,95%; tỷ lệ tăng dân số tự nhiên còn 1,19%, giảm 0,02% so với năm 2024. Tuy nhiên, tỷ lệ sinh con thứ ba trở lên vẫn ở mức 16,23%, tăng so với năm 2024, phản ánh rõ tác động của tập quán, nhận thức và điều kiện KT-XH ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Chia sẻ về thực tế này, bà Nguyễn Thị Thúy - Phó trưởng phòng phụ trách Phòng Dân số (TTYT Đak Đoa) - cho biết: “Dù tỷ lệ phụ nữ có chồng trong độ tuổi sinh đẻ thực hiện các biện pháp tránh thai trên địa bàn đã đạt gần 70%, nhưng tỷ lệ sinh con thứ ba trở lên vẫn còn cao, ở mức trên 16%.
Điều này cho thấy công tác dân số tại các địa phương phải tiếp tục kiên trì truyền thông, nhất là tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Khi người dân hiểu và đồng thuận, việc thực hiện kế hoạch hóa gia đình mới thực sự bền vững”.
Từ nhận thức đó, Phòng Dân số (TTYT Đak Đoa) đã đổi mới phương thức hoạt động, đẩy mạnh truyền thông nhóm nhỏ, tư vấn hộ gia đình; phối hợp chặt chẽ với già làng, trưởng thôn, người có uy tín để đưa chính sách dân số vào sinh hoạt cộng đồng. Cùng với truyền thông, các dịch vụ KHHGĐ được duy trì thường xuyên tại trạm y tế xã và thông qua các đợt chiến dịch lưu động, góp phần giúp tỷ lệ áp dụng biện pháp tránh thai năm 2025 đạt 115,36% so với kế hoạch giao.
Trong khi khu vực Đak Đoa tập trung kiểm soát mức sinh, thì tại khu vực Mang Yang, việc nâng cao chất lượng dân số ngay từ giai đoạn đầu đời, đặc biệt là triển khai sàng lọc sơ sinh (SLSS) tại tuyến y tế cơ sở, được xem là thách thức lớn.
Mỗi năm, các xã ở khu vực Mang Yang có hơn 1.000 trẻ được sinh ra, trong đó gần 70% sinh tại cơ sở y tế, trên 30% sinh tại nhà. Đây là rào cản lớn đối với việc thực hiện SLSS đúng khung thời gian từ 48 đến 72 giờ đầu sau sinh.
Từ năm 2023, chương trình SLSS tại Mang Yang được đẩy mạnh khi có nguồn kinh phí từ Dự án Chăm sóc sức khỏe nhân dân, nâng cao thể trạng, tầm vóc người dân tộc thiểu số.
Bà Hoàng Thị Thắm - Phó trưởng Phòng Dân số (TTYT Mang Yang) cho biết: “Muốn nâng tỷ lệ SLSS thì không thể chờ người dân đến trạm, mà phải bám thôn, làng, bám hộ gia đình. Chúng tôi xác định truyền thông là khâu then chốt, làm sao để các bà mẹ hiểu SLSS là quyền lợi của con mình. Nhờ triển khai đồng bộ từ năm 2023, số trẻ được sàng lọc tăng đều qua từng năm, đến năm 2025 đạt trên 101% kế hoạch giao”.
Cùng với công tác truyền thông, TTYT Mang Yang chú trọng nâng cao năng lực cho đội ngũ nữ hộ sinh tại trạm y tế xã và các điểm trạm, bảo đảm kỹ thuật lấy mẫu máu gót chân đúng quy trình, gửi mẫu đúng thời gian. Kết quả cho thấy số trẻ được sàng lọc tăng rõ rệt: năm 2023 có 23 trẻ; năm 2024 tăng lên 60 trẻ; năm 2025 đạt 79 trẻ, vượt kế hoạch giao. Qua sàng lọc, đã phát hiện một số trường hợp trẻ có nguy cơ cao thiếu men G6PD và được tư vấn theo dõi, chẩn đoán tại tuyến trên.
Từ khu vực Đak Đoa đến Mang Yang cho thấy, công tác dân số của tỉnh đang từng bước chuyển từ trọng tâm “kế hoạch hóa gia đình” sang cách tiếp cận toàn diện “dân số và phát triển”. Bước sang năm 2026, khi tỉnh đặt mục tiêu tiếp tục kiểm soát mức sinh, nâng tỷ lệ sàng lọc trước sinh, sơ sinh và chăm sóc tốt hơn sức khỏe người dân ngay từ giai đoạn đầu đời, vai trò của tuyến cơ sở càng trở nên then chốt.