(GLO)- Khi phong sương từ trời xanh phủ lên những ngọn núi vĩnh cửu, nó cũng phủ xuống những cánh rừng mong manh ở cái thời buổi mà đạo đức của con người với thiên nhiên trở thành một cái gì đó rất mù mờ, xa xỉ.
 |
| Núi Voi, nơi có quần thể thông đỏ hiếm hoi của Việt Nam. Ảnh: N.H.T |
Như những cánh rừng trên dãy núi Voi này đây, tôi thương như thịt da của mình. Cánh rừng nào thì cũng phải yêu thương vì nó là quà tặng của trời đất, qua hàng trăm hàng triệu năm vật vã để cấu trúc, hàng ngàn năm để hình thành và hàng trăm năm để định dạng một loài. Rừng trên núi Voi càng quý, vì nó có thông đỏ.
| Cứ xổ đèo Prenn, rời Đà Lạt, là ai cũng phải ngang qua dãy núi Voi. Xoay ánh mắt sang bên phải, tôi lại thương cho ngọn núi và cánh rừng còn trên đó. Tôi có thể định vị được vị trí có thông đỏ, số lượng và kích cỡ của từng cây trên đấy. Vì tôi đã khám phá hết ngọn núi này và hay leo lên đấy để xem những cây cổ thụ Taxus wallichiana Zucc kia có còn. Cứ vài tháng thì một khoảng rừng trống trơ ra. Vài năm thì mỏng đi, vắng thêm những cây quen thuộc. Dưới những gốc thông đỏ đó, có khi những cành nhánh chứa Taxol kia đã khô, những tấm ván bìa vứt lại lăn lóc, hoặc những gốc nhựa ứa ra hãy còn tươi nguyên. |
Ở Việt Nam chỉ còn có thể thấy nó trên cao nguyên Langbian (TP. Đà Lạt, Lâm Đồng). Mấy chục năm nay, nhiều chuyên gia y tế bảo nước mình may mắn còn tồn tại một loài cây thuốc đặc biệt hiếm quý. Thông đỏ quý vì trên thế giới, nửa thế kỷ trước ở Mỹ người ta đã dùng nó để chiết xuất ra thuốc chữa bệnh ung thư. Ấy là sau khi nhà sinh hóa người Mỹ P.Poitier chiết tách được chất 10 deacetyl baccatin III (10-DAB III) từ lá của loài thông đỏ và chuyển hóa chất này thành chất có hoạt tính chống ung thư là Taxol và Taxotere trong thập niên 70-80 của thế kỷ trước, rồi đưa vào điều trị thành công các bệnh ung thư buồng trứng, vú, phổi, tuyến tiền liệt…
Kể từ năm 1994, dược chất Taxol được phổ biến ra thị trường Mỹ, rồi toàn thế giới. Khó có ai làm trong ngành y, dược ở Việt Nam mà có thể không nghe biết đến Taxol. 25 năm sau đấy, Việt Nam cũng đã nhận được thông tin quan trọng và tuyệt vời này. Và các nhà dược học trong nước đã tìm đến núi Voi để lấy cành lá của nó về phân chiết hóa học, rồi xác nhận đúng là có hoạt chất Taxol. Từ đó các cơ quan nghiên cứu lâm sinh của Viện Hàn lâm Khoa học Công nghệ Việt Nam, Viện Khoa học Lâm nghiệp… cũng tìm lên ngọn núi Voi để lấy mẫu của nó về nghiên cứu, nhân giâm tạo giống. Đó là những cây cổ thụ lâu năm, mà không thể xác định tuổi, bởi chúng được biết đến là loài phát triển rất chậm. Những cây cổ thụ ít ỏi này nằm chen trong một số loài cây thích nghi được với khí hậu núi cao lạnh khác. Hy vọng tạo ra được cây non. Hy vọng rồi sẽ thành rừng, trồng rừng, trồng công nghiệp. Giấc mơ bảo tồn được nguồn gen cây rừng quý và giấc mơ về một chương trình sản xuất thuốc chữa ung thư hàng hóa từ loài cây này dần hiện hữu.
Ai cũng bàn tán, tụng ca, vinh danh thông đỏ. Vài cơ quan y dược, doanh nghiệp cũng lập dự án phát triển nó-sản xuất dược liệu. Những “cánh rừng hy vọng” được nói đến. Nhưng rồi, chả có cánh rừng thông đỏ mới thực sự nào được hình thành trên đất nước này từ dạo đó, ngoại trừ mô hình nhân nuôi giống mà Trung tâm Nghiên cứu Lâm sinh cùng Viện Sinh học Tây Nguyên lập ra để “chờ” đấy, cùng một trại khảo nghiệm thử bước đầu gần đây của Viện Nghiên cứu Cây dược liệu. Nghĩa là, cho đến lúc này chỉ có quần thể không hơn chục cây cổ thụ còn lại trên núi Voi là bằng chứng hùng hồn về sự tồn tại của loài thông đỏ-nguồn gen gốc.
*
* *
 |
| Một cây thông đỏ bị bức tử. Ảnh: N.H.T |
Tôi không phải dân y học, hay lâm sinh, nhưng tôi quý thông đỏ vì hy vọng cho đồng loại kiệt cùng của mình đang nằm chờ phép màu ở các bệnh viện ung thư-hoạt chất Taxol, một biệt dược, từ loài cây này. Trong vỏ và lá của nó chứa chất Paclitaxel, hàm lượng khoảng 0,045-0,13%, có tác dụng diệt một số loại tế bào ung thư. Taxus wallichiana Zucc-tên khoa học của thông đỏ-vẫn nằm chơi vơi trên núi Voi với tư cách một cổ thực vật lá kim. Tôi muốn bảo vệ nó tới cùng, cho một ngày nào đó có một đề án an toàn cho nó, để mọi người còn nguồn gen mà làm những việc lớn kế tiếp. Nhưng tôi bất khả-vì một trái tim bé mọn thì không thể đương đầu với “lâm tặc” dưới chân núi Voi và quyền lực ở đâu đó. Tôi đã làm mọi thứ bằng sứ phận của một người yêu cây cỏ, báo cho Kiểm lâm, Công an, chính quyền thôn xóm đến tỉnh về những cuộc tận triệt loài cây đó. Nhiều khi tôi muốn hét vang trên đỉnh núi Voi để nó vọng hết thung lũng dưới kia, khắp vùng Định An này, cho âm thanh vọng xa hơn nữa về bài ca đạo lý cuối cùng khi cư xử với một loài cây.
Mà “lâm tặc” thì vẫn thế, cái bao tử của họ mới là quan trọng chứ không phải nguồn gen thực vật nào, hay tiếng hét đạo đức của kẻ dở hơi nào đấy. Bởi vân cây thông đỏ cổ thụ cưa ra, quá đẹp. Cái giá 1,5-2 triệu USD cho một ký Taxol không bằng một miếng gỗ mỗi cạnh tám mươi phân họ bán 900 ngàn đồng đến 1,5 triệu đồng tiền tươi. Vấn đề là gỗ chứ không phải dược chất, hỡi những kẻ mang trái tim từ mẫu, hay thi sĩ! Vấn đề là nó phải được đưa xuống núi, an tọa trong salon phòng khách, phòng ngủ của bọn trưởng giả thời mới trên đất nước nhiều bệnh nhân ung thư này. Sau này, khi thăm chơi nhà nhiều đại gia, quan chức, tôi càng ngỡ ngàng không hiểu sao những tấm phảng nằm và bộ bàn ghế bằng gỗ thông đỏ có thể rơi xuống không gian đó. Có thể giới y dược, lâm sinh và kẻ rỗi hơi như tôi coi nó quan trọng, nhưng với nhiều người, nhiều chỗ thì nó cũng chỉ là một thứ cây rừng, như bao loài cây rừng khác. Và bình minh lên, mỗi ngày họ có việc khác quan trọng, cần kíp hơn, “vì cộng đồng” hơn.
Cứ xổ đèo Prenn, rời Đà Lạt, là ai cũng phải ngang qua dãy núi Voi. Xoay ánh mắt sang bên phải, tôi lại thương cho ngọn núi và cánh rừng còn trên đó. Tôi có thể định vị được vị trí có thông đỏ, số lượng và kích cỡ của từng cây trên đấy. Vì tôi đã khám phá hết ngọn núi này và hay leo lên đấy để xem những cây cổ thụ Taxus wallichiana Zucc kia có còn. Cứ vài tháng thì một khoảng rừng trống trơ ra. Vài năm thì mỏng đi, vắng thêm những cây quen thuộc. Dưới những gốc thông đỏ đó, có khi những cành nhánh chứa Taxol kia đã khô, những tấm ván bìa vứt lại lăn lóc, hoặc những gốc nhựa ứa ra hãy còn tươi nguyên.
Không phải dân dược học, nhưng tôi biết nhựa kia cứu được người. Không phải dân lâm nghiệp, nhưng tôi biết đã cạn gần kiệt một nguồn gen hiếm quý. Không phải dân lâm sinh, nhưng tôi biết, cây nào đã bị cưa đổ là vĩnh biệt cây đó, và quần thể thông đỏ cuối cùng trên đất nước này bước đến gần hơn sự biến mất, vì xung quanh không có tái sinh, hay thế hệ cây non tiếp nối. Nhà nước trả tiền lương tháng cho người ở những cơ quan bảo vệ núi, rừng khác chứ không cho tôi. Tôi không cần điều đó. Nhưng tôi thương cho sự mất mát ấy, lại càng thương những người đang nằm trong các bệnh viện hy vọng sẽ được cứu từ phép màu mang tên “biệt dược”.
*
* *
Gần đây tôi hay mang máy ảnh đi thật sớm để chụp về sương trên đỉnh núi Voi, vì nó là nơi thường có sương phủ. Tôi làm nghệ thuật, để nói về sự mơ mộng của núi Voi, về cái bên trên những vòm lá kia, cái hư ảo, không phải cái trong ruột của những cánh rừng sự thật và mặt đất thế tục ở đó. Tôi cố quên đi những cây thông đỏ cuối cùng trên đấy. Có cậu thanh niên từ đâu ở phía sau, vỗ vai tôi: “Có miếng gỗ thông đỏ tươi mới, anh mua không tôi bán rẻ cho, giá 450 ngàn đồng?!”. Đó là lòng tốt tàn bạo của một người bình thường sống bằng nghề xẻ gỗ dành cho một người xa lạ và tước đi niềm hy vọng sống sót trên đời của rất nhiều người.
Hình như tôi ngây ngô, và đáng thương quá, khi cứ trèo lên ngọn tù mù mà bênh vực cho loài cây hoang dại trên ngọn núi không phải của mình-nó thuộc “sở hữu toàn dân”.
Nguyễn Hàng Tình
