Dù chỉ ở Quy Nhơn và Bình Định có 1 năm 3 tháng, nhưng đó là thời gian vô cùng quan trọng đối với người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành, là thời gian chuẩn bị điều kiện cho Nguyễn Tất Thành “cất cánh” khi Người vào Sài Gòn và xuống tàu “Đô đốc Latouche Treville” vào ngày 5 tháng 6 năm 1911 với tên Văn Ba.
Ngay từ xưa, những người yêu nước, những người có lý tưởng cứu nước đã như dễ dàng gặp nhau. Cứ như giữa họ có một sức hút nào đó, người Việt yêu nước dù từ xa xôi đến một nơi còn xa lạ, nhưng gần như lập tức gặp được người đồng chí hướng. Họ nhận ra nhau ngay. Điều đó thật kỳ lạ. Nhưng điều này cũng chưa kỳ lạ đến mức kỳ diệu như việc Nguyễn Tất Thành tạo dựng đường băng cho cuộc đời mình.
 |
| Tượng đài Nguyễn Sinh Sắc - Nguyễn Tất Thành tại TP Quy Nhơn. |
THIẾT KẾ VÀ TỰ MÌNH THI CÔNG ĐƯỜNG BĂNG CUỘC ĐỜI
Tháng 5 năm 1909, khi đi cùng cha là cụ Nguyễn Sinh Sắc vào Quy Nhơn, Nguyễn Tất Thành được cụ Sắc gửi lại nhà người bạn thân là cụ Phạm Ngọc Thọ, lúc ấy đang là giáo viên của trường Pháp - Việt Quy Nhơn để trau dồi tiếng Pháp. Như thế, việc đầu tiên của Bác Hồ khi từ Huế vào Quy Nhơn là để học tiếng Pháp. Con đường xuất dương đã hiện lên, nhưng nếu muốn khi sang được Pháp là có thể bắt tay ngay vào công việc, thì phải trau dồi tiếng Pháp. Cụ Phạm Ngọc Thọ, thân sinh của Bộ trưởng Y tế Việt Nam dân chủ cộng hòa Phạm Ngọc Thạch sau này, đã đảm nhiệm việc dạy tiếng Pháp cho Bác Hồ. Gia đình cụ Thọ là gia đình trí thức yêu nước, có lẽ cụ Thọ biết ý định sang Pháp của Nguyễn Tất Thành nên hết lòng bồi dưỡng tiếng Pháp để tạo một đường băng đầu tiên bằng ngoại ngữ cho con đường còn rất dài của chàng trai yêu nước, lại là con trai bạn mình.
Thời gian không có nhiều, nên Nguyễn Tất Thành đã hết sức cố gắng vừa học với cụ Thọ vừa tự học tiếng Pháp. Nếu bây giờ người ta nói ngoại ngữ là cánh cửa mở cho người trẻ tuổi con đường tiếp cận với thế giới một cách chủ động, thì vào thời Bác Hồ cũng vậy. Nhưng ngoại ngữ, ở đây là tiếng Pháp, còn quan trọng hơn một cánh cửa, nó là đường băng đưa người thanh niên yêu nước đến với một đất nước vừa là cha đẻ của ngọn cờ Tự Do - Bình Đẳng - Bác Ái, lại vừa là cha đẻ của chủ nghĩa thực dân Pháp đang đô hộ, giày xéo quê hương Việt Nam. Học tiếng Pháp, với Nguyễn Tất Thành, là để tiếp thu những gì cao đẹp nhất của nước Pháp - Ánh Sáng của Cách mạng dân chủ tư sản Pháp, nhưng đồng thời cũng là để tìm ra những yếu huyệt của chủ nghĩa thực dân Pháp đặng đấu tranh chống lại nó một cách hiệu quả nhất.
Lại như chuyện Bác Hồ rất am hiểu nghệ thuật Tuồng, là nhờ gia đình cụ Nguyễn Sinh Sắc và gia đình cụ Đào Tấn có mối thân tình từ hồi cụ Đào Tấn làm tổng đốc Nghệ An. Hồi ấy Bác Hồ đã nhiều lần đến chơi nhà cụ Đào, và đã làm quen thật sâu sắc với nghệ thuật Tuồng mà cụ Đào là bậc thiên tài của nghệ thuật này. Khi vào Bình Định, Bác Hồ đã đến thắp hương ở nhà cụ Đào Tấn và đã xem diễn tuồng ngay ở Vinh Thạnh, quê hương cụ Đào.
“Theo lời kể của cụ Nguyễn Sinh Khiêm, anh ruột Bác Hồ, thì thời trẻ, Bác Hồ xem tuồng nhiều và thích tuồng tới mức sau này, thời ở chiến khu Việt Bắc mỗi lần họp Chính phủ, lúc giải lao, Bác đều bảo ông Lê Văn Hiến (Bộ trưởng Tài chính, nguyên là kép hát tuồng) lên hát tuồng cho mọi người nghe, thậm chí có lúc Bác còn nhắc tuồng khi ông Hiến quên… Và cũng theo ông Lê Văn Hiến thì, những chuyến đi thăm các nước xã hội chủ nghĩa, Bác Hồ phân công cho ông Hiến diễn tuồng khi giao lưu với những nước sở tại”. (dẫn theo nhà văn Sơn Tùng và GS Hoàng Chương).
Tuồng là nghệ thuật dân tộc, là văn hóa dân tộc. Bác Hồ am hiểu sâu sắc văn hóa Tuồng chính là để qua đó hiểu thêm về dân tộc mình, về người dân miền Trung, người dân và mảnh đất Bình Định, nơi được coi là “cái nôi của nghệ thuật Tuồng”. Những hiểu biết ấy đều phải qua tự học, tự trải nghiệm và cảm thấu.
THANH NIÊN HÔM NAY CÓ THỂ HỌC GÌ TỪ BÁC?
Xin nói ngay, tất cả chúng ta đều có thể học theo Bác và có vô số điều để học. Nhưng Tổ quốc và Dân tộc ta đang cần thanh niên tiền phong tiên tiến vì thế thanh niên cần học Bác nhiều hơn. Và trong những điểm cần học, vấn đề tự học vừa có tính cốt lõi như một bộ công cụ đa năng, vừa có tính linh hoạt thích ứng, hữu dụng với từng cá nhân. Bởi vậy nên tôi mạnh dạn đặt ra và trả lời luôn câu hỏi - Thanh niên hôm nay có thể học gì từ Bác?
Quy Nhơn - Bình Định có may mắn là nơi cưu mang Bác Hồ hơn một năm, và ở đó, Người đã bắt đầu con đường tự học - thực học của mình, trước khi vào Sài Gòn và xuống tàu sang Pháp. Khi gửi Bác Hồ ở nhà cụ Phạm Ngọc Thọ, cụ Nguyễn Sinh Sắc cha Bác Hồ đã nhắm đến việc học tiếng Pháp của Bác, là nhắm tới con đường còn xa lắc của con mình. Là người đồng thời tiếp nhận cả nền Nho học và Tây học, Hồ Chí Minh chắt lọc, tiếp thu tinh hoa của cả hai nền giáo dục, Người thấu triệt, lý tưởng là tự mình tìm thấy, con đường là tự mình lựa chọn.
Con đường tự học là con đường suốt đời của Hồ Chí Minh. Học tiếng Pháp ở Quy Nhơn, tự học tiếng Pháp ở trường Dục Thanh (Phan Thiết), tự học tiếng Pháp trên đất Pháp, rồi tự học tiếng Anh bên Anh, bên Mỹ, tiếng Nga bên Liên Xô, và một số ngoại ngữ khác Bác cũng tiếp cận chủ yếu bằng con đường tự học. Chỉ bấy nhiêu thôi, Bác Hồ đã là tấm gương tự học ngoại ngữ thành công mà tuổi trẻ bây giờ có thể học tập. Học Bác Hồ là học những gì cụ thể nhất của Bác, như chuyện tự học ngoại ngữ. Như chuyện tự trang bị cho mình những kỹ năng lao động khi làm việc phụ bếp trên tàu viễn dương, và bao nhiêu công việc lao động nhọc nhằn khác trên đất Pháp, đất Anh, đất Mỹ. Hãy học Bác Hồ cách… làm bánh, cách học làm bánh rất chuyên nghiệp để Bác có thể trụ vững ở một khách sạn 5 sao tại Boston (Mỹ), và sau bao nhiêu năm, kỹ thuật làm bánh của Bác Hồ vẫn được mọi người trong và ngoài khách sạn nhớ tới với lòng cảm phục.
Nhưng điều mà lớp thanh niên trẻ bây giờ nên đào sâu học tập từ Bác Hồ, theo tôi đầu tiên phải là sống có lý tưởng, sống vì đất nước, vì nhân dân, phục vụ cộng đồng. Có được “ngọn lửa đầu tiên” ấy rồi, thì phải học ở Bác tinh thần tự học, tự chủ đời mình. Nghệ thuật Tuồng là nghệ thuật của lý tưởng. Những nhân vật Tuồng là những nhân vật sống có lý tưởng, và sẵn sàng hy sinh vì lý tưởng. Bác Hồ yêu thích Tuồng bắt đầu từ đó. Nhiều nhân vật (chính diện) của Tuồng là những người phấn đấu suốt đời, vượt qua bao gian nguy để thực hành lý tưởng. Bác Hồ, giữa gian nguy, trong cảnh tù tội, vẫn ung dung tự tại, vẫn làm thơ, vì Bác luôn tự chủ được đời mình. Niềm tin sắt đá vào con đường mình đã chọn khiến con người luôn thanh thản như vậy.
Ngày Bác Hồ vào Bình Định, ở Quy Nhơn, Bác mới 19 tuổi. Nhưng Người đã trưởng thành sớm, nhờ gia đình, nhưng cũng chính nhờ Người bắt đầu sống có lý tưởng. Điều đó cũng rất bình thường ở con người, không có gì phải thần thánh hóa lên cả. Càng sống có lý tưởng, cuộc sống sẽ càng bình dị. Cũng như càng tự học, càng sở đắc nhiều kỹ năng, sẽ càng tự tin.
Bởi ở đời có bao điều, bao cái đáng học mà, phải không bạn? Tôi nghĩ, học Bác Hồ là học những điều cụ thể như trên. Nhất là học đức chịu khó chịu khổ, tự học và tự học, như Người đã tổng kết: “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự đoàn thể, phụng sự giai cấp và nhân dân, phụng sự Tổ quốc và nhân loại. Muốn đạt được mục đích thì phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”. Theo tôi, đường băng học và tự học ấy, Bác Hồ đã tự thiết kế cho mình chính từ đâu nếu không từ Quy Nhơn - Bình Định.
THANH THẢO
