Trong hàng trăm vấn đề về lịch sử-văn hóa-xã hội được phản ánh tại khối tài liệu đồ sộ Mộc bản triều Nguyễn, đang được lưu giữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV-Đà Lạt, chúng tôi xin được đề cập về việc vua Minh Mạng phái đội quân do Phạm Hữu Nhật ra quần đảo Hoàng Sa để cắm mốc chủ quyền.
Trong thời kỳ nhà Nguyễn trị vì đất nước, quần đảo Hoàng Sa đã được vương triều rất quan tâm. Điều đó được thể hiện khi các chúa Nguyễn cho lập hải đội Hoàng Sa để bảo vệ vùng lãnh hải, đặc biệt là hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Việc cho lập hải đội Hoàng Sa đã cho thấy tầm nhìn rất xa của vương triều Nguyễn trong vấn đề khẳng định chủ quyền đối với hai quần đảo này.
 |
| Tượng đài Đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải. Ảnh: Vĩnh Hoàng |
Vua Minh Mạng là người rất quan tâm đến quần đảo Hoàng Sa. Trong thời gian trị vì đất nước, nhà vua đã có nhiều việc làm thiết thực để khẳng định chủ quyền đối với quần đảo này như: Cho lập đền thờ ở Hoàng Sa, cho trồng cây để thuyền bè không bị nạn mắc cạn trên đảo… Bên cạnh đó, những việc liên quan đến quần đảo Hoàng Sa không phải là việc riêng của cá nhân hay bộ phận nào, mà đó là việc chung của cả vương triều.
Mộc bản triều Nguyễn, sách Đại Nam thực lục chính biên đệ nhị kỷ, quyển 165 phản ánh trong một buổi đại thiết triều vào tháng Giêng năm 1836 như sau: Bộ Công tâu nói: “Cương giới mặt biển nước ta có xứ Hoàng Sa rất là hiểm yếu. Trước kia, đã phái vẽ bản đồ mà hình thế nó xa rộng, mới chỉ được 1 nơi, cũng chưa rõ ràng. Hàng năm, nên phái người đi dò xét cho khắp để thuộc đường biển. Xin từ năm nay trở về sau, mỗi khi đến hạ tuần tháng giêng, chọn phái biền binh thủy quân và vệ Giám thành đáp một chiếc thuyền ô, nhằm thượng tuần tháng hai thì đến Quảng Ngãi, yêu cầu 2 tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định thuê 4 chiếc thuyền của dân, hướng dẫn ra đúng xứ Hoàng Sa. Không cứ là đảo nào, hòn nào, bãi cát nào, khi thuyền đi đến, cũng xét xem xứ ấy chiều dài, chiều ngang, chiều cao, chiều rộng, chu vi và nước biển bốn bên xung quanh nông hay sâu, có bãi ngầm, đá ngầm hay không, hình thế hiểm trở, bình dị thế nào, phải tường tất đo đạc, vẽ thành bản đồ. Lại, xét ngày khởi hành, từ cửa biển nào ra khơi, nhằm phương hướng nào đi đến xứ ấy, căn cứ vào thuyền đi, tính ước được bao nhiêu dặm. Lại từ xứ ấy trông vào bờ bến, đối thẳng vào là tỉnh hạt nào, phương hướng nào, đối chênh chếch là tỉnh hạt nào, phương hướng nào, cách bờ biển chừng bao nhiêu dặm. Nhất nhất nói rõ, đem về, dâng trình”.
Vua y lời tâu, sai Suất đội Thủy quân Phạm Hữu Nhật đem binh thuyền đi. Chuẩn cho mang theo 10 cái bài gỗ, đến nơi đó dựng làm dấu ghi, mỗi bài gỗ dài 5 thước, rộng 5 tấc, dày 1 tấc, mặt bài khắc những chữ: “Minh Mệnh thứ 17 (1836), năm Bính Thân, Thủy quân Chánh đội trưởng Suất đội Phạm Hữu Nhật, vâng mệnh đi Hoàng Sa trông nom đo đạc đến đây lưu dấu để ghi nhớ”.
Có thể thấy, ý thức giữ gìn biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc đã được các triều đại Việt Nam hết sức đề cao, coi trọng, điều đó được thể hiện rõ nhất qua Mộc bản triều Nguyễn mà hiện nay kho tư liệu này vẫn còn nguyên vẹn giá trị và được bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV.
